PROBLEM ve NİTELİKLERİ

Problem Seçimi ve Ölçütler Uygun problem seçme Seçmek, çözmekten daha zor Uygun problemi seçme aşamalı bir yaklaşımla olur. Genel alandan, giderek daraltılan problemi oluşturma Araştırma problemi seçerken dikkat edilmesi gereken ölçütler Genel Ölçütler Özel Ölçütler

Problem Seçimi ve Ölçütler Genel Ölçütler: araştırma probleminin kendisinden kaynaklanan olası sınırlılıklarını dikkate almak için geliştirilen ölçütlerdir. Seçilen problem en az aşağıdaki dört ölçütü karşılamalıdır: Çözülebilirlik Problem araştırma ile çözülebilir mi? Problemin bilimsel olarak çözülebilmesi için veri elde edilebilir mi? Önemlilik Problem önemli mi? Problemin çözümüyle sağlanacak yarar nedir? Kuramsal ya da pratik bir yararı var mı? Varsa önemli mi? Yenilik Problem yeni mi? Problem daha önce çözülmemiş mi? Önceki yaklaşımlarla kıyasla yenilik var mı? Yerleşik etik kurallara uygun olarak araştırılabilirlik Katılanların gizlilik hakkı, sağlığının tehlikeye atılmaması, katılıma zorlamama, araştırma amacının gizlenmemesi gibi etik kurallara uyulabiliyor mu?

Problem Seçimi ve Ölçütler Özel Ölçütler: Araştırmacının kendi özel durumundan (kişisel yetenek ve olanaklar gibi) kaynaklanabilecek olası sınırlılıkları dikkate almak için geliştirilen ölçütlerdir. Alanda yeterlik Araştırmacı araştırılan konuya hakim mi? Konuya ilişkin bilgisi sonuçları değerlendirmeye yeterli mi? Yöntemde ve tekniklerde yeterlik Araştırmacı yöntem, ölçme, istatistik ve bilgi işleme gibi konularda yeterli bilgiye sahip mi? Veri toplama izni Veri toplama izin verilecek mi? Zaman ve olanak yeterliği Araştırmanın tamamlanabilmesi için gerekli zaman, eleman ve mali güç var mı? İlgi yetersizliği Probleme duyulan ilgi bütün güçlükleri geçmeye yeterli mi? Araştırmacı sonuç ne çıkarsa çıksın onu savunabilecek cesarette mi? Araştırmanın güç ve zor ilerlemesi durumunda araştırmacı bunu sürdürebilecek güç ve sabırda mı?

Araştırma Probleminin Tanımlanması Bir araştırma problemi üç aşamalı şekilde tanımlanabilir Bütünleştirme Problem alanı bir bütünlük içinde ele alınır, dilimlenir ve her biri genel hatlarıyla birbirleriyle olan ilişkileri açısından incelenir. Sınırlandırma Araştırılmak istenen problem, bütün içindeki yerinden alınarak tanıtılır. Burada ilgi araştırılan problemle sınırlandırılmış olur. Tanımlama Sınırlandırılmış problem alanının ayrıntılı olarak açıklanması yapılır. Problemin değişkenleri tanımlanır ve değişkenler arasındaki beklenilen ilişkiler belirtilir.

DEĞİŞKENLER ve TÜRLERİ Değişken Nedir? Değişebilen, en az iki değer alabilen her şey değişkendir. Arıcı (1972): “Gözlemden gözleme değişik değerler alabilen objelere, özelliklere ya da durumlara DEĞİŞKEN denir. ÖRNEK: Cinsiyet: K E Yaş: 1, 2, 3 Tedavi yöntemi: ilaç, terapi gibi Değişmez diye düşünülen bazı kavramlarda çeşitleri düşünülerek değişken durumuna gelebilir. Eğitim durumu: lise, üniversite, yüksek lisans, doktora gibi

DEĞİŞKENLER ve TÜRLERİ Değişkenler aldıkları değerlere ve kontrol şekillerine göre iki şekilde sınıflanabilirler: Aldıkları değerlere göre: Süreksiz (geçişsiz) değişkenler Sürekli (geçişli) değişkenler Kontrol şekillerine göre: Bağımlı (açıklanan) değişkenler Bağımsız (açıklayan ve ara) değişkenler

Aldıkları Değerlere göre Değişken Türleri Süreksiz (geçişsiz) değişkenler Bir değişken alt ve üst sınırları içinde belli değerlerden, belli seçeneklerden başkasını alamıyor ise, sadece tam sayılarla ifade edilebiliyorsa bu değişkene SÜREKSİZ DEĞİŞKEN denir. ÖRNEK: Cinsiyet (K, E) Sürekli (geçişli) değişkenler Bir değişken alt ve üst sınırları arasında herhangi bir değer alabilme olasılığına sahip ise ve kesirli olarak ifade edilebiliyorsa bu değişkene SÜREKLİ DEĞİŞKEN denir. ÖRNEK: ağırlık, boy gibi.

