ÇOKLU ZEKA KURAMI ÇOKLU ZEKA KURAMI

Gardner’a göre; “.......bütün çocuklar bu zekâ türlerine çeşitli düzeylerde sahip olarak doğarlar, bu zekâ türlerinden bazılarına daha çok eğilimleri olabilir.” Zekâ türleri çeşitli yöntemlerle geliştirilebilir.

Zekanın gelişiminde destekleyici ve engelleyici çevresel etkenler : Gardner’ e göre, Zekanın gelişiminde destekleyici ve engelleyici çevresel etkenler :   1-Kaynaklara ulaşım şansı   2-Tarihsel, kültürel faktörler 3- Coğrafi faktörler 4-Ailesel faktörler 5-Durumsal faktörler

ZEKA ALANLARI Sözel – Dilsel zekâ Mantıksal – Matematiksel zekâ Görsel – Uzamsal zekâ Müzikal – Ritmik zekâ Bedensel – Duyu devinimsel zekâ Kişilerarası - Sosyal zekâ İçsel - Öze dönük zekâ Doğacı - Doğa zekâsı

ÇOKLU ZEKA KURAMI 5

  SÖZEL –DİLSEL ZEKA

Soyut ve simgesel düşünme ile, kavram oluşturma, dilbilgisi, şiir, hikaye yazma anlatma ve mizah gibi karmaşık olguları içeren dilsel yetenektir. * Bir dilin temel işlemlerini kullanabilme yeteneği * Okuma, yazma, dinleme ve konuşma ile iletişim sağlama * Önceki bilgiyi anlama ve yeni bilgiye bağlama 7

SÖZEL ZEKASI BASKIN OLAN KİŞİLER 1 SÖZEL ZEKASI BASKIN OLAN KİŞİLER 1.Bir okuma metninin düzenini ve sözcüklerin anlamını çabuk kavrar. 2. Bilgiyi başkasına açıklayabilme ve verilen talimatı anlayabilme gücüne sahiptir. 3. Mizaha dayalı anlatım gücü vardır kelimelerle oynamayı severler. 4. Yazılı ya da sözlü olarak etkili hitabet,ikna ve güdüleme yeteneğine sahiptirler 5. Öğrendikleri bilgileri kolay hatırlarlar.

Bu zekâ türünü geliştirmek için neler yapılabilir? Hoşlandığınız bir hikâyeyi okuyun ve hikâyenin sonunu kendiniz tamamlayın. Başkalarının fikirlerini dinleyin ve onlarla bir tartışmaya girin. Her gün yeni ve ilginç bir kelimenin anlamını öğrenin ve onu kullanmaya çalışın. Sizi en çok ilgilendiren ve heyecan uyandıran bir konuda, bir söylev verin. Bir dergiyi takip edin, ya da günlük olaylarla ilgili izlenimlerinizi bir günlüğe kaydedin.

MANTIKSAL-MATEMATİKSEL ZEKA, 10

Sayılar ve birbiri ile ilişkili kavramlar, düşünceler arasındaki karmaşık ilişkileri anlama yeteneğidir. Bilimsel düşünme, objektif gözlem yapma, elde edilen verilerden sonuç çıkarma, yargıya varma ve hipotez kurma yetenekleri baskın özelliklerdir.

Bu zekanın özündeki yeterlikler 1. Soyut yapıları tanıma: Çevredeki örüntüleri ayırt etme gücü. 2. Tümevarım yoluyla akıl yürütme: Parçalardan bütüne gitme süreci 3. Tümdengelim yoluyla akıl yürütme: Bütünden parçalara gitme 4. Bağlantı ve ilişkileri ayırt etme 5. Karmaşık hesaplamalar yapma 6. Bilimsel yöntemi kullanma

Bu zekâ türünü geliştirmek için neler yapılabilir? İki nesneyi kıyaslama ve karşılaştırma yoluyla çözümsel düşünme egzersizleri yapın. Genelde saçma olduğu düşünülen bir konuda gerekçeleri ile ikna edici bir açıklama yapın. Bilimsel yöntem kullanımını gerektiren bir projede yer alın. Tangram, yap-boz, satranç gibi oyunlar oynayın.

