Ölçme ve Değerlendirmede Yeni Yaklaşımlar Hazırlayan: Hürseyit ÖZTÜRK Balıkesir Milli Eğitim Müdürlüğü İlköğretim Müfettişi

Ölçme ve değerlendirme, eğitim öğretimin önemli bir parçasıdır Ölçme ve değerlendirme, eğitim öğretimin önemli bir parçasıdır. Eğitimde programların istenilen başarıyı gösterip göstermediği, öğrencilerden beklenen bilgi, beceri ve tutumların gelişip gelişmediği ölçme ve değerlendirme ile tespit edilir. Ölçme ve değerlendirme ile, eğitim ve öğretim sürecinin sürekli izlenmesi her aşamada ortaya çıkan sorunları tespit ve düzenleme olanağı yakalanır. hurseyitozturk@hotmail.com

Yapılandırmacı yaklaşımı esas alan yeni program tasarılarındaki ölçme ve değerlendirme ile sadece öğrenme ürünü değil, öğrencilerin öğrenme süreçleri de izlenir ve bu süreç değerlendirilirken gerektiğinde kullanılan sınıf etkinlikleri değiştirilir. hurseyitozturk@hotmail.com

Yeni program tasarılarına dayalı ölçme ve değerlendirme, öğrencilerin bildiklerini ortaya koymalarını sağlamaya yönelik olmalıdır. Sadece öğrencilerin neyi bilmediğini değil, ne bildiklerini görmeye yarayan bir araçtır. hurseyitozturk@hotmail.com

Bu programın başarıyla uygulanabilmesi için öğrenme-öğretme sürecine farklı ölçme ve değerlendirme yöntemleri kaynaştırılmalıdır. Değerlendirme sürecinde; öğrencilerin kendi çözüm yollarına, düşüncelerine, bilgilerini uygulamalarına ve kendi öğrenmelerine önem verilerek öğrenci olumlu yönde motive edilmelidir. hurseyitozturk@hotmail.com

Sonucun yanı sıra sürece de odaklanma, Yeni Öğretim Programlarında Benimsenen Ölçme ve Değerlendirme Yaklaşımının Özellikleri Sonucun yanı sıra sürece de odaklanma, Bilginin hatırlanmasından ziyade uygulanmasına ve yapılandırılmasına önem verme, Yazıya dayalı soyut görevlerden çok, gerçek hayata ilişkin, performansa dayalı görevlere önem verme, Tek doğru cevap yerine çok doğru cevap üretmeye önem verme, Örtülü, belirsiz ölçütlerden ziyade açık ve belirgin ölçütleri tercih etme, hurseyitozturk@hotmail.com

Tek yöntemle ölçüm yerine çok yöntemle ölçüm yapma, Yeni Öğretim Programlarında Benimsenen Ölçme ve Değerlendirme Yaklaşımının Özellikleri Sadece öğretimin sonunda değil, öğretimin her aşamasında sürekli ölçme ve değerlendirme etkinlikleri gerçekleştirme, Not vermenin yanı sıra etkili ve zamanında geribildirime ağırlık verme, Tek yöntemle ölçüm yerine çok yöntemle ölçüm yapma, Ne kadar öğrenildiğini tespit etmenin yanı sıra nasıl öğrenildiğini de belirleme, Rekabet yerine işbirliğini destekleme. hurseyitozturk@hotmail.com

Öğretmenler; performans ödevleri, görüşmeler, öz değerlendirme formları, öğrenci ürün dosyaları, projeler, dereceli puanlama anahtarı (rubric) vb. araç ve yöntemleri kullanarak öğrencilerin bilgiyi nasıl yapılandırdığı ve üst zihinsel becerilerini ne kadar geliştirdiğini öğrenim süreci içinde değerlendirirler. Ayrıca, çoktan seçmeli, boşluk doldurma, eşleştirme, kısa cevaplı, açık uçlu vb. sorulardan oluşan testler de kullanarak hem süreci hem sonucu değerlendirmiş olurlar. hurseyitozturk@hotmail.com

DEĞERLENDİRME ARAÇ VE YÖNTEMLERİ Görüşme (Mülakat):Öğrencilerle yapılan görüşmeler, öğrencilerin çalışmaları hakkında ve konuları nasıl anladıklarının değerlendirmesine yardım eder. hurseyitozturk@hotmail.com

