KKTC’DE ENGELLİ HAKLARI YRD. DOÇ. DR. ŞÖLEN KÜLAHÇI ULUSLAR ARASI KIBRIS ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ ÖĞR. ÜYESİ

YASAL DAYANAK KKTC ANAYASASI 64/93 SAYILI ENGELLİLERİ KORUMA, REHABİLİTE VE İSTİHDAM YASASI 38/2010 ENGELLİ HAKLARINA İLİŞKİN SÖZLEŞMENİN ONAYLANMASINA İLİŞKİN YASA 694/2014 ÖZEL SEKTÖRDE ENGELLİ İSTİHDAMININ DESTEKLENMESİ TÜZÜĞÜ

ENGELLİ KAVRAMI “Engelli”, doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılama güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişi ile thalasaemialı veya orak hücre anemili (sickle- cell) olma halini anlatır.

YASANIN AMACI Bedensel veya ruhsal yönden çalışamayacak kadar hasta olan veya engelli olan kişilere sosyal ve psikolojik destek sağlamak Doğuştan veya sonradan kaza, hastalık ve benzeri nedenlerle meydana gelen engellerinden dolayı, kısmen veya tümüyle fonksiyon kaybına uğrayan ve normal yaşam gereklerine uymama durumunda olan kişilerin fonksiyonel yeteneklerini, tıbbi, psikolojik, sosyal ve işe yönelik biçimde yeniden kazandırmak ve istihdam edilenlerin maaş, ücret ve diğer özlük haklarına ilişkin hususları düzenlemek

Engelleri, kendi güçleri ve becerilerini kullanmalarını sağlayarak tüketici olmaktan kurtarıp üretici duruma getirmek ve yaşamlarını huzur, güven, sağlık ve mutluluk içinde sürdürmelerini sağlamak

YASADAN YARARLANMA KOŞULLARI 0-60 YAŞ ARASINDA ÇALIŞMAYA ENGEL BİR DURUMUN ORTAYA ÇIKMASI 0-60 YAŞ ARASINDA ÇIKAN BU DURUMUN 60 YAŞINDAN SONRA DA DEVAM ETMESİ ENGEL DURUMUNUN SAĞLIK KURULU RAPORUYLA BELGELENEMESİ

YASANIN TANIDIĞI HAKLAR İSTİHDAM MAAŞ BAĞLANMASI

64/1993 sayılı Yasanın adında her ne kadar «rehabilite» kelimesi geçse de Yasanın engellilerin rehabilitesinden anladığı engellinin çalışma koşullarıdır. Bunun dışında, engellilinin sağlık anlamında rehabilitesinin sağlanmasına ilişkin olarak herhangi bir hüküm yoktur. Buna bağlı olarak da KKTC de devlete ait herhangi bir rehabilte merkezi de bulunmamaktadır.

38/2010 ENGELLİ HAKLARINA İLİŞKİN SÖZLEŞMENİN ONAYLANMASINA İLİŞKİN YASADAKİ DURUM Sözleşme'nin amacı, bütün engelli kişilerin insan hakları ve temel özgürlüklerinden tam ve eşit olarak yararlanmalarını teşvik etmek, korumak ve sağlamak ve bu kişilerin doğuştan gelen onuruna saygı gösterilmesini teşvik"etmektir.

Engelli kişiler, çeşitli engellerle karşılıklı etkileşimleri nedeniyle başkaları ile eşit olarak topluma tam ve etkin olarak katılmalarını engelleyebilecek uzun dönemli fiziksel, ruhsal, zihinsel veya duyusal rahatsızlıkları bulunan kişilerdir.

SÖZLEŞMENİN AMACI Kişinin doğuştan gelen onuru, kendi seçimlerini yapma özgürlüğü dahil olmak üzere Bireysel özerkliği ve kişilerin bağımsızlığına saygı gösterilmesi; Ayrımcılık yapılmaması; Topluma tam ve etkin bir biçimde katılım ve dahil olma;

İnsani çeşitlilik ve insanlık çerçevesinde engelli kişilerin farklılığına saygı gösterilmesi ve kabul edilmeleri; Fırsat eşitliği; Erişebilirlik; Erkek ve kadınlar arasında eşitlik; Engelli çocukların gelişme kapasitesine saygı gösterilmesi ve engelli çocukların kimliklerini koruma hakkına saygı gösterilmesini sağlamak.

ENGELLİ HAKLARI Ayrımcılık yapılmaması ve eşitlik Erişilebilirlik Yaşam hakkı İnsani acil durumlar ve tehlikeli durumlar Yasa önünde eşit tanınma Yargıya erişim Kişinin hürriyeti ve güvenliğinin sağlanması İşkence veya zalimane, insanlık dışı veya küçültücü muamele veya cezalara maruz bırakılmama

İstismar, şiddet ve tacize maruz bırakılmama Kişinin bütünlüğünün korunması Tabiyet ve seyahat özgürlüğü Bağımsız yaşama ve topluma dahil olma Kişisel hareket imkanlarının sağlanması hakkı İfade ve görüş özgürlüğü ve bilgiye erişim Gizliliğe saygı gösterilmesi

Ev ve aileye saygı Eğitim Sağlık Uyum ve Rehabilitasyon İş ve istihdam Yeterli yaşam standardı ve sosyal koruma

Siyasi ve toplumsal yaşama katılım Kültürel yaşam, dinlenme, eğlence ve spora katılım

GENEL BAKIŞ ERİŞİLEBİLİRLİK KKTC’de binalara, ulaşım araçlarına, bilgiye ve diğer hizmetlere erişim için engelli bireylerle ilgili olarak özel düzenlemeler yapılmamıştır. Söz konusu düzenlemelerin olmaması, engelli bireylerin sadece binalara girememesi veya seyahat edememesi kadar, çalışma, eğitim, seçme ve seçilme, kültürel yaşama katılma gibi haklarını da doğrudan olumsuz şekilde etki etmektedir.

EĞİTİM Engelli kişilerin eğitimi amacıyla, KKTC’de devlet tarafından farklı bölgelerde oluşturulan 8 adet özel eğitim merkezi daha sonra talep olmaması ve merkezileştirme gerekçeleriyle kapatılmıştır. Şu anda «özel eğitim» çerçevesinde faaliyet gösteren özel kurumlar, devletteki eğitimden daha etkin şekilde yer almaktadır. Bu durum, ekonomik gücü olmayanların eğitim hakkını etkilemektedir.

SAĞLIK KKTC’de sağlık hakkıyla ilgili ciddi sıkıntılar yaşanmaktadır. Özellikle, hasta tipine uygun sağlık hizmeti verilememesi, konuyla ilgili uzman hekim, tıbbi cihaz bulunamaması gibi eksiklikler nedeniyle sağlık hakkı ihlal edilmektedir.

EŞİTLİK VE AYRIMCILIĞIN YAPILMAMASI Yasalarda gerekli düzenlemelerin olmaması nedeniyle engellilere karşı eşitlik sağalanamamakta ve ayrımcılık yapılmaktadır. Bu konudaki, toplum duyarlılığı eşitliğin sağlanması ve ayrımcılığın giderilmesi bakımından yeterli değildir.

Beni dinlediğiniz için teşekkür ederim…