GÖRSEL-UZAMSAL ZEKA

"Bir resim bin sözcük değerindedir "Bir resim bin sözcük değerindedir.” sözünden anlaşılacağı gibi,bu zeka pek çok yol ile beynin kullandığı ilk dildir. Görme duyusu ve buna bağlı olarak şekiller tasarlama ve zihinde resimler yaratma yeteneğidir. Bireyin objektif olarak gözlemleme ya da görsel ve uzaysal fikirleri grafiksel olarak sergileme kabiliyetlerini içerir. Bu zekaya sahip olan insanlar, renge, çizgiye, şekle, biçime, uzaya ve bu olgular arasındaki ilişkilere karşı aşırı duyarlıdırlar.

Görsel-Uzamsal Zekanın Özündeki Yeterlikler 1. İmgelem / hayal gücü: Bireyin zihinsel hayal gücü 2. Zihinde canlandırma: Olayların,kişilerin şekilleri akılda resimleme 3. Mekan duygusu / Uzayda yer/yol bulma, 4. Grafikle gösterme: Görsel resimler yaratma 5. Uzaydaki nesneler arasındaki ilişkileri tanıma 6. Çeşitli açılardan objeler arasındaki benzerlik ve farklılıkları tanıma

Görsel-Uzamsal Zekası kuvvetli olan bir öğrenci; 1.Haritaları, çizelgeleri ve diyagramları daha kolay okur. 2.Yaşına göre yüksek düzeyde figürleri ve resimleri çizer. 3.Filmleri, slaytları ve diğer görsel sunuları izlemeyi tercih eder. 4.Renklere karşı çok duyarlıdır. 5.Resimli yayınlardan daha çok hoşlanır. 6.Elinde bulunan materyallere bir şeyler çizer. 7.Daha önce gittiği yerleri kolay hatırlar. 8.Yaşına göre ilginç üç boyutlu yapılar ve modeller oluşturur. 9.Varlıkların görsel imgelerini çok iyi çizer.

Bu zekâ türünü geliştirmek için neler yapılabilir? Fikirlerinizi geliştirmek için estetik araçlarla çalışın.(Boya, keçeli kalem, renkli kalemler…) Bilerek düş kurun. Hayal gücünüzü artıracak çalışmalar yapın. Fikir ve düşüncelerinizi başkalarına anlatmak için de; maket, grafik ya da bir poster yapımı gibi çeşitli tasarım becerilerini kullanın.

MÜZİKAL-RİTMİK ZEKA

Tonal ve ritmik kavramları tanıma ve kullanma; çevresel seslere, insan sesi ve müzik aletlerine karşı duyarlı olma yeteneğidir. Çevredeki seslerden anlam çıkarma, Ses tonundan duygu durumunu kestirme, Arabanın motor sesinden problemin ne olduğunu anlama bu zeka türüne girer.

Müzikal Zekanın Özündeki Yeterlikler 1 Müzikal Zekanın Özündeki Yeterlikler 1. Müziğin ve ritmin yapısına değer verme 2. Müzikle ilgili şemalar oluşturma 3. Seslere karşı duyarlı olama 4. Melodi, ritim ve sesleri taklit etme, tanıma ve yaratma 5. Ton ve ritimlerin değişik özelliklerini kullanma

Bu zekâ türünü geliştirmek için neler yapılabilir? Ruh halinizi düzeltecek farklı türlerde müzik dinleyin. Duygularınızı anlatmak için duşta bile şarkı söyleyin. Güncel bir melodi kullanın ve ailenizle ilgili basit bir şarkı besteleyin. Doğadan farklı sesler içeren kasetler çalın. Kendinize doğanın örüntüsünden ve ritminden ne öğrenebileceğinizi sorun.

BEDENSEL-KİNESTETİK ZEKA

Vücudunu kullanarak (dans ve vücut dili), oyun oynayarak ya da yeni bir ürün yaratarak duygularını ifade etme yeteneğidir. Bu zekası gelişmiş bireyler; aktör, sporcu, balerin ve dansçı olabilir. Bu zeka türü, vücut hareketlerini kontrol etmeyi ve yorumlamayı, fiziksel nesneleri kontrol etmeyi ve yorumlamayı, vücut ile zihin arasında bir uyum oluşturmayı sağlar.