Örnek Görüşme Soruları -Bir olayı değişik yolla açıklayabilir misin? -Bu etkinliği tekrar yapsaydın aynı sonuçları bulur muydun? -Bu etkinliği daha kolay yapmanın başka bir yolu var mı? -Bu konuyla ilgili “gerçek yaşamdan” bir örnek verebilir misin? hurseyitozturk@hotmail.com

Gözlemler: Çıktılarının görülebildiği bazı alanlarda bu yöntem oldukça önemlidir. Gözlemler, öğrenciler hakkında doğru ve çabuk bilgiler sağlar. hurseyitozturk@hotmail.com

Sözlü Sunum:Konuşma, dil eğitimi gibi bir çok alanda kullanılabilir Sözlü Sunum:Konuşma, dil eğitimi gibi bir çok alanda kullanılabilir. Öğrencilerin eleştirel düşünme becerileri hakkında iyi bilgi sağlar. Dereceli Puanlama Anahtarları ve Akran Değerlendirme Ölçekleri ile değerlendirme yapılabilir. Sözlü sunumlar öğrencilerin hatırlama, kavrama ve hitap düzeyleri hakkında bilgi toplamak için uygun araçtır. hurseyitozturk@hotmail.com

SÖZLÜ SUNUMA ÖRNEK Büyük kentlerdeki hava kirliliğinin önlenmesi için önerilerinizden oluşan bir rapor hazırlayınız. Dinleyicilerin ilgisini çekecek biçimde raporunuzu 10 dakika içinde sununuz. hurseyitozturk@hotmail.com

PROJE Öğrencilerin grup halinde veya bireysel olarak istedikleri bir alan veya konuda inceleme, araştırma ve yorum yapma, görüş geliştirme, yeni bilgilere ulaşma, özgün düşünce üretme ve çıkarımlarda bulunmaları amacıyla ders öğretmeni rehberliğinde yapacakları çalışmaları kapsar. hurseyitozturk@hotmail.com

ÖRNEK PROJE ÖDEVİ Projenin Adı: Prizma Modelini Oluşturalım. Araç ve Gereçler: Karton, elişi kağıdı, makas, cetvel, maket bıçağı ve yapıştırıcı. 1. HAZIRLIK: Yararlanılabilecek araç gereç ve kaynaklar ile ilgili bilgi toplanır. 2. PLANLAMA: a) Proje süreci belirlenir b) Proje grubu belirlenir c) Grup içi görev dağılımı yapılır d) Çalışma yöntemleri belirlenir. e) Çalışma alanları belirlenir f) Araç ve gereçler belirlenir g) Yardım alınacak kişi ve kuruluşlar belirlenir. hurseyitozturk@hotmail.com

3. PROJENİN HAZIRLANMASI: a) Gerekli araç ve gereçler hazırlanır. b) Kartondan, kesme ve yapıştırma yöntemi ile birer prizma (üçgen prizma, kare prizma, dikdörtgenler prizması, küp) modeli oluşturulur. c) Farklı renkteki elişi kağıtları ile oluşturulan prizmaların her yüzeyi ayrı bir renkle kaplanır. 4. PROJENİN SUNULMASI: a) Proje sürecinin planlanışı b) Proje grubunun oluşumu ve görev dağılımının yapılışı c) Çalışma sürecinde karşılaşılan güçlükler d) Güçlükleri aşmak için yardım alınan kişi ve kurumlar e) Araç ve gereçlerin nasıl temin edildiği açıklanır. f) Proje çalışmasının sonucunda hangi sonuca ulaşıldığı hakkında sınıfta sunum yapılır ve hazırlanan ürün sergilenir. hurseyitozturk@hotmail.com

PROJE DEĞERLENDİRME FORMU Grup Adı:…………………………Projenin Adı:………… Sınıf:……... PROJEYİ HAZIRLAMA SÜRECİ 1 2 3 4 5 1. Projenin amacını belirleme 2. Projeye uygun plan yapma 3. İhtiyaçları belirleme 4. Grup içinde görev dağılımı yapma 5. Farklı kaynaklardan bilgi toplama 6. Projeyi plana göre gerçekleştirme 7. Yetişkin rolünü gerçekleştirme 8. Ekip çalışması gerçekleştirme 9. Proje çalışmasının istekli olarak gerçekleştirilmesi TOPLAM hurseyitozturk@hotmail.com

