HİPERAKTİVİTE DİKKAT EKSİKLİĞİ BOZUKLUĞU Aşırı hareketlilik, Dikkat sorunları, Düşündüğünü hemen yapma (dürtüsellik) belirtileriyle kendini gösteren bir durumdur.

HİPERAKTİVİTE DİKKAT EKSİKLİĞİ BOZUKLUĞU TEMEL BELİRTİLER Dikkat sorunları, Aşırı hareketlilik, İstek ve dürtüleri engelleyememe Bu belirtiler: 7 yaştan önce başlamış olması Kalıcı ve sürekli olması (en az 6 aydır) Birden fazla ortamda görülmesi ( hem ev hem okul) Çocuğun yaş ve gelişim düzeyine uygun olmayacak düzeyde olması

DİKKAT EKSİKLİĞİ ÖNDE OLAN TİP AŞIRI HAREKETLİLİK ÖNDE OLAN TİP DEHB ALT TİPLERİ DİKKAT EKSİKLİĞİ ÖNDE OLAN TİP AŞIRI HAREKETLİLİK ÖNDE OLAN TİP BİRLEŞİK TİP

DEHB-DEB DEB (dikkat eksikliği) : DEHB (hiperaktif): . Aşırı hareketli . Enerjik . Çok konuşkan DEB (dikkat eksikliği) : . Düşük enerjili . İçe dönük . Sınıfta daha az konuşan . Hayal kuran

Zekası normalin altında Zekası normalin üzerinde HİPERAKTİVİTE DİKKAT EKSİKLİĞİ BOZUKLUĞU ZEKA ile ilgisi yoktur. Zekası normal Zekası normalin altında Zekası normalin üzerinde DEHB

DİKKAT EKSİKLİĞİ Dikkatin belirli bir noktaya yeterince uzun süre odaklanmasında sorun vardır. Aynı anda tüm uyaranlara birden dikkat ederler. Her uyaran aynı şiddette ve önemdedir. Bir işle uğraşırken başka bir uyan dikkatin dağılmasına neden olur. Bir iş yaparken o sırada içlerinden gelen başka bir şey yapma isteğine engel olamazlar.

DİKKAT EKSİKLİĞİ Uyarana ve çevreye ait faktörler dikkat süresini etkiler. Dikkat süresi her yaşta farklıdır. Bilgisayar başında saatlerce dikkat sürdürülebilir, ödev başında 10 dk ! Gürültü, hareket ve uyaranın fazla olduğu ortamlarda dikkat yoğunluğu azalır. İlgisini çeken bir konuda, bire bir ilişkide dikkat artar.

ANNE BABA VE ÖĞRETMENLERİN TANIMLAMALARI “ Söylediklerim bir kulağından girip diğerinden çıkıyor ” “ Tüm araba markalarını biliyor ama bir dakika önce söylediğim şeyi hatılamıyor ” “ Bilgisayar başında saatlerce oturabiliyor ama ödev başında en çok 10 dk ” “ Sınavlarda dikkatsizce hatalar yapıyor ” “ Dersi dinleyemiyor, sürekli etrafı ile ilgili ” “ Başladığı işi bitirmiyor ”

ANNE BABA VE ÖĞRETMENLERİN TANIMLAMALARI AŞIRI HAREKETLİLİK ANNE BABA VE ÖĞRETMENLERİN TANIMLAMALARI “ Doğum öncesinden beri hareketli “ “ Eli dursa ayağı oynar “ “ Sürekli hareket halinde , yürümez koşar “ “ Ya konuşur ya sesler çıkarır “ “ TV izlerken bile hareket eder “ “ Sandalyede oturmanın 50 çeşidini gösterebilir ” “ Sınıfta nereye baksam onu görüyorum “ “ Sırada otururken bile eli ayağı hareket ediyor”

