SİYASİ TARİH – 6. Hafta Harran Üniversitesi Kamu Yönetimi Bölümü Ayşe Hümeyra Tüysüz ahtuysuz@gmail.com

SAVAŞ SONRASI Barış Anlaşmaları Paris Barış Konferansı 1919: Versailles Barış Antlaşması: Almanya ile Saint Germain Barış Antlaşması: Avusturya ile Neuilly Barış Antlaşması: Bulgaristan ile Trianon Barış Antlaşması: Macaristan ile Sevr Barış Antlaşması: Osmanlı Devleti ile Milletler Cemiyeti’nin kurulması Versay: Almanya için oldukça ağır. Bütün sömürgeleri elinden alındı Ordu küçültüldü Zorunlu askerlik yasak Ren bölgesinde asker yasak Alsace-lorainne fransaya Anchluss yasak Donanmanın dağıtılması Denizaltı ve uçak yapıalması Fransa, beçika ve italyaya 10 yıl boyuca kömür verilmesi Itilaf devletlerinin savaş zararlarının karşılanması Savaş tazminatı ödenmesi Alman topraklarının bölünmesi + ekonomik gelişme olanaklarının baskı altına alınması Ekonomik yıkım + işsizlik Faşizme destek barış 1929-30 yıllarına kadar bir takım kaynaşmalarla ancak korunabilmiş, fakat bu yıllardan sonra olaylar bir eğik düzey üzerinde hızla yuvarlanarak, 1939 da İkinci Dünya Savaşının sert kayasına çarpmıştır. (Armaoğlu)

MİLLETLER CEMİYETİ (1919) ABD Başkanı Wilson öncülüğünde Wilson ilkeleri doğrultusunda Amaç: uluslararası işbirliğini geliştirmek uluslararası barış ve güvenliği sağlamak Açık diplomasi: uluslararası ilişkilerin açık (aleni) olması Hayaller: Dünya örgütü Hayatlar: Avrupa örgütü Zayıf yönü: ABD ve Rusya’nın üye olmaması ve üyelere yaptırım uygulayamaması Wilson ilkesi: “Büyük ve küçük ulusların siyasal bağımsızlıklarını ve toprak bütünlüklerini, karşılıklı güvenliği sağlamak amacıyla antlaşmalar yapacak olan bir uluslararası örgüt kurulmalıdır” uluslararası işbirliğini geliştirmek ve uluslararası barış ve güvenliği sağlamak “tarihte ilk kez yalnız Avrupa’nın değil, yeryüzünün globalleşme sürecine uygun olarak, dünyanın diğer kıtalarındaki ülkelerin de üyesi bulunduğu ve barış zamanında kurulan ilk uluslararası kuruluş olmasıdır. ” “MC’nin de “açık diplomasi” yoluyla “dış politikanın demokratik denetimi” ”AMAÇ.

İKİ SAVAŞ ARASI DÖNEM (1919-1939) Barışın uygulanmasında karşılaşılan sorunlar: Milliyetler ve sınırlar Almanya krizi (Versailles=“20 yıllık ateşkes”) Revizyonist X Statükocu Almanya, İtalya, Japonya, Bulgaristan X İngiltere, Fransa, SSCB, ABD Silahsızlanma ve ortak güvenliği sağlama çabaları Locarno Konferansı (1925), Briand-Kellogg Paktı (1929) Wilson’ın “delf-determination” ilkesi plebiistler Orta, Doğu ve Güneydoğu Avrupa’da iç içe geçmiş halklar› ay›rmak ve s›n›rlar› çizmek sorunu çözmemifl, aksine yeni sorunların ortaya ç›kmas› na neden olmufltu. Nufus mubadelesi fikri. 1919’dan sonra uluslararası› sistemin yeniden infla edilmesi sürecinde milliyetler sorunu baflat bir rol oynad›. Toplumlar aras›nda gerilim azaltılamadığı için etnik sorunlar yeni çatışma alanlar› oluşturdu. Almanya’da ekonomik sıkıntılar. Almanyanın borçları ve tazminatı ödeyemiyor. Ekonomik kriz sosyal kriz getiriyor. Devamı arka slaytta.