PROJE DEĞERLENDİRME FORMU PROJENİN İÇERİĞİ 1 2 3 4 5 1. Türkçeyi doğru ve düzgün yazma 2. Bilgilerin doğruluğu 3. Toplanan bilgilerin analiz edilmesi 4. Elde edilen bilgilerden çıkarımda bulunma 5. Toplanan bilgilerin düzenlenmesi 6. Kritik düşünme becerisini gösterme 7. Yaratıcılık yeteneğini kullanma TOPLAM hurseyitozturk@hotmail.com

PROJE DEĞERLENDİRME FORMU SUNU YAPMA 1 2 3 4 5 1. Türkçeyi doğru ve düzgün konuşma 2. Sorulara cevap verebilme 3. Konuyu dinleyicilerin ilgisini çekecek şekilde suma 4. Sunuyu hedefe yönelik materyalle destekleme 5. Sunuda akıcı bir dil ve beden dilini kullanma 6. Sunuyu verilen sürede yapma 7. Sunum sırasındaki özgüvene sahip olma 8. Sunuyu severek yapma TOPLAM hurseyitozturk@hotmail.com

PROJE DEĞERLENDİRME FORMU PROJE DEĞERLENDİRME BÖLÜMLERİ PUAN I-PROJEYİ HAZIRLAMA SÜRECİ II-PROJENİN İÇERİĞİ III-SUNU YAPMA GENEL TOPLAM hurseyitozturk@hotmail.com

DİKKAT! Öğrenciler, bir ders yılında istedikleri ders veya derslerden bireysel ya da grup çalışması şeklinde en az bir proje hazırlarlar (İlköğretim Kurumları Yönetmeliği Madde 35) hurseyitozturk@hotmail.com

PERFORMANS ÖDEVİ Programda öngörülen eleştirel düşünme, problem çözme, okuduğunu anlama, yaratıcılığını kullanma, araştırma yapma gibi öğrencinin bilişsel, duyuşsal, psikomotor alandaki becerilerini kullanmasını, geliştirmesini ve bir ürün ortaya koymasını gerektiren çalışmalardır hurseyitozturk@hotmail.com

Performans Değerlendirme, öğrencinin günlük yaşamındaki problemleri nasıl çözeceğini ve problem çözmek için sahip olduğu bilgi ve becerileri nasıl kullanacağını göstermesini ister. Performans değerlendirme süreç içine yayılmıştır. Zamana bağlı değildir. hurseyitozturk@hotmail.com

●Gözlenebilen bir performans veya somut bir ürünle sonuçlanmaktadır. ●Performans ödevlerinde tek bir cevap yoktur. Ödevi tamamlamak için değişik yollar bulunmaktadır. Bu nedenle iyi tanımlanmış bir ölçütle değerlendirilmelidir. hurseyitozturk@hotmail.com

●Başarılı bir değerlendirme yapmak için her performans ödevi bir dereceli puanlama anahtarı (rubric) ile eşleştirilmelidir. ●Öğrenciler performans ödeviyle dereceli puanlama anahtarının bir örneğini alırlar. Böylece değerlendirme sürecinde, öğrenciler kendilerinden ne beklendiğini bilerek çalışmalarını ona göre yönlendirirler. Dereceli puanlama anahtarı, öğrencilerin başarısı için bir yol haritasına dönüşür. hurseyitozturk@hotmail.com

Hangi Tür Etkinlikler Performansa Dayalı Değerlendirme Sürecinde Kullanılabilir? Ürünler: kompozisyon,makale yazma, grafik çizme, deney düzeneği oluşturma. Gözlenebilir performanslar:Deney yapma, kroki, resim çizme, bir araç yapma vb. Alışkanlıklar ve Sosyal Beceriler: Grup çalışmasına yatkınlık, başkalarının fikirlerine önem verme, kendini ifade etme, sunum yapabilme vb. hurseyitozturk@hotmail.com

örnek performans ödeviperformansornek.doc hurseyitozturk@hotmail.com

Dikkat! Öğrenciler, her yarı yılda derslerden bireysel ya da grup çalışması şeklinde en az bir performans ödevi hazırlar (İlköğretim Kurumları Yönetmeliği Madde: 35) hurseyitozturk@hotmail.com

