London School of Economics Kaliteyi yükseltmek ve katılımı genişletmek için yüksek öğretimi finanse etmek : Uluslararası deneyimlerden çıkarılan dersler Nicholas Barr London School of Economics http://econ.lse.ac.uk/staff/nb İnsan Sermayesi Diyalog Dizisi, Eğitim Reformu Girişimi, İstanbul Politika Merkezi, Sabancı Üniversitesi İstanbul, 20 Mayıs 2008

Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008 Kaliteyi yükseltmek ve katılımı genişletmek için yüksek öğretimi finanse etmek Arka plan Ekonomik teoriden çıkarılan dersler Uluslararası deneyimlerden çıkarılan dersler Bir politika stratejisi 2006 İngiltere reformları Sonuçlar Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008 1 Arka plan Konuşmak Araştırma için değil, öğretim için nasıl ödeme yapılacağı hakkında Politika yapıcıların faydalı bulacağı umuduyla, geleceğe bakışın bir örneği olarak İngiltere hakkında Türkiye hakkında değil 1. Önerme : öğrenciler önemlidir Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008 Temel amaçlar Etkinlik: Miktar Kalite Eşitlik Finansman Erişim – sosyoekonomik faktörlerden bağımsız olarak Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008 Dünya değişti Yüksek öğretim önemlidir Çekirdek değerlerin yükseltilmesi Rekabetçi ekonomide ekonomik büyüme Teknolojik ilerleme önemli bir itici güç Yüksek öğretim hem ulusal ekonomik performans hem de bireysel yaşam fırsatları için hayati öneme sahip 2. Önerme: Dünya değişti – 50 yıl önce yüksek öğretim ekonomik açıdan önemli değildi Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008 Sorun ne? Ülkeler yüksek öğretimde üç hedefin peşinde Miktarda artış – eşitlik ile birlikte Daha yüksek kalite Sabit veya azalan kamu harcaması İlk ikisi başarılabilir – ancak üçüncüsünün pahasına Geniş ve vergi finansmanlı– ancak kalite endişeleri ile birlikte (Fransa, Almanya, İtalya) Yüksek kaliteli ve vergi finansmanlı – ancak küçük (1989’a kadar İngiltere) Geniş ve yüksek kaliteli – ancak mali açıdan pahalı (İskandinavya) Bu yaklaşımların her biri farklı bir sosyal refah fonksiyonunu yansıtır Bu hedeflerin üçünü birlikte başarmanın tek yolu kamu finansmanını özel sektör finansmanı ile desteklemektir. Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008 Örnek: İngiltere Hızlı genişleme : yüksek öğretimde yaş katılım oranı 1989’da %14; 1995’te %33; 2005’te %43 İyi haber Daha iyi niteliklere sahip daha fazla insan Mezunların nispi kazançlarında azalma yok (arz ile birlikte talepte de büyük artış olmuştur) Kötü haber: Kaynaklarda paralel bir artış olmamıştır: öğrenci başına reel finansman %40 düşmüştür Bunun sonucunda kalite ile ilgili endişeler ortaya çıkmıştır Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Nicholas Barr, Istanbul, May 2008 Uluslararası tablo : yüksek öğretime yapılan harcama, GSYH’nın yüzdesi, 2003 Nicholas Barr, Istanbul, May 2008

İnsan sermayesi önemlidir Güney Kore’de yüksek öğretime katılma oranı %82 Kore GSYH’nın %2,6’sını yüksek öğretime harcıyor %1,4 olan AB ortalamasının iki katı Kore’deki özel sektör harcaması, OECD ülkeleri arasında Kanada ve ABD dışındaki ülkelerin kamu-özel sektör harcama toplamından yüksek Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Ekonomik teoriden çıkarılan 2 ders Çıkarılan derslerin kökü büyük ölçüde bilgi ekonomisinde yatmaktadır; yani argümanlar ideolojik değil büyük ölçüde tekniktir Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

