Kapsamı – Süreci – Planlamadaki Rolü ÇED ( Çevresel Etki Değerlendirme) Yönetmeliği: Kapsamı – Süreci – Planlamadaki Rolü Sunum: Şeyma Manap 30.04.2014 PLN. 4446 MESLEKİ UYGULAMA ESASLARI DERSİ SUNUMLARI

Kaynaklar TBB Dergisi 2010 (Sayı 91) Ahmet M. Güneş http://www.cevreonline.com/ced.htm http://www.csb.gov.tr/gm/ced/ Türkiye’de Çevresel Etki Değerlendirmesinin Tarihsel Süreçteki Gelişimi (Gencay Serter /Planlama Dergisi 2006-1) Almanya’da çevresel etki değerlendirmesi ve uygulaması (Dr. iur. Ahmet M. Güneş, LL.M.) ZKÜ Bartın Orman Fakültesi Dergisi (Yıl: 2006 Cilt:8 Sayı:9) 30.04.2014 PLN. 4446 MESLEKİ UYGULAMA ESASLARI DERSİ SUNUMLARI

ÇED nedir? Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED), çevreyi doğrudan ya da dolaylı olarak, olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilecek bir ya da birden fazla faaliyete ait bir proje için alınacak kararda esas alınmak üzere, proje konusu faaliyet(ler)in bütün çevresel etkilerinin bilimsel yöntemler ve tekniklerle irdelenmesi, bu irdelemelere göre olumsuz etkileri önlemek ya da çevreye zarar vermeyecek ölçülerde en aza indirmek için alternatif çözümlerin belirlenmesi, söz konusu proje hakkında ÇED çalışmaları sonuçlanma göre yatırım karan alınarak faaliyet(ler)in gerçekleştirilmesi halinde, inşaat ve işletme aşamalarında ve işletmenin kapatılmasından sonra çevresel etkiler için ÇED çalışması ile belirlenen önlemlerin izlenip denetlenmesi sürecidir. GİRİŞ 30.04.2014 PLN. 4446 MESLEKİ UYGULAMA ESASLARI DERSİ SUNUMLARI

YÖNETMELİK (16 Aralık 2003 tarih 25318 sayılı Resmi Gazete) Amaç, Kapsam, Dayanak, Tanımlar Amaç Madde 1- Bu Yönetmeliğin amacı, Çevresel Etki Değerlendirmesi sürecinde uyulacak idari ve teknik usul ve esasları düzenlemektir. Kapsam Madde 2- Bu Yönetmelik; a) Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu ile Proje Tanıtım Dosyasının hangi tür projeler için isteneceği ve içereceği konuları, b) Çevresel Etki Değerlendirmesi sürecinde uyulacak idari ve teknik usul ve esasları, YÖNETMELİK 30.04.2014 PLN. 4446 MESLEKİ UYGULAMA ESASLARI DERSİ SUNUMLARI

c) Çevresel Etki Değerlendirmesi için Kapsam Belirleme ve İnceleme Değerlendirme Komisyonunun oluşturulması ile ilgili çalışmaları, d) Yönetmelik kapsamına giren projelerin işletme öncesi, işletme sırası ve işletme sonrası dönemde izlenmesi ve denetlenmesini, e) Çevresel Etki Değerlendirmesi sisteminin, çevre yönetiminde etkin ve yaygın biçimde uygulanabilmesi ve kurumsal yapısının güçlendirilmesi için gerekli eğitim çalışmalarını kapsar. Dayanak Madde 3- Bu Yönetmelik 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanununun 10 uncu maddesine dayanılarak hazırlanmıştır. YÖNETMELİK 30.04.2014 PLN. 4446 MESLEKİ UYGULAMA ESASLARI DERSİ SUNUMLARI