Kontrol Şekillerine göre Değişken Türleri Bağımlı değişken Bağımsız değişkenlerin etkilemesi beklenen değişkendir veya Bağımsız değişkenlerin değişimlenmesi sonucu değişiklik beklediğimiz değişkenidir. ÖRNEK: üniversite öğrencilerinin akademik başarısını etkileyen faktörleri bulmaya çalışmak… Bağımsız değişken Bağımlı değişken üzerindeki etkisinin öğrenilmek istendiği uyarıcı değişkendir veya araştırmacı tarafından değiştirilebilen değişimlenen/ değişkenlerdir. ÖRNEK: akademik başarıyı etkileyen faktörler: zeka ve ders çalışma süresi…

Kontrol Şekillerine göre Değişken Türleri Ara değişken Bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisi çoğu zaman dolaylı yani başka bir değişken üzerinde olabilir. ÖRNEK: Bsız D. Ara D. Blı D.: öğretmenin öğretme tarzının öğrenci başarısına etkisi öğretmenin dersi kaç saatte anlattığı aracılığıyla olabilir Kontrol değişkenleri (karıştırıcı değişkenler, 3. değişken problemi) Araştırmada bağımsız değişken olarak alınmamış ama bağımlı değişken üzerindeki etkisi olabilecek diğer değişkenlerdir.

Kontrol Şekillerine göre Değişken Türleri Kontrol değişkenlerinin Türleri Evrene ait olanlar Zeka, yaş, cinsiyet, deneyim gibi katılımcıların kendilerinde var olan özellikler Araştırma süreçlerine ait olanlar Ölçme, zaman gibi araştırma esnasındaki işlem farklılıklarından kaynaklı olanlar Dış kaynaklara ait olanlar Gürültü, ışık, ses gibi araştırma ortamından kaynaklı değişkenler

Kontrol Şekillerine göre Değişken Türleri Karıştırıcı değişkenlerinin bir kısmını kontrol etmek kolay olsa da bir kısmını kontrol etmek güç ya da imkansızdır. Bunun nedeni ise: Değişkenin varlığını bilememe ya da düşünememe Değişkeni kontrol etme olanağının bulunmayışı ya da kontrolün istenilen düzeyde yapılamayışı

Araştırmada Değişkenlerin Tanımlanması: İşevuruk (Operasyonel) Tanımı Değişkenin araştırmacı tarafından kullanılan ölçüm ya da değişimleme teknik ya da şekilleriyle tanımlanması İşevuruk tanımlamayla soyut olan bir kavram somut hale gelmektedir: ÖRNEK: Stres soyut bir kavramken, kişinin son bir yılda yaşadığı stres olaylarının sayısı bunu somutlaştırmaktadır. Yardım etme davranışı örneklerini de biz bulalım…

Araştırmada Değişkenlerin Tanımlanması: İşevuruk (Operasyonel) Tanımı Bir kavramın ölçmek istediğimiz yönüne bağlı olarak bir çok işevuruk tanımı olabilir. ÖRNEK: Saldırganlık Başka kişiye verilen şokların sayısı Bir çocuğun oyuncağına attığı tekme sayısı Bir gün içinde iki çocuğun kaç kere kavga ettikleri Polis raporlarından alınan son bir yıldaki cinayet sayıları Saldırganlık ölçeğinden alınan puan Bir futbol maçında futbolcuların birbirlerine kaç kere bir süre yerden kalkamayacak şekilde düşürdükleri… Yardım etme davranışı örneklerini de biz bulalım…

ARAŞTIRMANIN AMACI: Araştırmanın amacı aslında İYİ TANIMLANMIŞ BİR PROBLEM ifadesidir. Amaç araştırma probleminin somutlaştığı yerdir. Amaçlar NE, NASIL ve NİÇİN ifadelerine cevap verir. Çalışılmak istenen problemle ya da konuyla ilgili değişkenleri ve ilişkileri ifade eder. Araştırmada amaçlar iki düzeyde düşünülebilir: Genel amaç giriş cümlesi niteliğindedir. İzmir üniversite öğrencilerinin akademik başarısını belirlemek İşlevsel amaç hangi değişkenlerle hangi verilerin toplanacağını belirleyen amaçtır. İzmir üniversite öğrencilerinin akademik başarısını cinsiyete, zekaya, çalışma şekline, çalışma süresine bağlı olarak incelemeye yönelik ölçekler kullanmak