Dikkat! Projeler ve performans ödevleri, öğretmence belirlenen ölçütlere göre hazırlanan değerlendirme ölçeği veya dereceli puanlama anahtarına göre değerlendirilir. Öğretmenler, değerlendirme ölçütlerini belirlerken, öğrencilerin görüşlerinden de yararlanabilir. Öğrencilere performans ödevi ve proje verilirken kullanılacak değerlendirme ölçütleri önceden verilir. Öğrenciler, çalışmalarında yararlandıkları kaynak veya kişileri de belirterek öğretmenin belirleyeceği süre içinde çalışmalarını teslim ederler. Projeler teslim edildikleri yarıyılda değerlendirilir (İlköğretim Kurumları Yönetmeliği Madde:35) hurseyitozturk@hotmail.com

Madde 42) Bir dersin yarıyıl notu belirlenirken: o yarı yıla ait 4,5,6,7 ve 8. sınıflarda, öğrencilerin proje çalışmalarından, performans ödevlerinden ve ders içi performanslarından alınan puanların ayrı ayrı alınacak ortalamaları ile sınavlardan alınan puanların toplamının aritmetik ortalamasının nota çevrilmesi ile belirlenir. hurseyitozturk@hotmail.com

Dereceli Puanlama Anahtarı (Rubric) Bir ürünün, çalışmanın, etkinliğin ya da cevabın niteliğinin değerlendirmesinde kullanılan puanlama rehberidir. Bir tür dereceleme ölçeği gibi düşünülebilir. UNUTMAYALIM, EN FAYDALI DERECELİ PUANLAMA ANAHTARI, KENDİ YAPTIKLARINIZDIR! hurseyitozturk@hotmail.com

Bütüncül Dereceli Puanlama Anahtarı Öğretmenin genel süreci veya ürünü bir bütün olarak, parçalarını dikkate almadan puanlamasıdır. Bu yöntem, öğrenme ürünleri toplam puan olarak değerlendirilmek istendiğinde kullanılır. hurseyitozturk@hotmail.com

PUAN ÖLÇÜTLER 4 Konuyu tümüyle iyi anladığını gösterdi. Konuyla ilgili öne sürülen düşünceler mantıklı gerekçelerle desteklendi. Konuyu farklı örneklerle açıkladı. Olaylar arasında farklı bağlantılar kurdu. Konuyla ilgili çelişkili açıklama yapmadı. 3 Konuyu anladığını gösterdi. Konuyla ilgili öne sürülen düşünceler mantıklı gerekçelerle desteklendi fakat yeterli değildi. Yazılı açıklamalar yeterliydi. 2 Konunun çoğunu anladığını gösterdi. Konuyla ilgili öne sürülen düşünceler desteklendi fakat yeterli değildi. Anlatımda çelişkili açıklamalar yapıldı. 1 Konunun birazını anladığını gösterdi. Örnekler yeterli değildi. Önemli eksikler vardı. hurseyitozturk@hotmail.com

Analitik Dereceli Puanlama Anahtarı Burada önce performans veya ürünün parçalarının ayrı ayrı puanlanması, sonra da bu puanları toplayarak toplam puanın hesaplanmasını gerektirir. Bu ölçekler, çalışmanın ya da ürünün farklı boyutlarına farklı notlar vermek amacıyla oluşturulur. hurseyitozturk@hotmail.com

PUAN İÇERİK 4 Haritadaki bütün işaretler doğru ve dikkatli bir şekilde yerleştirilmiş. Sınır çizgileri doğru ve özenle çizilmiş. 3 Bütün işaretler haritada var. Bunların çoğu da haritaya doğru yerleştirilmiş. 2 İşaretlerden birkaçı haritada yok. Haritada olanların da birkaçı doğru yerleştirilmemiş. 1 İşaretlerin çoğu haritada yok. Olanların çoğu da doğru yerleştirilmemiş. hurseyitozturk@hotmail.com

GÖRÜNÜM YETERLİĞİ 4 3 2 1 PUAN Haritanın görüntüsü temiz ve çok renkli. Haritadaki işaretler çok kolay okunuyor. 3 Haritada birkaç renk var. Bazı işaretler kolay okunmuyor. 2 Sınırlı sayıda renk kullanılmış. İşaretlerin ne olduğu haritadan zor okunuyor. 1 Renkler ya hiç yok ya da çok az kullanılmış. İşaretler çok az kullanılmış. hurseyitozturk@hotmail.com