DÜRTÜSELLİK Davranışları ortama ve sonuçlarına göre düzenlemek ve yönlendirmekle ilgili bir sorundur. Bir şey yapmadan önce sonucunu düşünmezler (“Bunu yaparsam ceza alırım”). Bir şey yapmadan önce o davranışın o ortam için uygun olup olmadığını düşünmezler (“Burada bu davranış yapılmaz”). Söyleyecekleri şeyin karşısındaki kişide nasıl bir etki yapacağını düşünmezler ( “Bunu söylersem bana kırılır”)

DÜRTÜSELLİK Aslında ne yapmaları ya da yapmamaları gerektiğini bilirler ama o bildikleri şeyi uygulayamazlar. Bir kuralı biliyorlardır, sorarsanız uygun bir biçimde açıklayabilirler ama düşünmeden hareket ettikleri için o kuralı yine bozabilirler.

DÜRTÜSELLİK Bu durum gerek anne baba gerekse öğretmeni daha çok öfkelendirir. Bu davranışlar bilerek yapılan, ya da kurallar önemsenmediği için yapılan davranışlar olarak nitelendirilirler. Bu nedenle de daha acımasız yöntemlerle ele alınırlar.

ANNE BABA VE ÖĞRETMENLERİN TANIMLAMALARI DÜRTÜSELLİK ANNE BABA VE ÖĞRETMENLERİN TANIMLAMALARI “ 10 yaşına geldi hala söz kesmemeyi öğrenemedi ” “ Düşünmeden hareket eder ” “ Sabırsızdır, istekleri hemen olsun ister ” “ Asla sırasını bekleyemez ” “ Daha soruyu tamamlamadan cevabını vermeye kalkıyor ” “ Aklına geleni hemen yapıyor “

EŞLİK EDEN BELİRTİLER Dağınıklık, düzensizlik Dalgınlık, hayal kurma Tutarsızlık Bellek sorunları Sakarlık, koordinasyon güçlükleri Sosyal ilişkilerde sorunlar Düşük benlik saygısı

DAĞINIKLIK “ Odası darmadağınık ” “ Sürekli birşeylerini kaybeder “ “ Üstü başı dağınıktır ” “ Bir kalem çıkarır, kağıt ararken kalemi kaybeder, yeni bir kalem arar...bir türlü başlayamaz ” “ Defterleri çok düzensiz ” “ Sırasının üstü karmakarışık ”

DALGINLIK “ Kendisi sınıfta ama aklı nerede bilmiyorum” “ Derste neredeyse uyuyacakmış gibi oluyor ” “ Atari oynadığı zamanlar dışında sanki yarı uykuda gibi ” “ Bazen saatlerce ödev başında hiç bir şey yapmadan duruyor ”

UNUTKANLIK “Belleği iyi mi kötü mü ummadığınız şeyleri hatırlıyor, bir dakika önce söyleneni hatırlamıyor” “Eşyalarını nereye koyduğunu hatırlamıyor” “Bir şey yapmasını söylüyorum, başka bir şey yapıyor” “Okula getirmesini istediğim şeyleri unutuyor. “Dinliyor, öğreniyor ama hatırlamıyor

KOORDİNASYON SORUNLARI “ Çok sakar ” “ Yürürken kapılara eşyalara çarpar ” “ O kadar çok düşer ve yaralanır ki üzerinde yara izi olmayan yer kalmadı ”

TUTARSIZLIK “ Bir anı bir anına uymuyor ” “ Çok keyifli iken birden öfkeleniyor ” “ Başarısı çok değişken , aynı dersin sınavlarında bile bir iyi bir kötü not alıyor ” “ Bir gün ödevlerini tam getirir bir gün hiç birini yapmadan gelebilir ” “ Ondan ne bekleyeceğimi bilemiyorum ”

SOSYAL İLİŞKİ SORUNLARI DEHB olanların çoğunda sosyal beceri sorunları vardır. “Aklına geleni hemen söyleme ya da yapma eğilimi” “Kolay öfkelenme, alınma, duyarlılık” “Toplum içinde dikkati dağıtacak şeyler yapma” “Ne zaman ne tepki vereceği ne yapacağı belli olmayan biri” “Hem çok eğlenceli hem de zor bir insan”