İKİ SAVAŞ ARASI DÖNEM (1919-1939) I. Dünya Savaşı: Fransa’ya karşı Almanya’nın başı çektiği ittifaklar II. Dünya Savaşı: Almanya’ya karşı Fransa’nın başı çektiği ittifaklar 1929 Dünya Ekonomik Krizi 1. Dünya savaşında Almanya’nın güvenlik endişesi vardı. Okyanusötesi sömürgeleri olmadığından ve coğrafi olarak kendisini güvende hissetmiyordu. Bu sebeple Fransız tehdidine karşı herkesle ittifak arayışındaydı. FRANSA güvenliğinden endişeli, Almanya bir daha karşısına rakip olarak çıkmasın istiyor. Almanya’ya karşı Kendini güvenceye almak istiyor. ABD’nin Versay’ı onaylamaması Fransayı endişelendiriyor. Fransız dış poiltikasının merkezi “güvenlik”

1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİ New York borsasında hisse senetleri düştü  bunalım. Kriz tüm dünyayı etkiledi Liberal demokrasilere duyulan güven azaldı. Otoriter rejimler güç kazandı. (Nazizm ve faşizm). Milletler Cemiyeti’nin öngördüğü uluslararası sistem sorgulandı. Ortak güvenlik ve silahsızlanma çabaları başarısızlığa uğradı. ‹İngiltere'nin 1919-1929 yılları arasında dünya pazarlar› üzerinde yüzyıllardır sürdürdüğü egemenliği zayıfladı›. Yerine bir süreden beri dünyanın en büyük ekonomik gücü hâline gelmeye başlayan ABD geçti. Ayrıca Avrupa, uluslararası politikalar açısından merkezî bir güç olmaktan ç›kmaya bafllad›. ABD, ikili antlaşmalarla gücünü pekiştirdi ve hegemonyanın İngiltere'den kendisine geçmesini sağladı. ABD’nin1920’de petrol üretimi dünyadaki üretimin üçte ikisine; çelik üretimi dünyadakinin yarıdan fazlasına; elektrik üretimi ise Avrupa’dakine eşitti. 1920’lerde ABD, dünyanın en büyük ihracatçısı ve İngiltere'nin ard›ndan en büyük ithalatçısıdır. Bu büyük güç, savafl sonras›nda Avrupa’ya büyük miktarda mali fonlar aktard›. Daha önce de belirttiğimiz gibi mali fonlar›n bir k›sm›, Dawes Plan› çerçevesinde Almanya’ya gönderildi. Bununla birlikte savafl›n iki büyük galibi olan ‹İngiltere ve Fransa’ya, bu ülkelerin ulusal gelirlerinin neredeyse yarısına ulaşan borçlar vermişti. Ekonomik gücünün zirvesinde olan ABD, New York borsas›n›n 24 Ekim 1929’da büyük miktarda de¤er kaybetmesiyle tarihin en büyük bunalımlarından birine sürüklendi. Bunalım endüstriye yansıdı Tüm dünyaya yayıldı Almanya ABD kredisiyle ödediği tamirat borçlarını ödeyememeye başladı Kriz tüm dünyayı etkiledi Liberal demokrasilere duyulan güven azaldı. MC’nin öngördügü uluslararası sistem sorgulandı. Otoriter rejimler güç kazandı. Nazizm ve faşizm. Ortak güvenlik ve silahsızlanma çabaları başarısızlığa uğradı.