ARAŞTIRMANIN AMACININ İFADE EDİŞ ŞEKİLLERİ Araştırmanın detaylı amaçları iki şekilde ifade edilebilir: Soru cümleleri İfade ediliş kolaylığı ve hipotezlerdeki gibi varsayıma dayanmadan sorunun sorulması kullanım kolaylığı sağlar. Üniversite öğrencilerinin zeka düzeyi ile akademik başarısı ilişkili midir? Öğrencilerim çalışma disipliniyle üniversiteye girme puanı arasında olumlu yönde bir ilişki var mıdır? Kişilik özellikleri yardım etme davranışıyla ilişkili midir?

ARAŞTIRMANIN AMACININ İFADE EDİŞ ŞEKİLLERİ Araştırmanın detaylı amaçları iki şekilde ifade edilebilir: Hipotezler (Denenceler) Olaylar ya da değişkenler arasında var olduğu söylenen ilişkiye denir. Denenen yargıdır. Geçici olarak kabul edilen ilişkisel bir yargıdır YA DA Kabul edilecek ya da reddedilecek yargıyı ifade eder. Gürültülü ortamda yapılan bilişsel testler test performansını düşürür. Erkekler kadınlara göre daha fazla alkol tüketebilir.

ARAŞTIRMANIN AMACININ İFADE EDİŞ ŞEKİLLERİ İyi bir hipotezde aranan önemli özellikler: Kuramsal bir temele dayalı olmalıdır. Bilinenlerle önemli bir çelişki içinde olmamalıdır. Değişkenler arası ilişkiyi tanımlamalıdır. Sınanabilir (yanlışlanabilir) olmalıdır. Mevcut zaman ve olanaklarla sınanabilecek şekilde sınırlı olmalıdır. Açık, basit, anlaşılır ve işlevsel (işevuruk) bir şekilde ifade edilmiş olmalıdır.

ARAŞTIRMANIN AMACININ İFADE EDİŞ ŞEKİLLERİ Hipotez Türleri: Araştırma hipotezi (H1) Değişkenler arasında ilişki olduğunu savunan hipotezdir. Gruplar arasında anlamlı fark vardır dediğimiz hipotezdir. İstatistiksel (Yokluk) hipotez (H0) Gruplar arasında anlamlı fark olmadığı yani grupların eşit olduğunu söyleyen hipotezdir. Değişkenler arasında ilişki olmadığını savunan hipotezdir. AMACIMIZ: İstatistiksel hipotezi yanlış olduğunu belirlemek ve buna bağlı olarak araştırma hipotezini kabul etmek. Araştırma hipotezini doğrulamak Bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerinde etkili olduğunu göstermektedir. Genelde araştırmalarda boşluk hipotezi yazılmaz, araştırma hipotezinin tersi,alternatifi olarak orada olduğu bilinir ama onunla ilgili bilgi verilmez.

Değişkenlerin İlişkisi Olumlu doğrusal ilişki Olumsuz doğrusal ilişki İlişki yok Doğrusal olmayan ilişki

Değişkenlerin İlişkisi:Olumlu doğrusal ilişki Değişkenlerin birinde artış varken, diğerinde de artış görülmektedir. ÖRNEK: kişinin güvenilir olmasıyla karşısındakini ikna etmesi arasındaki ilişki, Konuşmacının hızlı konuşmasıyla, dinleyenlerin tutum değişimi arasındaki ilişki

Değişkenlerin İlişkisi:Olumsuz doğrusal ilişki Değişkenlerin biri artarken, diğerinde azalma görülmektedir. ÖRNEK: grup elemanlarının sayısı arttıkça, grup performansının azalması

Değişkenlerin İlişkisi: ilişki olmaması İlişkisi olmayan değişkenler birbirlerinden bağımsız olarak değişirler. ÖRNEK: Etrafın kalabalık olması ile kişinin performansı arasında ilişki olmaması gibi…

Değişkenlerin İlişkisi: Eğrisel ilişki Bir değişkendeki artış, diğer değişkende hem artış hem de azalma ile birlikte görülmektedir. ÖRNEK: görsel bir uyarıcının karmaşıklığı ilk başta uyarıcıdan hoşlanmada artış daha sonra ise bu karmaşıklık daha az hoşlanma şeklinde görülür.