2.1 Rekabet arzu edilirdir Merkezi planlama artık uygulanabilir değil Yüksek öğretim kurumlarının sayısı Öğrenci sayısı Konu çeşitliliği Arzu edilir de değil İyi bilgilendirilmiş müşteri varsayımı genel olarak geçerli; temel argüman, öğrenci tercihlerinin mükemmel olmasa bile merkezi planlayıcıların tercihlerinden daha iyi olduğu yönünde Ancak yoksul geçmişi olan öğrencilerin bilgi sorunları borçlanma isteksizliğe katkıda bulunuyor Dünya sıralamalarında en iyi yerlerde olan üniversitelerin çoğu rekabetçi sistemler içinde faaliyet gösteriyor; çünkü rekabet esnek eğitim yapılarını teşvik ediyor 3. Önerme : rekabet yüksek öğretim için önemlidir Okul eğitimi için çok farklı bir sonuç Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008 2.2 Mezunlar (öğrenciler değil) eğitimlerinin maliyetine katkıda bulunmalıdır Sosyal katkılar Aynı zamanda önemli düzeyde özel katkılar Dolayısıyla, mezunların yüksek öğrenim maliyetlerini paylaşması hem verimliliği hem eşitliği sağlar Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

2.3 İyi tasarlanmış krediler çekirdek özelliklere sahip Gelire bağlı geri ödemeler, örneğin mezunların daha sonraki kazançlarının %x’i olarak hesaplanır Verimlilik ile ilgili sebeplerden dolayı; belirsizliği azaltmak için Eşitlik ile ilgili sebeplerden dolayı; erişimi yükseltmek için – çünkü krediler içinde ödeyememe riski için bir sigorta bulunur Gerçek bir kredi Tüm ücretleri ve mümkün olduğu ölçüde yaşam maliyetlerini karşılayacak miktarda; böylelikle yüksek öğretim hizmeti yararlanma sürecinde ücretsiz –veya büyük ölçüde ücretsiz- olur Devletin borçlanma maliyetine bağlı bir faiz oranı Eşitlik: Eğer herkes iyi bilgilendirilirse ve iyi bir okul eğitimi veriliyorsa, gelire bağlı geri ödemeli krediler eşitlik için yeterli olacaktır; aşağıdaki eşitlik sorununa dönüyoruz Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

3 Uluslararası deneyimlerden çıkarılan dersler Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Neden ücret? Neden değişken ücret? Değişken ücretler kaliteyi yükseltir Finansmanı açık uçlu hale getirir ve böylelikle yüksek öğretime akan kaynakların hacmini arttırır Rekabeti güçlendirir, bu ilave kaynakların kullanımındaki verimliliği arttırır Sezgilere aykırı olarak, değişken ücretler aynı zamanda adildir İyi tasarlanmış bir strateji kapsamında, kaynaklar en kötü durumda olanlara kaydırılır Daha fazla katkıda bulunma gücü olanlar daha fazla katkıda bulunur Bu durum, kaliteyi ve erişimi yükseltmeye yönelik kaynak yaratır Dolayısıyla, strateji son derece ilerlemeye yöneliktir; kaynakları bugünün en iyi durumda olanlarından bugünün ve ayrının en kötü durumda olanlarına kaydırır Değişken ücretler aynı zamanda direkt olarak daha adildir : neden küçük bir yerel kurumdaki öğrenci dünya sınıfındaki bir kurumda okuyan öğrenci ile aynı parayı ödesin? Değerlendirme: bakınız OECD (2004, Bölüm 4), (2005, Bölüm 3), (2008) Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Erişimi arttırmaya yönelik “iki katı” stratejisi Fiyat b c a D D’ Miktar Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Ücretler ile ilgili uluslararası deneyimlerden çıkarılan dersler Ücretler arz tarafındaki tahditleri rahatlatır (İngiltere) Rekabetçi sistemlerin daha kaliteyi yükselttiği görülmektedir (en azından dünya sıralamalarının gösterdiği kadarıyla) Değişken stratejiler, eşitliği arttırmaya yönelik bir stratejinin önemli bir unsurudur Sabit ücretler finansmanın kapalı uçlu olduğu, dolayısıyla kısa vade dışında ekstra kaynak sağlamayacağı anlamına gelir (Avustralya) Ücretlerin serbestleştirilmesi politik açıdan istikrarı bozucu olabilir (New Zealand) Ancak serbestleştirmenin yapılmaması da bir hatadır Kaliteyi bozar Erişimde eşitliği bozar Gerilemeyi devam ettirir Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Öğrenci desteği : krediler ile ilgili çıkarılan dersler Gelire bağlı krediler erişime zarar vermez (Avustralya, Yeni Zelanda, İngiltere, Macaristan) Faiz sübvansiyonları pahalıdır (Avustralya, Yeni Zelanda, İngiltere) Ancak pozitif reel faiz oranları politik açıdan uygulanabilirdir (Hollanda, İsveç, Norveç, Macaristan) Kredi sözleşmelerinin tasarımı önemlidir Kredinin tasarımı önemlidir : Dikkatli bir şekilde tasarlandığında, gelire bağlı geri ödemeli ve temel olarak özel finansmanlı bir sistem geliştirmek mümkündür (Macaristan) Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Ancak uygulama önemlidir Parayı vermek kolaydır; ancak işin zor tarafı geri ödemeleri toplamaktır Gelir vergilerini toplayamayan bir ülke, gelire bağlı geri ödeme sistemini etkili bir şekilde uygulayamaz. Ancak geleneksel kredi geri ödemelerini toplamanın daha kolay olduğunu düşünmek yanlış olacaktır Bankalar küçük, kısa vadeli ve teminatlı krediler ile uğraşır Devlet garantileri Bankaların geri ödemeleri toplama yönünde teşviklerini azaltır (ABD) Uluslararası özel finansman kriterlerini ihlal eder (IMF, Eurostat) Geleneksel krediler için de bir gelir testi gereklidir. Eğer kurumsal kapasite yetersiz ise, tek çözüm kurumsal kapasiteyi güçlendirmektir; dünya erken aşamada uygulamaya konulan başarısız kredi sistemleri ile doludur Ancak vergi tahsilatı ve kredi geri ödemeleri arasındaki sinerjiye dikkat ediniz Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Gelire bağlı geri ödeme sistemlerini uygulamanın farklı yolları Gelir vergisi ile birlikte bordodan düşme (Avustralya, Yeni Zelanda, İngiltere) Son tamamlanan vergi beyanına dayalı olarak (Macaristan, İsveç) Sabit aylık geri ödemeler; ancak düşük gelirliler için geri ödemeleri düşürmeye yönelik prosedürler ile birlikte (Hollanda) Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Neden vergilendirme yoluyla finanse edilmemeli? Vergiye aşırı bağlılık temel amaçların hiçbirine ulaşamaz 1. başarısızlık : kalite Kaynakların yetersizliği Rekabetin olmayışı 2. başarısızlık : erişim (hepsinde olmasa bile çoğu ülkede) İngiltere: %81 profesyonel / %15 manuel; dolayısıyla vergi finansmanı yoksullar bakımından başarısız 3. başarısızlık : regresif Erişimin önündeki gerçek engel : 16’dan sonra ilerlememe Eğer 5 milyar € kaynak yaratılırsa, bu kaynak okul öncesi eğitim; okulların iyileştirilmesi; 16 sonrası ilerlememe ve hibeler için harcanmalıdır Erken çocukluk gelişimi çok önemli Nicholas Barr, Istanbul, May 2008