ALMANYA Sosyal Demokrat Weimar Cumhuriyeti (1919) Adolf Hitler Alman İşçi Partisi 1919  Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi 1920 Versailles karşıtlığı İşsizliğe çözüm bulma, Yahudi karşıtlığı 1933’te Nazi partisi iktidarda ve Hitler başbakan: siyasi partiler ve sendikalar kapatıldı, nazi olmayanların öldürülmesi yada toplama kampına gönderilmesi, gizli polis teşkilatı Savaş sonrası: Weimar Cumhuriyeti 1919 Versayı kabul ettikleri için kendilerine karşı memnuniyetsizlik var. Savaş borçları çok fazla. Tazminat ve tamirat borcu var. ödeyemeyince fransa Ruhr’u işgal ediyor. Ekonomi daha da bozuluyor.  işçi Maaşlarını ödeyemeyince mark basıyorlar.  hiper enflasyon 1933’e kadar Alman-Sovyet yakınlaşması “ ileride Alman iç ve dış politikasını ve giderek tüm dünya barışını temelinden değiştirip tehdit edecek olay, 1919 yılının Ocak ayında Münih’te Alman İşçi Partisi’nin kurulmasıdır. Bu partiyi kuranlar ve destekçileri, Versailles hükümlerine göre terhis olmuş işsiz askerler, romantik serüvenciler ve siyasal tahrikçilerdi. Eylül ayında, o zamana kadar hiç tanınmayan eski başçavuş ve başarısız ressam Adolf Hitler partinin siyasal komitesine katıldı. 1920 yılındaysa partinin adı Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi (Nazi) olarak değiştirildi. P” Partiyi kuranlar: “terhis olmuş işsiz askerler, romantik serüvenciler ve siyasal tahrikçiler” Nazilerin hedef kitlesi hoşnutsuz gruplar: eski subaylar bürokratlar alt orta sınıf öğretmenler maden ve tekstil işverenleri Hitler iktidar olana kadar anayasa ve hukuka bağlı kaldı. Iktidar olunca hepsini sildi attı. Siyasi partileri kapattı vs.

NAZİZM Hitler => Führer (Cumhurbaşkanı + Başbakan) Irkçılık + siperlerdeki dayanışma (+nefret edilen düşman ‘Yahudi’) Büyük Almanya = Saf Alman ırkının öteki düşük ırklardan temizlenmesi + tüm Almanların aynı devletin sınırlarına almak Ein Volk, Ein Reich (tek ulus, tek devlet) Versailles Antlaşması’ndan kurtulmak Lebensraum (hayat sahası) Hitler, Almanya’nın büyüklüğünü yeniden kurmak düşüncesindeydi. Bu, ancak “saf’ Alman ırkının Yahudiler, Slavlar ve öteki “düşük” ırklardan temizlenmesiyle mümkün olabilirdi” “yapılacak ikinci iş, güçlü bir orduyla Flander düzlüklerinden başlayıp Ukrayna’nın ortasına kadar bütün Almanları aynı devletin sınırları içine almaktı.” “Hitler’in Birinci Dünya Savaşı’ndan beri geliştirdiği genel “programının” birbirini izleyen beş noktayı içerdiği anlaşılmaktadır. Önce, Almanya’da siyasal denetim ele geçirilip toplumun Nazi dışı siyasal unsurlardan temizlenmesi gerekiyordu. İkinci olarak, Versailles düzenlenmesi ortadan kaldırılarak Almanya Orta Avrupa’da başat güç durumuna getirilecekti. Bu iki aşamada savaşa gerek yoktu. Üçüncü olarak, savaş yoluyla Sovyetler Birliği yok edilecek ve böylece Almanya’yı Wilhelm döneminden beri kemiren Yahudi ve “aşağılık” Slav “basilleri” bir daha rahatsızlık vermeyecekti. Bu durumda Almanya tüm Avrupa’da başat güç, Fransa ve İtalya da uyduları olacaktı. Dördüncü aşamada Almanya, öncelikle Kuzey Afrika’da büyük bir sömürge imparatorluğu kuracak ve bunun için gereken deniz gücüyle dünyanın, ABD, İngiltere ve Japonya ile birlikte dört gücünden biri olacaktı. Son olarak Hitler kendinden sonra gelen Alman kuşağının ABD ile dünya üstünlüğü için mücadele edeceğini düşünüyordu. “ Hitler’in uyguladığı dış politika üç aşamalıdır: Almanya’nın Versailles Barış Antlaşmasının kısıtlamalarından kurtarılması, Almanya dışında yaşayan bütün Almanların Alman sınırları içine alınması yoluyla “bir ulus, bir devlet” (ein Volk, ein Reich) ilkesinin gerçekleştirilmesi ve Lebensraum, yani “hayat sahası” politikasıyla, Alman devletinin gönencinin ve mutluluğunun en üst düzeye çıkarılması.” Alıntı: Oral Sander. “Siyasi Tarih #2 (1918-1994)”. iBooks.