Bedensel Zekânın Özündeki Yeterlikler 1.Önceden planlanmış vücut hareketlerini kontrol etme, 2.Bedenin farkında olma, 3.Zihin ve beden arasında güçlü bir bağ kurma, 4.Pandomim yeteneğini kullanma, 5.Bedeni tümüyle iyi kullanma

Bu zekâ türünü geliştirmek için neler yapılabilir? Dramatik bir oyunda görev alın. Güncel olayları ya da modern buluşları inceleyerek mimiklerle anlatın. Fiziksel etkinlik ve fazla hareket gerektiren, yarışma olmayan bir oyun oynayın.

DÜŞÜNELİM-ÜRETELİM  İLKÖĞRETİM 8. SINIF MADDENİN HALLERİ VE ISI ÜNİTESİNDEKİ ŞU KAZANIMLA İLGİLİ BEDENSEL ZEKAYA YÖNELİK ETKİNLİK TASARLAYINIZ. KAZANIM: 1.1. Isının, sıcaklığı yüksek maddeden sıcaklığı düşük olan maddeye aktarılan enerji olduğunu belirtir.

KİŞİLERARASI-SOSYAL ZEKA

Diğer insanlarla sözlü ve sözsüz iletişim kurma, grup içinde işbirliği içerisinde çalışma yetenekleridir. Bireylerle iletişim kurma, onları anlama, ruh durumlarını ve yeteneklerini tanıma önemlidir. Bu zekası gelişmiş bireyler, Çevredeki bireylerle iletişim kurma,onları anlama, bu kişilerin duygusal durumlarını ve yeteneklerini tanıma gibi davranışlara işaret eder. Politikacılar,dini liderler, öğretmenler, psikologlar bu yetileri ustalıkla kullanırlar.

Kişiler arası-sosyal Zekanın Özündeki Yeterlikler İnsanlarla sözlü ya da sözsüz iletişim kurma, Bir bireyin ruhsal durumunu, duygularını okuma, Grupla işbirliği içinde çalışma, Karşıdaki kişinin bakış açısıyla dinleme, Empati kurma, Sinerji kazanma ve yaratma

Kişiler arası-sosyal zekası gelişmiş bireyler; Sözel ve bedensel dili etkili bir biçimde kullanırlar. Farklı ortamlara, farklı insan topluluklarına girdiklerinde kolaylıkla uyum sağlayabilirler. İnsanları organize etme yetenekleri vardır. Liderlik vasıflarını taşırlar.

Öğretmenlik, Yönetim, İşletme, Danışmanlık, Psikologluk, Rehberlik uzmanı ve Politika gibi alanlarda başarıyla çalışabilirler.

Bu zekâ türünü geliştirmek için neler yapılabilir? Bir başkasını derinden ve olduğu gibi dinleme çalışması yapın. Başarıyla tamamlanması gereken bir proje için farklı görevlerdeki güvenilir insanlarla bir araya gelin. Bir kimsenin mimiklerinden, sözsüz ipuçlarından onun ne düşündüğünü tahmin etmeye çalışın ve daha sonra tahmininizin doğruluğunu kontrol edin. Herhangi biriyle konuşmadan iletişim kurmak için farklı yollar bulun.

İÇSEL- ÖZEDÖNÜK ZEKA

İnsanın kendi duygularını, duygusal tepkilerinin derecesini, kendi biliş bilgisi sürecini tanıma, kendi öz benliğini anlama ve başkalarına ifade etme yeteneğidir. Kişinin kendiyle ilgili bilgisi olması ya da yaşamı ve öğrenmesi ile ilgili sorumluluk almasına işaret eden zekadır. Öze dönük zekası güçlü olan birey, kendi coşkularının sınırlarını anlayabilen,kendi davranışlarını yönetirken bunlara dayanabilen kişidir. Böyle bir kişi zamanında düşünmeyi, yanıtlamayı ve kendini değerlendirmeyi başarabilir.

İçsel-Özedönük Zekanın Özündeki Özellikler 1 İçsel-Özedönük Zekanın Özündeki Özellikler 1.Konsantrasyon: Sadece bir konuya ya da etkinliğe odaklaşma, 2.Düşünsellik(mindfulness): insanı kendisini düşünmeye ve yaşantıdaki her ayrıntıya değer vermeye yöneltme, 3.Üstbiliş- biliş ötesi: verilen kararları analiz ederek değerlendirme, 4.Değişik duyguların farkında olma, 5.”Öz”ü tanıma ve değer verme, 6.Yüksek düzeyli düşünme becerileri ve akıl yürütme.