Malvarlığı sorgulamasına dayalı hibelerin rolü nedir? Malvarlığı sorgulamasına dayalı hibeler erişim için önemlidir –özellikle öğrencilerin kötü bilgilendirildiği durumlarda Kanada’da gösterge niteliğindeki kanıtlar Birinci yıllarındaki öğrenciler için burs seçeneği Ancak bunun temel konu olduğunu düşünmek yanlış olacaktır Katılımın en önemli belirleyicisi, okuldaki başarıdır Katılımı genişletmeyi amaçlayan politikaların bütüncül bir yaklaşım takip etmesi önemli Nicholas Barr, Istanbul, May 2008

Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008 Katılımın temel belirleyicisi başarıdır Lise bitirme puanları ve sosyoekonomik grup (SEG) bakımından katılım yüzdesi Kaynak: İngiltere Ulusal İstatistik Dairesi (2004, Şekil 2.15) Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Neden diğer özel finansman kaynakları değil? Potansiyel özel finansman kaynakları (a) Aile kaynakları – ancak erişimi genişletmede başarısız (b) Öğrencinin öğrencilik sırasındaki kazançları – ancak çalışmadan ödün verilerek (c) Öğrencinin gelecekteki kazançları, yani krediler (d) İşverenler – ancak yüksek işgücü hareketliliğinin olduğu bir dünyada bu yöndeki teşvikler az (e) Eğitim kurumlarının girişimsel faaliyetleri – ancak kolaylıkla aşırı değer biçilebilir (f) Hibeler – ancak kolaylıkla aşırı değer biçilebilir Tüm bu sebeplerden dolayı, farklı durumlardaki diğer unsurlar ile birlikte (c) şıkkı merkezi öneme sahiptir. Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

4. Bir politika stratejisi Strateji geneldir Ayrıntılar ve zamanlama ülkenin kendi koşullarına göre değişir Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

