BİR SOSYAL SİSTEM VE ÖRGÜT OLARAK Prof.Dr. Mustafa ERGÜN Afyon Kocatepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi BİR SOSYAL SİSTEM VE ÖRGÜT OLARAK OKUL Toplam Kalite Yönetimi Stratejik Yönetim

Okullar sosyal örgütlerdir. Katılımcılar arasında birbirine bağımlılık, iş birliği ve bağlılık olmaksızın okullar sadece beton, tahta ve kağıttır.

Sistem ve örgüt Sistem, birbirini düzenli biçimde etkileyen, birbirine dayalı öğelerden oluşan bir bütündür. Örgütsel açıdan sistem ise, çevresindeki sistemlerden girdiler alan, onlara çıktılar vererek hizmet eden birbirine bağımlı alt sistemlerden oluşan, çevre sistemleriyle sınırlanmış bulunan bir bütündür

Sistem kavramının örgüte getirdiği en önemli değişken çevredir Sistem kavramının örgüte getirdiği en önemli değişken çevredir. Bir toplumsal açık sistem* olarak örgüt, ilgili olduğu çevre örgütleriyle (sistemleriyle) sürekli etkileşim içindedir. *Yaşayan bir organizma açık bir sistemdir. Eğer bu sisteme madde giriş-çıkışı yoksa o sistem kapalıdır.

Açık sistemler çevreleriyle sürekli olarak etkileşirler (çevreden girdiler alır ve bunları çıktı olarak değişime uğratır). Açık sistemler bu çıktılarını çevrelerine ihraç ederler. Açık sistemler durağan değil, değişim, gelişim ve büyümeye açık olarak devamlı bir biçimde hayatta kalmak üzere düzenlenmişlerdir. Kapalı sistemlerin kendi içinde uyumlu olmasına karşın, açık sistemler çevreyle uyumu seçerler.

Eğitimin çok yönlü bir girişim oluşu ve örgütlerin çok gruplu bulunuşu, bu örgütlere sistem yaklaşımını zorunlu kılmaktadır. Kuşkusuz, sistemci görüşler eğitim kurumlarının açık bir toplumsal sistem olarak incelenmesine yol açmışlardır

Okul, açık bir toplumsal sistem olarak çevresinden ve bir alt okuldan girdiler alır, bunları işleyerek çevreye ve üst okullara verir

Açık Sistem Okulu

Okulun amaçlarının en önemlilerinden biri de, aldığı öğrenciyi çevresinden farklılaştırmaktır. Çok farklı çevrelerde bulunan okullar bakımından farklılaştırmanın düzeyi de farklı olacaktır. Böyle bir farklılaştırma, hem okulun hem de çevrenin geleneklerinden bir kısmının bozulmasına neden olabilir. Bunun yanında çevre ile okul arasında çatışma çıkabilir.

Sistem, insan girdilerini alırken, onları kendine çekebilmek için sistem ödüllerini kullanır.

Açık sistem yaklaşımında örgüt-çevre bağımlılığı vardır Açık sistem yaklaşımında örgüt-çevre bağımlılığı vardır. Örgüt ve çevrenin birbirlerine olan bağımlılık ve katkılarını dengelemeleri gerekir. Çevresiyle karşılıklı bir etkileşim içinde olan okula “Topluluk Okulu” ismi verilmektedir.

Milli Eğitim Temel Kanunu’na göre; Türk Milli Eğitim sisteminin bir amacı da iktisadî, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmaktadır (Md. 2/3). Eğitim kurumlarının amaçlarının gerçekleştirilmesine katkıda bulunmak için okul ile aile arasında işbirliği sağlanır. Bu maksatla okullarda Okul-Aile Birlikleri kurulur.

Yüksek Öğretim Kanunu’nda “Yükseköğretimin amacı, yüksek öğretim kurumları olarak yüksek düzeyde bilimsel çalışma ve araştırma yapmak, bilgi ve teknoloji üretmek, bilim verilerini yaymak, ulusal alanda gelişmeye ve kalkınmaya destek olmak, yurt içi ve yurt dışı kurumlarla işbirliği yapmak suretiyle bilim dünyasının seçkin bir üyesi haline gelmek, evrensel ve çağdaş gelişmeye katkıda bulunmaktır (Md. 4/c)” denmekte; kanunun ana ilkeleri arasında, “Eğitim öğretim plan ve programları yapılması ile yüksek öğretim kurumlarının geliştirilmesi ve verimliliğin artırılması ülke, yöre ve çevre ihtiyaçlarının gözönüne alınması (Md. 5/d, h)” öngörülmektedir.

Açık sistem özelliği gösteren okulların çevresindeki gelişmeler karşısında gerekli önlemleri alamaması, girdilerinde ve dönüştürme süreçlerinde çevresel gelişmelerin zorladığı değişiklikleri gerçekleştirememesi durumunda, entropiye (güç yitimi) girmesi sonucu olasıdır. Bu nedenle sistem olarak varlıklarını sürdürmek durumundaki örgütlerin çevrelerindeki, sosyal, politik, ekonomik ve kültürel değişmelerin farkında olmaları ve gerekli değişiklikleri yapmaları yaşamsal bir öneme sahiptir.