İTALYA Faşizm Benito Mussolini Fascio di Combattimento (Savaş Briliği) 1919  Ulusal Faşist Partisi 1921 Mussolini iktidarı: siyasi partiler kapatıldı, sendikalar tasfiye edildi, basına sansür, azınlıklara aşırı milliyetçi tavır, Roma imparatorluğunu diriltme fikri, Akdeniz’de yayılma politikası Aşırı sağcı sokak hareketi. Sol kesime ve politikacılara baskı uyguluyolar, şiddet vs her yolu kullanıp iktidara gelmeye çalışıyorlar. Romaya yürüyolar. Hükümet istifa. Hükümeti kurma görevini kral mussoliniye veriyor. “İtalya savaştan kısa bir süre sonra faşist bir yönetim altına girdi. Bunun nedenlerini, ekonomik çıkmaz, siyasal partilerin zayıflığı, doyumsuz grupların etkinliği ve sol kanat içindeki bölünme olarak sıralayabiliriz.” Faişzm destekçileri: Toprak ve endüstri sahipleri Milliyetçi gruplar Eski askerler

SOVYETLER BİRLİĞİ Bolşevik rejimi (1917) Vladimir Ilich Lenin Komünist parti İç savaş => İç barış Stalin iktidarı (1924): muhalefetin tasfiyesi, otoritenin güçlendirilmesi Dış politika: “tarafsızlık ve saldırmazlık” Lenin’in “parti programı dört nokta içermekteydi: Köylülere toprak, aç olanlara yiyecek, Sovyetlere iktidar ve Almanya ile barış. ” Birincisi hemen, sonuncusu ise Brest-Litovsk Antlaşması ile gerçekleştirildi. İkinci ve üçüncüsü birlikte ele alındı ve ancak Sovyetlerin iktidarını kabul edenlere yiyecek dağıtıldı. Parti’nin denetimi altında Sovyetler ya da işçi konseyleri, başta fabrikalar ve ordu birlikleri olmak üzere ülkenin hemen her yerinde kurulmaya başladı. Böylece, iktidar son derece iyi örgütlenmiş ve sıkı disiplinli Parti’nin eline geçti. Parti’nin gücü kurulan iki örgütle daha da artırıldı: “Karşıdevrim, Sabotaj ve Mali Spekülasyona Karşı Olağanüstü Rus Mücadele Komisyonu KGB ve 1918 Ocak ayında Troçki tarafından kurulan Kızıl Ordu.” “Bolşevik siyasal sisteminin dört temel dayanağı ortaya çıkmış oldu. Lenin, bu dört araçla, yani parti, Sovyetler, gizli polis ve Kızıl Ordu ile modern dünyanın ilk totaliter tek parti diktatörlüğünü kurma çabasına girdi. Rusya’da devrim, bundan sonraki aşamasında, dünya tarihinin genel çerçevesi içinde değerlendirilirse, belirli bir yöne doğru gelişmeye başladı: Komünizm ile milliyetçiliğin birleştirilmesi. ” Dış politika: “Stalin’in korktuğu, bir dış müdahale sonucu rejimin devrilmesiydi. Bu yüzden Sovyet dış politikasının temeli, böyle bir dış müdahaleyi olanaksız kılmaya yöneliktir. Ayrıca bu dönemde Sovyetler Birliği üç şeye şiddetle ihtiyaç duymaktaydı: Para ve sermaye, ticaret, diplomatik tanınma. İşte bütün bu unsurların sonucu olarak, Sovyetler Birliği 1917-1939 döneminde bir “tarafsızlık ve saldırmazlık politikası” izlemiştir.”