1. Ayak : kalite için para ödemek : ertelenen değişken ücretler Önceden ödenen ücretler ile ertelenen ücretler arasında temel bir ayrım vardır. Ertelenen ücretler; Aşağıdaki yollarla kaliteyi yükseltir Daha fazla kaynak çekerek, ve Rekabeti arttırarak Diğer yöntemlerin tümünden daha adildir Kaçınılması gereken bir yanlış : ‘big bang’ liberalizasyonu Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

2. Ayak : öğrenci desteği : kullanım aşamasında ücretsiz Krediler Yeterli olmalıdır; yani tüm ücretleri ve tüm yaşam maliyetlerini karşılayacak düzeyde olmalıdır Evrensel olmalıdır; tüm öğrenciler krediyi tam olarak alabilmelidir Sonuç olarak Yüksek öğretim, kullanım aşamasında ücretsiz olur Öğrenciler artık yoksul değildir Öğrenciler ailelerinin katkısına bağlı kalmak zorunda kalmaz Öğrenciler pahalı kredi kartı borçlarından ek hesap kullanımından kurtarılır Kaçınılması gereken yanlışlar : İpotekli faiz sübvansiyonları Uygulama zorluğunun küçük görülmesi Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

3. Ayak : erişimi arttırmaya yönelik aktif önlemler Dışlanma sebepleri Düşük kaliteli okullar Bilgi/hedef eksikliği Parasızlık Katılımı genişletmeye yönelik politikalar aşağıdakilerin hepsini ele almalıdır : Okul öncesi ve okul eğitiminin iyileştirilmesi Bilgilendirmeyi arttırmaya ve hedefleri yükseltmeye yönelik önlemler Parasal önlemler Düşük gelirlilere eğitimlerinden sonra yardım etmek Hedefli faiz sübvansiyonları 25 yıl sonarsında af Kamu hizmet çalışanları ve bakım faaliyetlerinde görev alanlar için af Kaçınılması gereken yanlış : başarının öneminin anlaşılması Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