SOSYAL İLİŞKİ SORUNLARI “ Hiç arkadaşı olmadığını söylüyor ” “ Arkadaş partilerine çağırılmıyor “ “ Grup etkinliklerine katılmak istemiyor ” “ Sınıfta kimse onun yanında oturmak istemiyor ” “ Kurallı oyunlarda sorun çıkartıyor ” “ Yaşına uygun davranışlar göstermiyor

YAŞAM BOYU SÜREÇ DEHB erken çocukluk döneminde başlayıp yaşam boyu devam edebilen bir bozukluktur. Temel belirtiler aynı olmakla birlikte her yaş döneminde farklı bir görünüm vardır. Özellikle aşırı hareketlilik ve dürtüsellik belirtileri zaman içinde azalır. Dikkat eksikliği yaşam boyu devam edebilir.

DEHB Yaşam Boyu Devam Eder Erken çocukluk dönemlerinde başlar, En sık ilkokul döneminde tanı konulur, Çocukluğunda bu tanıyı alanların %70-80’i ergenlikte de aynı belirtileri gösterirler. Bunların da %50-65’i erişkinlikte de aynı tanıyı alırlar.

BEBEKLİK DÖNEMİ Kolay ağlarlar, zor sakinleştirilirler. Huzursuz, gergin bebeklerdir. Kolay ağlarlar, zor sakinleştirilirler. Dış uyaranlara (ses, dokunma gibi ) aşırı tepki verirler. Uyku sorunları ( az uyuma, sık sık uyanma gibi) olabilir. “Daha karnımdayken bile çok hareket ederdi” “ Kucağıma aldığımda devamlı dolaşmamdan hoşlanırdı” “ Asla uzun süre uyumaz, çok kolay uyanırdı “

OKUL ÖNCESİ Devamlı hareket eder, atlar, zıplar, biryerlere tırmanır. İsteklerini erteleyemez, tutturmaları olur. İlgi devamlı üzerinde olsun ister, bunu sağlayacak şeyler yapar. Bir oyundan diğerine geçer, ilgisi çok kısadır. Çok konuşur, sürekli soru sorar ama yanıtı dinlemez. Mutsuzluk, mızırdanma, ana babaya aşırı bağımlılık.

OKUL ÖNCESİ Kreşte: Faaliyetleri sürdürememe. Kurallara uymama, sırasını bekleyememe Yerinde duramama. Başka çocukları itip kakma, vurma, ısırma. Bağırıp çağırma

İLKOKUL Bilgisayar ya da atari başında saatler geçirebilir ama ödev yaptırmak kabus olur.

İLKÖĞRETİM En sık bu dönemde tanı konulur. Sakin ve sessizce sırada oturamaz. Dersi dikkatle dinleyemez, etrafı ile daha çok ilgilidir. Sorulan sorulara sonunu beklemeden, söz istemeden yanıt verir. Verilen görevleri tam olarak yerine getirmez.

İLKÖĞRETİM Diğer çocuklarla ilişki sorunları olabilir. Kendisine benzer çocuklarla arkadaşlık kurar. Eşyalarını tam olarak getirmez, kaybeder, dağınıktır. Ev ödevlerini almaz, evde ödev yapmak sorun olur. Akademik başarısı kapasitesiyle orantılı değildir.

ERGENLİK DÖNEMİ Hiperaktivitede azalma olur ama kıpır kıpırlık devam eder. Ders dinleyemez, uykulu bir hali olabilir ya da kalem çevirme, resim yapma gibi şeylerle uğraşır. Akademik başarı daha ciddi düzeyde sorun olmaya başlar. Öğretmenlerle ilişkilerde sorunlar yaşanır, karşılık verir, saygısız, ilgisiz bir öğrenci olarak nitelendirilir. Aile ve arkadaş ilişkilerinde sorunlar olabilir. Benlik saygısında azalma, depresyon görülebilir, duygudurumu değişkendir, aniden öfkelenebilir. Sigara, alkol madde kullanımı başlayabilir. Yasal sorunlara neden olabilecek, riskli ,tehlikeli davranışları olabilir.