HARİTA ELEMANLARI 4 3 2 1 PUAN Haritanın başlığı, yön oku, ölçeği, kaynağı, enlem ve boylamları haritada bulunmaktadır. 3 Standart bir haritada olması gerekenlerin çoğu var. Bunların çoğ da doğru ve kolay anlaşılmaktadır. 2 Standart bir haritada olması gerekenlerin yarısı yok. 1 Standart bir haritada olması gerekenlerin çoğu yok. hurseyitozturk@hotmail.com

ÖĞRENCİ ÜRÜN DOSYASI (Portfolyo) Öğrencileri bir ya da birkaç alandaki çalışmalarını, harcadığı çabayı, geçirdiği evreleri gösteren başarılarının koleksiyonudur. Aynı zamanda öğrencinin gelişimini, velisinin ve öğretmenlerinin izleyebilmesine olanak sağlayan bir çalışma olduğu gibi, hem öğretmen hem de öğrenci için bir değerlendirme yöntemidir. hurseyitozturk@hotmail.com

Ürün Dosyasının Eğitsel Amaçlarından Birkaçı Öğrencinin öz disiplin ve sorumluluk bilincini geliştirmek ve kendi kendini değerlendirme becerisi kazandırmak. Müfredata bağlı olarak gerçekleştirilen yazılı ve sözlü değerlendirmeler ve standart testler dışına çıkarak , alternatif bir değerlendirme olması. hurseyitozturk@hotmail.com

Öğrencinin gelişimini kanıtlarla ve daha sağlıklı izleyebilme Öğrencilerin yeteneklerini sergileme ve ilgi alanlarını belirleme Öğrencilerin kendi çalışmalarını değerlendirmelerine yardımcı olmak Aile ile iletişim sağlamak. Programın amaçlarını değerlendirmek için eğitimcilere yardımcı olmak. hurseyitozturk@hotmail.com

Ürün Dosyaları Neler İçerir? Öğrencilerin yazılmış ödevleri. Araştırmalar, ilginç problemler Fotoğraflar, resimler, Video kasetler, CD ler Grup ödevleri, projeler Öğretmen mektupları, anekdotları Değerlendirme kağıtları …vb. hurseyitozturk@hotmail.com

Dosyanın Biçimi (içeriği) Nasıl Olmalı? Dosyanın “İçindekiler” bölümü, Önsöz, özet, (ya da özgeçmiş) (Burada öğrenci çalışmalarının başlangıcından o ana kadarki gelişimini anlatır) Öğrenci ürünleri Yapılan çalışmaların değerlendirilmesi ile ilgili dereceli puanlama anahtarı, özdeğerlendirme formları) Öğrenci ürün dosyasını değerlendirme ölçütleri hurseyitozturk@hotmail.com

ÖĞRENCİ ÜRÜN DOSYASI DEĞERLENDİRME FORMU Öğrencinin adı ve soyadı: Sınıfı: ÖLÇÜTLER 1 2 3 4 5 1. Çalışmaların tam olması 2. Çalışmalardaki çeşitlilik 3. Yeterli miktarda çalışmayı içermesi 4. Çalışmaların amaçları karşılaması 5. Çalışmaların amaca uygunluğu 6. Çalışmaların doğruluğu 7. Dosyanın düzenliliği 8. Harcanan çabaları gösterme 9. Kaliteliliği gösterme 10. Yaratıcılığı gösterme 11. Çalışmaların seçiminde risk alma 12. Öğrencinin gelişimini gösterme 13. Kendini değerlendirme YORUMLAR VE ÖNERİLER:……………………………………………………………………………................ hurseyitozturk@hotmail.com

Öz Değerlendirme Belli bir konuda bireyin kendi kendisini değerlendirmesine, öz değerlendirme denir. Başka bir anlatımla, öğrencilerin kendi öğrenmeleriyle, özellikle öğrenme sonuçları ve başarılarıyla ilgili yargıda bulunmalarıdır. hurseyitozturk@hotmail.com

Öz değerlendirme, öğrencinin; Kendini değerlendirmesine, kendi güçlü ve zayıf yönlerini tanımasına yardım eder. Motivasyonunun yükselmesini sağlar. Değişik durumlarda davranışlarını kontrol altına alabilmesine yardımcı olur. Öğrenme-öğretme sürecinin bir parçası olduğunu hissetmesini sağlar. Kendisine dışardan bakma yetisini geliştirir. hurseyitozturk@hotmail.com