5. 2006 İngiltere Reformları İngiltere reformları, politika stratejisi için bir örnektir, ancak eksiktir Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008 5.1 Reform Öncesi Sistem İyi haber : 1998 yılından bu yana, İngiltere’de geri ödemeleri vergi daireleri tarafından tahsil edilen bir gelire bağlı kredi sistemi uygulanmaktadır Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008 Kötü haber Devam eden merkezi planlama Fiyat Miktar Kalite Karmaşıklık Yetersiz öğrenci kredisi Yaşam maliyetleri karşılamak için çok düşük Hiçbir kredi ücretleri karşılamıyor Kredilerde faiz sübvansiyonu mevcut Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Krediler bir faiz sübvansiyonu çekiyor : 4 öldürücü sorun Sıfır reel faiz oranı Oldukça pahalıdır – faiz sübvansiyonu nedeniyle öğrencilere sağlanan kredilerin yaklaşık %30-35’inin geri dönüşü olmamaktadır Kaliteyi engellemektedir. Politik açıdan göze batan öğrenci desteği yüksek öğretimin finansmanını sıkıştırmaktadır Erişimi engellemektedir. Krediler pahalıdır, dolayısıyla kotalıdır ve çok düşük seviyededir. Son derece regresiftir; başlıca faydalanıcıları kariyerlerinin ortasındaki başarılı meslek sahipleridir. Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008 5.2. 2006 reformları 1. Ayak : Değişken ücretler, tavan miktar 3000 £ 2. Ayak : Krediler Gelire bağlı bir kredi ile ücretler ve gerçekçi yaşam maliyetleri karşılanmaktadır Geri ödemeler, 15.000 £ ‘un üzerindeki yıllık %9 oranında 3. Ayak : Erişimi arttırmaya yönelik önlemler : Yoksul öğrenciler için hibelerin yeniden düzenlenmesi Erişim düzenleyicisi Eğitime Devam Ödeneğinin hibeye bağlanması Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008 Başvurulara ne oldu? Giriş Dönemine Göre 15 Ocak Kapanış Tarihine Kadar UCAS’a Başvuranlar, 2002 - 2007 250,000 270,000 290,000 310,000 330,000 350,000 370,000 390,000 410,000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Giriş Dönemi Başvuru Sahibi Sayısı Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Peki sosyoekonomik faktörler? Toplam Başvuru: İngiltere 20000 40000 60000 80000 100000 120000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Üst düzey yönetici ve profesyonel meslekler Alt düzey yönetici ve Ara meslekler Küçük işverenler ve kendi Hesabına çalışanlar Alt düzey denetleyici ve Teknik meslekler Yarı rutin meslekler Rutin meslekler Bilinmeyen (gösterilmeyen) Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008 6 Sonuçlar Yüksek öğretimin finansmanı : yüksek kalite gereklidir ve bunun için daha fazla kaynağa ihtiyaç vardır Çakışan mali zorunluluklardan dolayı, zorunlu eğitim sonarsı için vergi mükellefi desteği azalacaktır Değişken ücretler (bir tavan ücret ile birlikte) İlave kaynak sağlar Bu kaynakları verimli kullanmak için teşvik sağlar Öğrencilerin finansmanı Önceden ödenen ücretler verimsizdir, eşitlikçi değildir ve politik açıdan anlamsızdır Ertelenen ücretler çok daha farklıdır; eğer krediler ücretleri karşılarsa, yüksek öğrenim öğrenciler için ücretsiz olur Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Sonuçta ortaya çıkan sistem Düzenlemeye tabi bir piyasa (serbest bir piyasa değil) Belirli bir tavana tabi olarak ücretleri üniversiteler belirler Ancak devlet yine de blok hibeler öder; ücretler ile blok hibeler arasındaki, fark rekabetin boyutunu belirler Öğrenciler istedikleri kurumlara istedikleri dersler için başvurur Devletin önemini koruyan rolü Yüksek öğretime vergi mükellefi desteği sağlamak Sistemi düzenlemek Ücret tavanı Etkili bir kalite güvencesi olmasını sağlamak Teşvikleri belirlemek; örneğin belirli konular için daha fazla teşvik İyi bir kredi programı olmasını sağlamak Erişimi arttıracak politikaları belirlemek Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Politika tasarımında yanlış yol göstericiler Yüksek öğrenim bir temel haktır; dolayısıyla ücretsiz olmalıdır Gıda da bir temel haktır, ancak piyasa dağılımı tamamen kabul edilmiştir Eğitim için ücret almak ahlaki değildir Asıl ahlaki olmayan, yoksul bir geçmişi olan parlak bir kişinin üst düzey bir kurumda öğrenim görememesidir Ahlaklılık araç ile değil sonuç ile ölçülmelidir Yüksek öğretimde seçkinciliğin yeri yoktur Sosyal seçkincilik ile entelektüel seçkinciliği birbirinden ayırın– ikincisi hem gereklidir hem de arzu edilir. Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Geleceğe yön verenler : değişim politikasını doğru anlamak Bu anlatılanların hiçbiri kamu finansmanına bir saldırı değildir; kamu finansmanı daima bu tablonun bir parçasıdır Reform serbest bir piyasa değil, düzenlemeye tabi bir piyasa oluşturmalıdır Öğrenciler yüksek öğrenimden ücretsiz yararlanır; ödeyenler mezunlardır OECD ülkeleri arasında yüksek öğretim politikası bir mayın tarlası gibidir – ancak mayınlar farklı ülkelerde farklı yerlerdedir. Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008

Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008 Kaynakça Nicholas Barr (2002), ‘Üniversiteleri evrensel kılmanın bir yolu’, Financial Times, 22 Kasım 2002, sayfa 21, www.econ.lse.ac.uk/staff/nb adresinden indirilebilir Nicholas Barr (2004),‘Değişken ücretler, kaliteye giden daha adil bir yoldur’, Financial Times, 30 Mart 2004, sayfa 21, www.econ.lse.ac.uk/staff/nb adresinden indirilebilir Nicholas Barr (2004), ‘Yüksek öğretimin finansmanı’, Oxford Review of Economic Policy, Cilt 20, No 2, Yaz, s. 264-283. Nicholas Barr ve Iain Crawford, Yüksek Öğretimin Finansmanı: İngiltere’den Çıkarılan Cevaplar, Routledge, 2005. OECD (2004), İngiltere Ekonomik Araştırması - 2004, özellikle Bölüm 4. OECD (2005 ), İngiltere Ekonomik Araştırması - 2005, özellikle Bölüm 3. OECD (2006), Education at a Glance: OECD Indicators 2006 (Paris: OECD) OECD (2008), Yüksek Öğretimin Tematik İncelemesi : Sentez Raporu, Paris: OECD. İngiltere Ulusal İstatistik Dairesi (2004), Sosyal Eşitsizlikler Üzerinde Odaklanma, 2004 baskısı, Londra: TSO. Nicholas Barr, İstanbul, Mayıs 2008