Bu zekâ türünü geliştirmek için neler yapılabilir? Rutin bir aktivite sırasında yoğun dikkat göstermeye çalışın. Ben kimim sorusuna 25 kelimeyle ya da daha kısa bir cevap yazın. Eğer tarafsız olabiliyorsanız, dışarıdan bir gözlemci gibi duygu, düşünce ve ruh halinizi izlemeye çalışın. Belirsiz durumları bilinen örneklere uydurmaya çalışın. Problem çözme stratejileri ve çözümsel düşünme süreci gibi durumlardaki çeşitli düşünme stratejilerinde tarafsız olun.

DOĞA ZEKASI Gardner geliştirdiği çoklu zeka kuramına sonradan (1996’da) doğa zekasını da eklemiştir.

Doğa zekası; bölgesel ya da küresel çevre değişikliklerini açıklama, ev hayvanları,doğa hayatı,bahçe ve park ilgisi, teleskop ya da mikroskop kullanarak doğayı çekme davranışlarını kapsar. Araştırmalar yapmayı sever. Doğadaki canlıları incelemekten hoşlanır. İnsanın varoluşunun nedenlerini ve kendi varoluşunu düşünür. Doğadaki hemen her canlının yaşamına ilgi duyarlar. Farklı canlı türlerinin isimlerine karşı dikkatlidirler, çiçek türleri, hayvan türleri onlar için çok çekicidir.

Doğa Zekasının Özündeki Yeterlikler 1.Doğa ile bütünleşme: Doğal ortamı ev olarak hissetme, 2.Doğal bitki örtüsüne duyarlılık, 3.Canlılar ile etkileşim kurma, koruma 4.Doğanın tepkilerine karşı duyarlılık ve farkındalık 5.Doğadaki bitki ve hayvanları tanıma ve sınıflama 6.Bitki yetiştirme

Bu zekâ türünü geliştirmek için neler yapılabilir? Doğa gezilerine katılmaya çalışın ve doğayı inceleyin. Doğayla, hayvanlarla ilgili belgesel programları izleyin. Sevdiğiniz birkaç hayvanı alarak besleyin. Doğayla sık sık baş başa kalmaya çalışın ve gözlem yapın

Doğa Zekası ZEKA ÇEŞİTLERİ Genel Özellikleri Öğrenme Yolları İlgi Duydukları Meslekler Sözel Zeka Dilini etkili olarak kullanabilir. Söyleyerek, dinleyerek, okuyarak ve görerek öğrenir. Yazar, Şair, Öğretmen, Gazeteci, Politikacı, Avukat, Komedyen. Mantık – Matematiksel Zeka Sayılarla çalışmayı sever. Neden-sonuç ilişkisi kurarak yorumlamayı sever. Sınıflayarak, sıralayarak ve soyutlayarak öğrenirler. Bilim İnsanı, Mühendis, Matematikçi, Ekonomist , Muhasebeci, Bilgisayar Programcısı, Yargıç. Görsel (Uzamsal) Zeka Haritaları, çizelgeleri, filmleri kolay okurlar, anlarlar. Görselleştirme (resim, film, sunu-slayt- vb..)  ve hayal kurarak öğrenirler. Ressam, Fotoğrafçı, Mühendis, Mimar, Gezgin. Müziksel (Ritmik) Zeka Melodileri, sesleri ve ritimleri severler. Müzik eşliğinde, ritim ve melodiyle  öğrenirler. Şarkıcı, Besteci, Müzik Öğretmeni, Tiyatrocu. Bedensel (Kinestetik) Zeka Vücudunu ve ellerini ustalıkla kullanarak anlatmayı severler. Dokunarak, yaparak ve hareket ederek öğrenirler. Atlet, Dansçı, Aktör, Balerin, Balet, Pandomimci, Cerrah. Kişiler Arası (Sosyal) Zeka Çevresiyle ilişki kurmayı, işbirliği yapmayı ve empatiyi sever. Paylaşarak,  çevresindeki-lerle işbirliği yaparak ve karşılaştırarak öğrenirler Öğretmen, Psikolojik danışman, Psikolog,, Politikacı, Doktor, İşadamı. Kişisel (İçsel) Zeka Kendi duygu ve düşüncele-rinin, yeterliklerinin farkına varabilmedir. Kendi başlarına, kendi hızında, kişisel becerilerini kullanarak öğrenirler.  Kendi başlarına çalışmayı, başarmayı severler.  Sanatçı, Din Adamı, Sosyal Hizmet Uzmanı, Psikoterapist Doğa  Zekası Doğal kaynaklara ve çevreye ilgisi yüksektir. Bitki ve hayvanları tanır ve ilgilenir. Araştırarak, gözlem yaparak, çevreyi, olayları gözlemleyip inceleyerek öğrenirler. Ziraat Mühendisi, Arkeolog, Meteorolog, Biyolog, Zoolog, Çevre Bilimci.

