HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM GÜNLERİ ARAŞTIRMA PLANLAMASI ve ÇÖZÜMLEMESİNDE BİYOİSTATİSTİK AÇISINDAN GÖZÖNÜNE ALINMASI GEREKEN NOKTALAR

ARAŞTIRMA Bilinmeyen olayı ve olayı ortaya çıkartan faktörleri belirleyebilmek , bilinenleri geliştirmek, herhangi bir konuyu aydınlatmak, bir soruna çözüm getirmek, belirli kavramlara, kuramlara ya da yasalara ulaşabilmek, hipotezleri test etmek amacıyla yapılan bilimsel çalışmadır.

ARAŞTIRMA VE BİYOİSTATİSTİK Bir araştırmanın bilimsel olmasını sağlayan unsurlardan en önemlisi istatistik dir. Bir araştırmanın hemen her aşamasında istatistiksel yöntemler kullanılır. Bu nedenle araştırma ve istatistik birbirinden ayrılmaz bir bütündür.

Veri Derleme, Özetleme Aşaması Planlama Çözümleme Aşaması Araştırma Aşamaları Raporlama Aşaması Veri Derleme, Özetleme Aşaması

Araştırma konusunun seçimi Literatür Taraması Örnekleme Planının Yapılması Amaçların Belirlenmesi Denek Sayısının Belirlenmesi Araştırma Planlaması Hipotezlerin Belirlenmesi Veri Toplama Y. Belirlenmesi Kullanılan Terimlerin Tanımı Veri Kaynağının Belirlenmesi Değişkenlerin Tanımlanması Evrenin Belirlenmesi

Hipotezlerin Belirlenmesi Araştırıcılar, araştırma amacına uygun olarak kendi displinlerindeki terimlerle gerçeklemek istedikleri hipotezleri belirlerler. Bu hipotezler yazılı düz tümcelerle belirtilirler. Örneğin A yöntemi B yönteminden daha iyi sonuç verir.

Hipotezlerin Belirlenmesi “A yöntemi B yönteminden daha iyi sonuç verir.” hipotezinde Hangi Yönden? ve Bu yön ne ile ölçülecektir?. sorularına yanıt verilmelidir.

Değişkenlerin Belirlenmesi Eğer iki yöntem tedavi yönünden karşılaştırılacaksa Tedavi nasıl ölçülecektir? Tedavi edilebilenlerin sayısı, oranı belirli bir kan bulgusunda(mutlak ya da oransal) azalma ya da artma gibi

Hipotezlerin Belirlenmesi Hangi yönden ve ne ile ölçülecektir sorularının yanıtı İstatistiksel hipotezi belirler İstatistiksel hipotez, tıbbi hipotezin istatistiksel ölçülerle (ortalama, yüzde, oran, ...) belirtilmesidir.

Hipotezlerin Belirlenmesi İstatistiksel hipotez, İstatistiksel çözümleme yönteminin belirlenmesi Örneklem büyüklüğünün(çalışmaya alınacak kişi sayısı) belirlenmesi yönünden önemlidir.

Evrenin Belirlenmesi Evren, araştırıcı tarafından belirlenen özellikteki deneklerin tümüdür. İstatistiksel çözümleme, çıkarsama aracı olduğundan sonuçlar yalnızca belirlenen evren için genellenebilir. Evreni olmayan bir çalışma yalnızca yapıldığı gruba aittir, geneli yansıtmaz. Evrenin yapısı ve büyüklüğü veri toplama yöntemini belirler.

Veri Kaynağı ve Toplama Yönteminin Belirlenmesi Veri kaynağı doğrudan denek ya da kayıtlar olabilir. Denektan doğrudan bilgi alırken sorgulama ya da ölçme yöntemlerinin iyi bilinmesi gerekir. Özellikle ölçek kullanılıyorsa ölçeklerin geçerlik ve güvenirliği bilinmelidir. Veri toplamada , verinin kaynağına, evrenin büyüklüğü ve yapısına göre tam sayım ya da örnekleme yöntemlerinden uygun olanı seçilmelidir..

Denek Sayısının Belirlenmesi Bu aşama özellikle örnekleme yöntemi ile bilgi toplandığında sonuçların istatistiksel güvenirliği (Gücü) açısından önemlidir. Gerekenden az sayıda denek le çalışmak güvenilir olmayan sonuçlar ortaya çıkarır ve çalışmanın bilimsellik özelliğini bozar Gerekenden çok sayıda denek le çalışmak gereksiz kaynak tüketimine yol açar çalışmaya ek bir özellik katmaz.

Örnekleme Planının Belirlenmesi Örnekleme ile bilgi toplanacağı zaman örnekleme planı önem taşır. Örnekleme planı evrenin büyüklüğü, yapısı, deneğin yapısı gibi koşullara göre farklılık gösterir. Uygun olmayan örnekleme planı, istatistiksel ve bilimsel sonuçların güvenirliğini azaltır.