YASAL ÇERÇEVE ÇED Yönetmeliği; İlk yürürlüğe giriş tarihi: 07.02.1993 Birinci Revizyon: 23.06.1997 İkinci Revizyon: 06.06.2002 Üçüncü Revizyon: 16.12.2003 Dördüncü Revizyon: 17.07.2008 YASAL ÇERÇEVE 30.04.2014 PLN. 4446 MESLEKİ UYGULAMA ESASLARI DERSİ SUNUMLARI

NE DEĞİŞTİ ? - Halkın Katılımı Süreci Güçlendirilmiştir * Halkın Katılımı Toplantısı Yerel ve Ulusal Duyuru zamanı en az 10 güne çıkarılmıştır. * Komisyonca nihai edilen Nihai ÇED Raporu 10 işgünü süreyle Halkın Görüşüne açılmaktadır ve bu görüş ve önerilen ÇED Kararına yansıtılmaktadır. - EK-1 Listesi Güncellenmiştir. * ÇED’e tabi projeler listesi AB ÇED Direktifine tam uyumlu hale getirilmiştir. - Yeterlik Mekanizması güçlendirilmiştir. (18.12.2009 tarih ve 27436 sayılı Yeterlik Tebliği) NE DEĞİŞTİ ? 30.04.2014 PLN. 4446 MESLEKİ UYGULAMA ESASLARI DERSİ SUNUMLARI

5 Temel Aşama - Seçme & Eleme - Kapsamlaştırma - Değerlendirme - Karar - İzleme & Kontrol SÜREÇ 30.04.2014 PLN. 4446 MESLEKİ UYGULAMA ESASLARI DERSİ SUNUMLARI

Ek-1 Listesi: ÇED’e tabi projeler listesi Ek-2 Listesi: Seçme-Eleme Kriterlerine tabi projeler listesi Ek-3: ÇED Başvuru Dosyası Formatı Ek-4: Proje Tanıtım Dosyası Formatı SÜREÇ 30.04.2014 PLN. 4446 MESLEKİ UYGULAMA ESASLARI DERSİ SUNUMLARI

- Su depolama tesisleri (Göl hacmi 10 milyon m3 ve üzeri olan baraj ve göletler.) - Kurulu gücü 25 MW ve üzeri olan nehir tipi santraller. - Kapasitesi 150 000 eşdeğer kişi ve/veya 30.000 m3/gün üzeri kapasiteli atık su arıtma tesisleri. - Günlük kapasitesi 100 ton ve üzeri katı atıkların yakma, kompost ve diğer tekniklerle ara işleme tabi tutulması ve bertaraf edilmesi için kurulan tesisler ve/veya alanı 10 hektardan büyük veya hedef yılı da dahil depolanacak katı atık miktarının günlük 100 ton ve üzeri olan katı atık depolama tesisleri, atık barajları, atık havuzları SÜRECE TABİ PROJELER 30.04.2014 PLN. 4446 MESLEKİ UYGULAMA ESASLARI DERSİ SUNUMLARI

SEÇME & ELEME KRİTERLERİNE TABİ PROJELER - Su depolama tesisleri (göl hacmi 5 milyon m3 ve üzeri baraj ve göletler), - Kurulu gücü 0,5 MW ve üzeri olan nehir tipi santraller. - 10 MW ve üzeri Rüzgâr enerji santralleri - Katı Atıkların yakılması, kompostlaştırılması ve depolanması için yapılan tesisler, atık barajları, atık havuzları. SEÇME & ELEME KRİTERLERİNE TABİ PROJELER 30.04.2014 PLN. 4446 MESLEKİ UYGULAMA ESASLARI DERSİ SUNUMLARI

- ÇED Süreci’nin (Ek-1 Listesi) yürütme yetkisi Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü’ndedir. - Seçme Eleme sürecinin (Ek-2 Listesi) yürütme yetkisi ise bazı istisnalar dışında Çevre ve Şehircilik İl Müdürlükleri’ndedir. ÇED SÜRECİ - YETKİ 30.04.2014 PLN. 4446 MESLEKİ UYGULAMA ESASLARI DERSİ SUNUMLARI