Öz Değerlendirme Formu Adı ve Soyadı: Tarih: Sınıfı: No: Bu çalışmada neler yaptım? …………………………………………………………………………………… Bu çalışmadan neler öğrendim? …………………………………………………………………………………… Bu çalışmada başarılı olduğum bölümler? Bu çalışmada en çok zorlandığım bölümler? Çalışmamı yaparken beklemediğim nelerle karşılaştım? Bu çalışmayı tekrar yapsaydım şu şekilde yapardım: Öz Değerlendirme Formu hurseyitozturk@hotmail.com

Tutum Ölçekleri Öğrencilerin bilişsel gelişimlerinin yanı sıra duyuşsal gelişimleri de önemlidir. Duyuşsal boyutun değerlendirilmesinde öğrencilerin derse yönelik tutumları, kendine güvenleri vb. hakkında bilgi edinmek için ölçekler kullanılabilir, gözlem ve ya görüşme yapılabilir. Ölçeklerden elde edilen puanları analiz ederken her cümle kendi başına değerlendirilir. Ayrıca her cümleden alınan puanlar toplanarak değerlendirme yapılır. hurseyitozturk@hotmail.com

Tutum Ölçekleri Tutum; belirli nesne, durum, kurum, kavram ya da diğer insanlara karşı öğrenilmiş olumlu ya da olumsuz tepkide bulunma eğilimidir. Tutumların ölçülmesinde en yaygın yöntem, tutum ölçekleridir. Tutum ölçeği, tutum konusuyla ilgili olumlu ve olumsuz cümlelerden oluşur. hurseyitozturk@hotmail.com

Ölçekteki cümlelerin seçenekleri: Hiç Katılmıyorum,Katılmıyorum, Kararsızım, Katılıyorum, Tamamen Katılıyorum. Matematiğe Yönelik Tutum Ölçeğinde, her bir cümleden alınabilecek en yüksek puan 5’tir. hurseyitozturk@hotmail.com

MATEMATİĞE YÖNELİK TUTUM ÖLÇEĞİ H.K K.mıyorum K.sızım K.lıyorum T.Katılı 1. Matematik ilgimi çekmez 2. Matematik tartışmaktan hoşlanırım 3. Matematiği günlük yaşamımda kul. 4. Matematiği öğrenebilirim 5. Çalş.zam.çoğunu mat.ayırmak isterim 6. Matematik sınavlarında kafam karışır 7. Matematikten korkmam 8. Matematiği severim 9. Matematikten sıkılmam 10. Mateik gerçek yaşamda kullanılmaz 11. Mat.ilgili ileri düzeyde bilgi ed.isterim hurseyitozturk@hotmail.com

“Matematiği öğrenebilirim” cümlesi olumlu olduğu için seçeneklerin değeri sırasıyla 1,2,3,4, ve 5 dir. Eğer öğrenci bu cümle için “Katılmıyorum” seçeneğini işaretlemiş se bu durumda 2 alacaktır. Bu değerden, öğrencinin Matematiği öğrenemeyeceğine inandığı anlaşılmaktadır. hurseyitozturk@hotmail.com

“Matematik ilgimi çekmez” cümlesi, olumsuz cümle olduğu için seçeneklerin değeri sırasıyla 5,4,3,2,1 olarak düzenlenir. Örneğin, öğrenci “Katılıyorum” seçeneğini işaretlemişse, bu durumda iki alacaktır. Bu değerden, öğrencinin Matematikten korktuğu anlaşılmaktadır. hurseyitozturk@hotmail.com

Her bir cümleden alınan toplam cümle sayısına bölünerek öğrencinin 1-5 değerleri arasında nerede olduğu bulunur. Bu işlem sonucunda 1-2 olumsuz tutumu, 3 ne olumlu ne olumsuz tutumu, 4-5 olumlu tutumu ifade etmektedir.Elde edilen sonuç ondalık kesir şeklinde ise yakın olduğu tam sayının temsil ettiği tutuma sahip olduğunu gösterir. İsterseniz sizler de kendi ölçeğinizi hazırlayabilirsiniz. hurseyitozturk@hotmail.com