Veri Derleme ve Özetleme Aşaması Veri toplama ve Veri kalitesi Denetimi Hipotezlerin, değişkenleri tanımlayıcı ölçülerle ifadesi ya da formüle edilmesi Değişkenleri özetleyecek tanımlayıcı ölçülerin seçimi Veri Derleme ve Özetleme Aşaması Tabloların ve uygun grafiklerin planlanması Eğer varsa kullanılacak ölçeklerin geçerlik ve güvenirliklerinin hesaplanması

Çözümleme Aşaması Çözümlemede kullanılacak yöntemlerin varsayımlarının gerçeklemesi Hipotezlerin belirlenen yöntemlerle denetimi Varsayımları gerçeklenmeyen yöntemler için alternatiflerin bulunması Etki karıştırıcı faktörlerin, faktörler arası etkileşimin denetimi Bulguların sıralanması ve yorumlanması

Araştırmalarda Yapılan Hatalar Bir araştırmanın her aşamasında hata yapılabilir ve her hata elde edilen sonucu ayrı bir biçimde etkiler. Araştırmalarda sık raslanan hataların başında yan tutma “bayes” gelir. Bilerek yantutma Bilmeden yan tutma

Araştırmalarda Yapılan Hatalar Bilerek Yan Tutma Bilimsel etik kurallarını görmezden gelerek istenen sonucu elde etmek için uğraş gösterme. Bilmeden Yan Tutma Daha çok deneyimsizlik nedeniyle araştırmanın sonucunu etkileyebilecek etmenleri düşünememe, dikkate almama v.b. nedenlerle araştırmaya yan katma.

Araştırmalarda Yapılan Hatalar Örneklem Seçiminde Yan Tutma Bir bölgede tüberküloz görülme sıklığını incelemek için yapılan bir çalışmada seçilen grup(Örneklem) içinde raslantıya bağlı olarak sosyo-ekonomik kültürel özellikleri iyi olanların fazla oranda bulunması.

Araştırmalarda Yapılan Hatalar Deney ve kontrol Grupların Belirlenmesinde Yan Tutma Deney ve kontrol gruplarını belirlerken farkında olmadan grupların sonuçları etkileyebilecek etkenler yönünden benzer oluşturulmaması Veri Toplamada yan tutma Uygun sorgulama yöntemi, gerektiğinde “farkına vardırmama(körleme)” yöntemi, güvenilir kayıt kullanmama .......

Araştırmalarda Yapılan Hatalar Uygun İstatistiksel Yöntemi Kullanmamak Araştırmadaki istatistiksel hipotezler için farklı test yöntemleri vardır. Hipotez ve hipotezdeki ölçülere göre uygun olanı kullanılmadığında yanlı ya da yanıltıcı sonuçlar ortaya çıkabilir. İstatistiksel Yöntemin Koşullarını Gözönüne Almamak Her istatistiksel yöntemin kendine özgü koşulları ve varsayımları vardır. Bu koşullar gerçeklenmeden yöntemi kullanmak yan tutmaya neden olur.

Araştırmalarda Yapılan Hatalar Kontrol Kullanmamak Herhangi yöntemin etkinliği araştırılırken, kendiliğinden (herhangi müdahale olmadan) ortaya çıkabilecek değişimleri gözönüne almak gerekir. Bu da kontrol kullanmakla olur Uygun Ölçü Kullanmamak İstatistikte değişik amaçlı ölçüler vardır. Araştırıcılar ölçmek ya da etkisini, değişimini incelemek istedikleri olaylara ilişkin uygun ölçüyü kullanmalıdırlar

Raporlamada İstatistiksel Açıdan Yer Alması Gerekenler Araştırma Türü Tanımlayıcı, Müdahale, Vaka-Kontrol..... Çalışılan Evren Deneklerin karakteristikleri Deneklerin araştırmaya alınma ya da alınmama kriterleri Veri Toplama (varsa örnekleme) Yöntemi Örneklemin temsil yeteneğinin nasıl sağlandığı, olasılıksız örnekleme kullanılmışsa nedenleri

Raporlamada İstatistiksel Açıdan Yer Alması Gerekenler Örneklem Büyüklüğü Hesaplama Yöntemleri, kullanılmışsa güç değeri İzleme Çalışmalarında Sansürlü ve kayıp gözlem oranları ve nedenleri Verilerin Özetlenmesi Değişkenlere ilişkin tanımlayıcı ölçüler, güven aralıkları

Raporlamada İstatistiksel Açıdan Yer Alması Gerekenler İstatistiksel Çözümlemeler Çözümleme yöntemleri ve kullanım nedenleri, Çözümlemelere uygun tablolar(örneğin ANOVA’ da ANOVA tablosu gibi) Bulgular Elde edilen sonuçlara ilişkin istatistiksel ölçüler, güven aralıkları ve onlara uygun tablolar Kaynaklar Kullanılan istatistiksel işlemlere ilişkin kaynaklar

Sonuç Bilimsel Araştırma yapmak, bilgi ve deneyimi gerektiren zor bir çalışmadır. için her aşamada çok iyi planlama ve uygulama gerekir. çok disiplinli bir çalışmadır. Disiplinler arası çok iyi işbirliği gerektirir. istatistikle çok yakından ilgilidir. çok iyi istatistik bilgisini ya da danışmanlığını gerektirir.

Sonuç İstatistiksel danışmanlık alınması gereken durumlarda Her araştırıcının ya da araştırıcı grubun iyi istatistik bilmesi olanaklı değildir. İstatistiksel danışmanlık alınması gereken durumlarda Araştırmanın planlaması aşamasından itibaren danışmanlık alınmalıdır. Araştırmanın daha önce sayılan aşamalarında danışmanlık alma sürdürülmelidir. Araştırmacı ve istatistik danışmanı birbirlerini nekadar iyi anlarlarsa çalışmanın blimsellik düzeyi o derecede artacaktır.