EK-1 Projeleri & Seçme/Elemeden Gelen Ek 2 Projeleri ÇED BAŞVURU DOSYASI ile Bakanlığa Başvuru Yapılır. Proje başvurusu, ÇED Süreci Katılımı için Zaman Planı ve İletişim Bilgileri Halka Duyurulur. Proje Tanıtım Dosyasının İncelenmesi (3 İŞGÜNÜ) İnceleme ve Değerlendirme Komisyonu’nun oluşturulması. Halkın Katılımı ve Kapsam Belirleme Toplantısı’nın tarih ve yerinin belirlenmesi. Proje sahibi, toplantı tarihini, saatini, yerini ve konusunu belirten bir ilanı ulusal düzeyde yayımlanan bir gazete ile o yörede yayımlanan yerel bir gazetede toplantı tarihinden en az ON gün önce yayınlatır. ÇED SÜRECİ - YETKİ Halkın Katılımı Toplantısı Kapsam ve Özel Format Belirleme Komisyonu’nun toplanması. Özel Format belirlenirken Halkın Katılımı Toplantısı’nın çıktılarına göre Format verilmesi. 30.04.2014 PLN. 4446 MESLEKİ UYGULAMA ESASLARI DERSİ SUNUMLARI

ÇED SÜRECİ - YETKİ Proje Sahibine Özel Format verilmesi. (1 yıl içerisinde rapor sunulmak zorundadır.) Yatırımcının ÇED Raporunu Sunması Raporun Formata uygunluğunun incelenmesi Format ile uyumlu rapor Format ile uyumsuz rapor. (Düzeltme için geri gönderilir) ÇED SÜRECİ - YETKİ Rapor için çoğaltma istenmesi ve Raporun internet aracılığı ile ya da il müdürlüklerinde halkın görüşüne açılması. Düzeltmelerin ardından raporun Bakanlık’a sunulması. İnceleme ve Değerlendirme Komisyonu çalışmaları. 30.04.2014 PLN. 4446 MESLEKİ UYGULAMA ESASLARI DERSİ SUNUMLARI 14 ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü

Halkın Görüş ve Önerileri tüm ÇED Süreci Boyunca dikkate alınır. Ayrıca verilen ÇED Kararı için halkın mahkemeye başvurma hakkı vardır. Rapor Nihai Edilir Nihai edilen ÇED Raporu 10 gün süreyle Valilikte Halkın Görüşüne açılır. ÇED SÜRECİ - YETKİ ÇED Olumsuz Kararı ÇED Olumlu Kararı 30.04.2014 PLN. 4446 MESLEKİ UYGULAMA ESASLARI DERSİ SUNUMLARI 15

PLANLAMA SÜRECİNDEKİ ROLÜ ÇED ile planlama ilişkisi, projenin hazırlandığı faaliyet için yer seçiminin yapılmasıyla başlar. ÇED uygulaması kapsamına giren ya da girmeyen bütün arazi kullanımları için yer seçimlerinin yapılması şehir ve bölge planlama mesleğinin konusudur. Fiziksel planlama kapsamındaki arazi kullanımları için yer seçimleri yapılırken, arazi kullanımının konusu olan faaliyetin özellikleri dikkate alınır. Konut, sanayi, ticaret, turizm, hizmetler, ulaşım ve diğerleri için seçilen yerler, bu faaliyetlerin özelliklerine göre belirlenir. Örneğin, ticaret ve hizmetler için kent merkezinde veya mahalle ölçeğindeki merkezlerde, sanayi tesisleri için yerleşme alanlarının dışında yer seçimleri yapılır. Transit yolların ve terminallerin kent içi trafiğe girmeyen bir güzergahta olmaları gerekir vb. PLANLAMA SÜRECİNDEKİ ROLÜ 30.04.2014 PLN. 4446 MESLEKİ UYGULAMA ESASLARI DERSİ SUNUMLARI 16