ORTAK ÖZELLİKLER Tek lider (karizmatik, otoriter) Sıkı örgütlenme Aşırı milliyetçilik Militarizm Devletçi ekonomik politika Sansür ve propaganda Muhalefetin tasfiye edilmesi

TÜRKİYE? 1920 ve 30lar Türkiye'si için ne söylenebilir?

ABD Wilson ve MC anlayışı OUT! Yalnızcılık (isolationism) IN!

II. DÜNYA SAVAŞI’NA GİDEN YOL I İtalya’nın Habeşistan’ı işgali (1935) -> Almanya’nın Ren bölgesini silahlandırması -> İngiltere’nin Akdeniz’de tedbirler alması -> İtalya-Almanya yakınlaşması Berlin Roma Tokyo => Savaş’ın bir taraf İtalya’nın artan nüfusunu yerleştirecek yer araması. Ve büyüyen sanayisine hammadde arayışı. “uluslararası bunalımlardan ve istikrarsızlıktan en çok totaliter ve saldırgan devletlerin yararlandığınır.

II. DÜNYA SAVAŞI’NA GİDEN YOL II İtalya’nın Habeşistan’ı işgali (1936) Almanya’nın Avusturya’yı ilhakı (Anchluss) (1938) İtalya’nın Arnavutluk'u işgali (1939) Çekoslovakya'nın parçalanması (1939) Almanya’nın Polonya’nın işgali (1939) Avusturya’nın ilhakı: “Versailles’in bu açık ihlaline Avrupa devletlerinden etkili bir tepki gelmedi. Daha önce de değinildiği gibi, İngiltere 1935 yılından bu yana “yatıştırma politikası” izlemekteydi. Başbakan Chamberlain, daha önce verdiği demeçlerde, Almanya’nın böyle bir hareketine karşı tepki göstermeyeceğini açıklamıştı. En çok tepki göstermesi gereken Fransa ise bu tarihte siyasal karışıklıklar sonucu hükümetsiz bulunuyordu. Sürekli hükümet bunalımları Fransa’yı dış politikada “hareketsiz” bir duruma sokmuştu. “Yalnızcılık” politikası izleyen ABD hükümeti, “dünyada polis görevi yapmaya niyetli olmadığı” gerekçesiyle işe karışmadı. Sovyetler Birliği ise, Fransa’ya 1935 yılında imzalanmış bulunan Fransız-Sovyet ittifakının bu olayda işletilmesi önerisinde bulundu. Ancak, Fransa’dan olumlu bir cevap alamayınca, o da karışmamayı tercih etti. Böylece bağımsız ve bağımsızlığı çeşitli Avrupa devletleri tarafından güvence altına alınmış bulunan bir devlet haritadan silindi.” İtalya Dalmaçya kıyılarına egemen olmak için Arnavutluka giriyor. Almanya önce Çekoslovakya sınırlarında Alman azılıgını yaşadığı Südetler bölgesini bahane ederek işgale başladı. İngiltere ve Fransa Çekoslavakya’ya verdikleri güvenceyi yerine geitrmediler, Hitlerin işgaline sessiz kaldılar.

Anahtar Kelimeler Milletler Cemiyeti Tamirat Borçları Versailles (Versay) düzeni Ein Volk, ein Reich Lebensraum Anchluss Yatıştırma politikası (ingiltere) Yalnızcılık politikası (ABD) Anti-semitizm Revizyonist X Statükocu devletler

İSPANYA İspanya iç savaşı 1936-39: Halk Cephesi (meşru hükümet, sol) X General Franco (sağcı, kralcı) Franco’ya Alman ve İtalyan desteği Hükümete yetersiz Sovyet Desteği II. Dünya Savaşı’nın provası

JPONYA-ÇİN Japonya’nın Mançurya’yı işgali Ardından Çin’e saldırması Çin-Sovyet yakınlaşması Alman-Japon yakınlaşması