ÇOKLU ZEKA KURAMININ OKULLARDA UYGULANMASI Çoklu zeka kuramının okullarda öğretmenler tarafından uygulanması çocukların üstün olan yönlerini ortaya çıkaracak ve bu yönlerini geliştirip kuvvetlendirmelerini sağlayacaktır. Ayrıca sınıfta kendilerine sağlanan ortamlarla diğer zeka türleri de gelişecektir.

Sınıf İçi Uygulamalar 1. İstasyonlar (merkezler) : Anaokullarında ve İlköğretim sınıflarında zeka alanlarına göre İstasyonlar (merkezler) kurabilirsiniz. Sanat merkezi, bilgisayar merkezi, kitaplık (kütüphane), dinleme merkezi, blok merkezi, araştırma ve keşif merkezi, kum/su havuzu, drama merkezi gibi.

2. Projeler: Öğrencilerin planlamasından, araştırmasına ve projeyi hazırlayıp sınıfa sunmasına kadar her şeyiyle kendisinin sorumlu olduğu bir çalışma şeklidir. Öğretmen sadece yönlendirici ve denetleyici rolündedir. Öğrenci proje üzerinde çalışırken kendi zeka alanını /alanlarını kullanarak tek ya da iki zeka alanıyla sınırla kalmayacaktır.

3. Grup Çalışmaları: Bağımsız çalışmaların yanı sıra özellikle gruplarla birlikte araştırmayı, birlikte planlayıp uygulamayı  ve takım ruhu edinmeyi, karşıt fikirlere saygı ve tolerans geliştirmeyi, empati ve yardımlaşma gibi özellikleri  kazandırır. 

ÇOKLU ZEKÂ KURAMININ AVANTAJLARI Bütün zekâlara eşit derecede önem ve değer verilir. Materyal sunumunda tüm zekâ alanlarını geliştirici ya da tüm zekâ alanlarını kullanmaya yönelik faaliyetler hazırlanabilir. Bütün zekâlar öğretilebilir, geliştirilebilir ve güçlendirilebilir. Okullar sadece dil ve matematik zekâsı üzerinde yoğunlaşmışlardır. Herkes farklı nedenlerle, farklı oranlarda, farklı şekillerde öğrenir.

Bu kuramla; gelişmiş ya da güçlü zekâlar zayıf olanlardan daha çabuk fark edilebilir. Öğrencilerin değerlendirilmesi; ‘ne kadar yeteneklisin’? şeklinde değil ‘yeteneklerin nasıl?’ şeklinde olmalıdır.   Bireysel farklılıklara değer verilmesini ve geliştirilmesini sağlar. Öğrencilerin hatırlama, düşünme, problem çözme ve akademik başarısını artırır.   Pek çok zekâ kullanarak öğrenme, öğrencide kendine güven duygusunu geliştirir. Tüm öğrencilere eşit öğrenme olanağı sağlar. Öğrenme yetersizlikleri yerine, öğrenme farklılıklarını anlamayı sağlar. Öğretim stratejilerini geliştirir ve genişletir. 21. yüzyıla uygun olarak bireyleri yaşam, iş hayatı ve sürekli öğrenmeye hazırlar. Öğretmenlerin profesyonellik duygusunu geliştirir ve yeniler.

ÇOKLU ZEKÂ KURAMININ SINIRLILIKLARI Öğretmenler bütün zekâlara eşit derecede önem vermeyebilir. Bu durumda zekâ türüne etki edilen öğrenci gelişirken, etki edilmeyen öğrenci geride kalabilir. Zaman kısıtlıdır. 50 dakikalık bir derste öğretmen için bu 8 zekânın tek bir derste ele alınması oldukça zordur. Bu durumda her zekâ türünden belirlenen strateji 2 haftalık bir zaman diliminde uygulanabilir. Diğer biz dezavantaj maddi boyuttadır. Her bir öğrencinin zekâ türüne göre materyal hazırlayabilmek, bulabilmek ya da almak maddi bir sorundur. Okul maddi açıdan iyi değilse, öğretmen bazı zekâ türüne ait materyalleri bulamazsa o zekâ alanında çalışacak öğrenciler bu destekten mahrum kalmış olur.