PLANLAMA SÜRECİNDEKİ ROLÜ Konunun bir diğer önemli yönü ise, doğal kaynakların kullanımında aşırı tüketime gidilmemesidir. Yitirildiklerinde bir daha geri kazanılamayan ya da yenilenmeleri insan ömrüyle ölçülemeyecek kadar uzun yıllar alan doğal kaynakların, gelecek kuşaklar düşünülmeden bugünü kurtarmak uğruna kullanılıp tüketilmemeleri gerekir. Tarım toprakları, ormanlar, özellikle kapalı su havzaları, balık üreme ortamları vb, buralara zarar veren diğer faaliyetler için feda edilmemelidir. PLANLAMA SÜRECİNDEKİ ROLÜ 30.04.2014 PLN. 4446 MESLEKİ UYGULAMA ESASLARI DERSİ SUNUMLARI 17

PLANLAMAYA ENTEGRASYONU İÇİN ÖNERİLER - ÇED süreci çevresel konuların dikkate alınmasını sağlamak için, planlama süreci ile bütünleştirilmelidir. - Plancının plan yapacağı alanı iyi analiz etmesi ve plan kararlarını ona göre vermesi gerekmektedir. - Proje Değerlendirmeleri sırasında proje koordinatları mutlaka Proje Tanıtım Dosyalarında yer almalıdır. - ÇED e konu olabilecek planlama kararları getirilirken plan aşamasında ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğünün görüşü alınarak planlama kararları verilmelidir. - Birkaç kere reddedilen ÇED raporunun değiştirilmesi yerine planda değişikliğe gidilmelidir. - ÇED sürecinde proje sahibi tarafından istenildiğinde yapılabilen anket çalışmaları planlama aşamasında yapılmalıdır. - Planlama sürecinin amaç aşamasında, işletmenin gelecekte, belli bir zamanda, neyi, ne miktarda gerçekleştirmek istediği veya nerede, hangi konumda olmak istediği saptanmalıdır. PLANLAMAYA ENTEGRASYONU İÇİN ÖNERİLER 30.04.2014 PLN. 4446 MESLEKİ UYGULAMA ESASLARI DERSİ SUNUMLARI 18

Kentlerimizin kırsal alanlara doğru hızlı gelişmesi bir taraftan değerli tarım alanlarının kaybolmasına neden olurken, diğer taraftan tarım alanlarının uygun olmayan, erozyon vb. sakıncaları bulunan alanlara kaymasına ve mevcut alanlarda tarımsal ürünü arttırma amacıyla daha yoğun kimyasalların kullanılmasına ve tüm ekosistemin nitelik ve niceliğinde kayıplara neden olmaktadır. Doğal kaynak potansiyelini göz önüne almayan fiziki planların yol açtığı yanlış arazi kullanımlarının olumsuz etkileri sonucunda çevresel kirlenme artmakta, doğal kaynakların taşıma kapasiteleri zorlanmakta, bu ise doğal kaynakların kendini yenileme potansiyelini riske sokmaktadır. Bu nedenle, stratejik planlamanın bir koşulu olarak doğal kaynakların akılcı kullanımının ve sürdürülebilirliğinin sağlanabilmesi için her tür ve her ölçekteki planlama sürecinin başlangıcında çevresel etki değerlendirmeleri yapılmalı, kullanımlar ile doğal kaynaklar arasındaki etkileşim sürekli olarak izlenmelidir. Ülkemizdeki planlama pratiğinde, stratejik çevresel etki değerlendirmeleri planlama süreçlerinin başlangıcında yer aldığı zaman, ekolojik temele dayalı ve doğal kaynakları göz önüne alan, sürdürülebilir kaynak kullanımını sağlayan planlar üretilebilecektir. SONUÇ 30.04.2014 PLN. 4446 MESLEKİ UYGULAMA ESASLARI DERSİ SUNUMLARI 19