Örgütsel değişme; bireylerin, grupların ve örgütün toplam performansını geliştirmek için yapı, davranış ve süreçleri değiştirerek yönetim tarafından planlanan bir teşebbüstür. Başka bir tanıma göre örgütsel değişme, örgüt tarafından yeni bir fikir ya da davranışa uyum sağlamaktır.

Örgütteki değişmelerden çalışanların etkilenmesi kaçınılmazdır Örgütteki değişmelerden çalışanların etkilenmesi kaçınılmazdır. Örgüt üyeleri, örgütte meydana gelen değişmeleri fark ederler ve olumsuzdan olumluya doğru örgütten ayrılma, aktif direniş, karşı koyma, razı olma, şartlı kabullenme, kabullenme ve aktif destek verme tepkilerinde bulunurlar.

Okullar, çağın gereklerine uymak, işlevlerini yerine getirebilmek için değişmek ve gelişmek zorundadırlar. Okullardaki örgütsel değişme sürecinde öğretmenlerin önemi yadsınamaz.

Örgütsel yapının temel kavramları Bütün örgütler bazı ortak özellikleri paylaşırlar. iş uzmanlaşması bölümleşme emir kumanda zinciri yetki ve sorumluluk yürütücü ve personel yetkisi yönetim yelpazesi.

Türk eğitim sistemini temel örgüt yapısı

Bir örgüt olarak Okulların özellikleri: Okulun gevşek yapılı doğası (yetki müdürler, öğretmenler, öğrenciler ve hatta aileler tarafından paylaşılır) Öğrencilerin (zorunlu ama) gönüllü olmayan üyeliği Finansman konuları (okul başarısız bir öğrenci yetiştirse bile, devletten aldığı bütçesiyle ilgili herhangi bir şey yapılmaz). Yarı tekelcilik (Tek rekabet özel okullardan gelir). Üyelik Öğrenciler örgütün bazen üyeleri bazen de müşterileri olarak işlem görürler. Geçirgenlik Okulları etkileyen pek çok özel çıkar grupları vardır. Çoklu veya açık olmayan amaçlar (eğitimin hedefleriyle ilgili farklı vizyonlar) Mal değil, Bilgi Okulun hemen hemen tüm işi bilgi ve onu kullanan becerilerle uğraşmaktır.

Mesleki örgütlere karşı bürokratik kurumlar olarak okullar Fakat bürokratik yapı ve yönetim problem çözmeyi ‘rutin hale getirmek’ için tasarımlanır. Örgütün süreçlerini rutin hale getirerek sistem üzerindeki çoklu rekabet halindeki istekler yerleşmiş standart işletme yolları aracılığıyla hızlı ve verimli bir şekilde ele alınabilir. Klasik bürokratik özellikler: işbölümü, kurallar, yetki hiyerarşisi, tarafsızlık ve yeterliği içerir.

Katılımcı yönetim modeli Katılımcı yönetim geleneksel bürokratik modele bir ilavedir. İşgörenin (memur, çalışanlar) morali ve iş doyumuna çok özen gösterir. Katılımcı yönetim işgörenlerin güdülenmesi ve bu amaçla bir örgüt kurulmasını vurgular. Örgüt, karar verme süreçlerine işgörenleri de katarak hem işverenlerin hem de örgütün ihtiyaçlarına cevap vermek üzere yapılandırılmıştır.

Alternatif örgüt modeli Sistem 4 örgütü Bir örgüt içinde geleneksel yönetim yapılarıyla işgören gruplarından oluşan topluluğun elinde tuttuğu güç arasında gerginlik oluşur. Bu gerginliği ele almak için bir örgütsel model önerilmiştir. Bu modele Sistem 4 denir. Bu modelin varsayımı örgütsel örüntüsünün üç temel kavramını içerme derecesine göre örgüt optimal derecede etkin olur: örgütsel üyeler arasındaki destekleyici ilişkiler ilkesi grupla karar verme yüksek performans çalışma normları

Örgüt geliştirme Örgüt geliştirme nin temel amacı okulun kendi sorunlarını çözebilecek sürekli bir kapasiteyi sağlamasıdır. Örgüt geliştirme okulu çevresini kontrol eder ve bu çevreden gelen gelen girdileri kontrol etmek için eyleme geçer. Sorun çözen okul kaynaklarını, fikirlerini ve enerjisini bulur, sürdürür ve kullanır. Bir örgüt olarak gereksinimi olan becerilerin bilincindedir ve gerekli olduğu zaman bunları geliştirmek için gerekli olan adımları atar. Dönem dönem amaçlarını gözden geçirir, kapasitesine ve durumlara uyması için onları değiştirir.