ÇOKLU ZEKÂ KURAMINA DAYALI GELİŞTİRLEN BİR DERS PLANI ÖRNEĞİ Ders-konu Fen ve Teknoloji Dersi-Fotosentez Kazanım: Fotosentez sürecini kavramak Beklenen öğrenci ürünleri: Öğrenciler fotosentez sürecini görsel, mantıksal, dilsel ya da müziksel olarak açıklayabilecek ve dönüşüm kuramı ile ilişkilendirebilecek ve kendi yaşamlarına aktarabilecekler. Öğrenme materyalleri: Fotosentez sürecini açıklayan poster ve tablolar, değişik müzik bantları veya CD’ler, kasetler, sulu boya malzemeleri, Fen ve Teknoloji ders kitapları

Müzikal zekâ: Fotosentez sürecinde yer alan basamaklar zincirini gösteren farklı müziklerle bir müzik kolâjı yapma. Bedensel zekâ: Fotosentez sürecini yansıtan bir yaratıcı drama sunma Mantıksal-Matematiksel zekâ: Fotosentez basamaklarının akış şemasını yaratma Sosyal zekâ:  Ufak gruplar halinde fotosentezde yer alan protoplazmanın dönüşümde oynadıkları rolü tartışma Görsel-uzaysal zekâ: Fotosentez sürecini çizme ve sulu boya ile boyama. Öze dönük zekâ: Kişisel olarak yaşanılan bir dönüşüm olayını yansıtan bir kompozisyon yazma ve kişisel yaşantıyı fotosentez ile karşılaştırma. Dilsel zekâ: Verilen metindeki fotosentez sürecine ilişkin kelimeleri bulma, okuma Doğa zekâsı: Doğada fotosentez yapan ve yapmayan bitkileri tespit etme ve bunları gözlemleme ÖĞRENME ETKİNLİKLERİ

UYGULAMALRDAN BİR ÖRNEK

SONUÇ Fen ve Teknoloji dersi temel bir derstir ve her öğrencinin bu temeli alması gerekmektedir. Çoklu zekâ kuramı çeşitlilik arz etmesinden dolayı fen öğretimi için oldukça uygundur. Her zekâ türüne rahatlıkla uygulanabilir. Fakat tüm faaliyetler 1–2 derse sığmamaktadır. Zaman açısından bu kuramı uygulamada karşımıza birçok zorluk çıkacaktır. Aynı zamanda tüm zekâ türlerine hitap eden materyalleri elde etmek ekonomik durumla ilişkilidir. Ekonomik durumu iyi olmayan okul ve öğrenciler bu materyallere erişemez. Ancak çoklu zekâ kuramının uygulanabilmesi için gerekli şartlar iyi sağlanırsa Fen ve Teknoloji dersinde en yüksek verim alınacaktır. Biz öğretmen adaylarının fen eğitimindeki hedefi, uygun şartları sağlayıp çoklu zekâ kuramını sınıfa rahatça uygulatabilmek olmalıdır.

KAYNAKLAR Demirel,Ö. (2005).Öğretimde Planlama ve Değerlendirme Sanatı’, Pegem A Yayıncılık, Ankara, KAHRAMAN , Özgem A. (2005).Fen Bilimlerinde Çoklu Zekâ  Uygulamaları (Makale), Özel Gelişim İlköğretim Okulu,2005, İZMİR Kaptan, F. (1998) Fen Bilgisi Öğretimi MEB Yayıevi, Ankara Korkmaz, H.(2004) Fen ve Teknoloji Öğretiminde Alternatif Değerlendirme Yöntemleri, Yeryüzü Yayınevi, Ankara http: //www.esentepe.k12.tr/cokluzekâ.htm http://www.ogretmenlerimiz.com/modules.php?name=Content4&pa= showpage&pid=9 http://www.cokluzekâ.com/default.asp?bolum=kaynaklar&id=56 http://www.dersimiz.com/eyazim/yazi.asp?id=28