DEHB SIKLIĞI İlkokul çağındaki çocukların % 3-5’inde yani her 20-30 çocuktan birisinde görülüyor. Her sınıfta en az 1 çocukta bu sorunun bulunma olasılığı var. Erkeklerde kızlara göre 3-4 kat daha fazla görülüyor. Çocukluklarında DEHB bozukluğu olanların %80’i ergenlikte, %30-65’i erişkinlikte de bu belirtileri taşırlar. Erişkinler arasında %1-2 sıklıkta görüldüğü bildiriliyor (ABD ve Kanada’da).

DEHB NEDENLERİ Kalıtsal bir sorundur. Anne babadan alınan genler bu soruna yatkınlık oluşturur. Ailenin diğer bireylerinde de benzer sorunlar olma riski yüksektir.

KALITIM Aile Çalışmaları DEHB olan çocukların anne babalarında benzer belirtiler olma oranı normal çocuklara oranla 2-8 kat fazla . DEHB olan çocukların kardeşlerinde normal çocuklara oranla 2-3 kat fazla DEHB var. Genetik çalışmalar

DEHB'de TANI SÜREÇLERİ Aile ve çocukla ilk görüşme, bilgi alma Ailenin doldurduğu ölçekler Okul ve öğretmenden alınan bilgiler ve öğretmenin doldurduğu ölçekler Çocuğun değerlendirilmesi Muayene Testler

DEHB’ye EŞLİK EDEBİLECEK BOZUKLUKLAR DEHB KARŞI GELME BOZUKLUĞU (%35-65) DAVRANIM BOZUKLUĞU (%20-45) ÖZEL ÖĞRENME BOZUKLUĞU (%20-35) DEPRESYON (%3-75) ANKSİYETE BOZUKLUĞU (%5-15)

DEHB’na benzer belirtilerle giden tıbbi sorunlar Tiroid bezi hastalıkları Beyinde yapısal bozukluklar Bazı ilaçların yan etkileri Bazı nörolojik bozukluklar Frajil-X sendromu Kurşun zehirlenmesi Anemi, uyku apnesi

DEHB’na benzer belirtilerle giden psikolojik sorunlar Aile içinde çatışma ve gerginlikler Uygun olmayan ya da yetersiz disiplin yöntemleri Çocuk/gencin fiziksel, duygusal ya da cinsel istismarı Yaşanmış ya da halen devam eden belirli stresler (boşanma, göç, bir yakının kaybı, kronik hastalığı vb)

DEHB TEDAVİ YÖNTEMLERİ 1. Farmakolojik tedaviler 2. Anne baba ve öğretmen eğitimi 3.Çocuğun bireysel tedavisi ( Davranışçı teknikler, Sosyal beceri eğitimi) 4. Eğitim 5. Alternatif tedaviler

OLUMLU ÖZELLİKLER Enerjik olma Yaratıcılık Sıcak kanlı ve cana yakın olma Kolay ilişki kurabilme Esneklik Hoşgörülü olma İyi bir espri yeteneğine sahip olma Risk alabilme (bazen gerekenden fazla oranda) İnsanlara kolaylıkla güvenebilme ( bazen gerekenden fazla oranda)

DEHB OLAN ÜNLÜLER Albert Einstein Galileo Mozart Leonardo da Vinci Tom Cruise Walt Disney John Lennon Winston Churchill Henry Ford Stephen Hawkings Jules Verne Sylvester Stallone Thomas Edison Agatha Christie John F. Kennedy Whoopi Goldberg Robin Williams Louis Pasteur Prince Charles Beethoven Carl Lewis "Magic" Johnson Alexander Graham Bell