ÖRNEKLER: Aldığımız kalori arttıkça, kilo almamız da artar. İnsanlar topluluk karşısında konuşma deneyimi kazandıkça, kaydı düzeyleri de azalır. Gece hayatına fazla düşkün olan öğrencilerin sınav notları düşer. Kişinin baş ağrısının azalması kişinin gün içinde şeker tüketiminin azalmasıyla ilişkilidir. Kişinin eğitimi kişinin kazandığı parayla ilişkilidir. Bir şarkıyı çok sevmek onu çok dinlemekle ilişkilidir, ancak bir süre sonra onu daha az sevmeye başlarsınız. Köpeğinizi ne kadar çok eğitirseniz, evdeki eşyaları daha az ısırmasını sağlarsınız.

DENEYSEL VE DENEYSEL OLMAYAN YÖNTEMLER Deneysel Yöntemler Deneysel Olmayan Yöntemler Gözlem yapılması İlgilenilen değişkenle ilgili ölçüm alınması Davranış doğal olarak oluştuğu ortamda gözlemlenir. Doğrudan davranışı gözlemlemek Katılımcılara davranışlarını anlatmalarını istemek Fizyolojik tepkilerini ölçmek Doğrudan değişimleme Değişkenlerin kontrolü Araştırmacı bir değişkeni değişimliyor ve sonra sonucu gözlemliyor. Kontrol ve seçkisizleştirme karıştırıcı değişkenlerin etkisini azaltmaktadır.

DENEYSEL OLMAYAN YÖNTEMLERİN AVANTAJLARI Deneysel ortamdaki fazla kontrol ve laboratuvar ortamı daha yapay bir ortama yol açmaktadır. Alternatif olarak alan deneylerini düşünebiliriz. Bağımsız değişken doğal ortamında değişimlenir. Ancak araştırmacı ortamdaki bir çok şeyi kontrol edememektedir.

DENEYSEL OLMAYAN YÖNTEMLERİN AVANTAJLARI Zaman zaman deneysel yöntemler etik ve pratik olmayan uygulamalar içermektedir. Örnek: Çocuk yetiştirmede çocuğu sevgisiz bırakma ya da dövme gibi uygulamaların yapılamaması gibi… Alkol, boşanma ve etkileri gibi konuları araştırmak Bilimin davranışı betimleme amacı deneysel yöntemlerle her zaman anlaşılmayabilir. Doğal ortamlarda yapılan araştırmalarda en önemli amaç ya da ilgilenmemiz gereken konu gelecek davranışlar için başarılı yordamalar yapmak…

ARAŞTIRMAYI DEĞERLENDİRMEK: ÜÇ ÖNEMLİ GEÇERLİK Yapı Geçerliği İç Geçerlik Dış Geçerlik GEÇERLİK: Bilginin, GERÇEK, DOĞRU, KESİN olarak temsil edilmesidir.

ARAŞTIRMAYI DEĞERLENDİRMEK: ÜÇ ÖNEMLİ GEÇERLİK Yapı Geçerliği Değişkenlerin işevuruk tanımlarının yeterli olup olmadığını ifade eder. Gerçekten değişkenin işevuruk tanımı değişkenin doğru, ölçmek istediğimiz anlamını yansıtıyor mu? ÖRNEK: Konuşanın kredisi, insanlar üzerindeki potansiyeli

ARAŞTIRMAYI DEĞERLENDİRMEK: ÜÇ ÖNEMLİ GEÇERLİK Değişkenler arasındaki nedensel ilişkilere yönelik çıkarımlar yapabilme İç geçerliğin yüksek olması: bir değişkenin diğeri üzerinde değişimlere neden olduğuna dair güçlü çıkarımlara sahip olmak

ARAŞTIRMAYI DEĞERLENDİRMEK: ÜÇ ÖNEMLİ GEÇERLİK Dış Geçerlik Araştırma sonuçlarının diğer populasyon ve ortamlara genellenebilir olması YANİ araştırma sonuçları değişkenlerin başka işevuruk tanımlarıyla, farklı katılımcılarla ve farklı ortamlarda tekrar edilebilir mi? sorusuna cevap arıyoruz.

ARAŞTIRMA ÖRNEĞİ Bir araştırmacı müzik dinlemenin sınav sonuçları üzerindeki etkisini incelemek istemektedir. Hipotez: hafif bir müzik dinleyen öğrenciler dinlemeyenlere kıyasla sınavdan daha yüksek not alacaklardır. Çünkü hafif müzik sınav kaygısını azaltabilir. 50 K 50 E katılımcı seçkisiz olarak hafif müzik ya da müzik olmayan gruba atanmıştır. Müzik dinleyen gruptakiler hafif müziği kulaklıkla dinlemişlerdir. Sınav başladıktan 15 dakika sonra araştırmacı katılımcılardan sınav kaygısı ölçeği doldurmalarını istemiştir.