DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI GÜNAY DENİZ DURSUN AYTÜL FİLİZ

DPT’NİN TARİHÇESİ Ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmanın hızlandırılması, Uygulanan politikalarda uyum sağlanması, Toplumsal ve kültürel dönüşümün uyumlu olması Ekonomiye kamu müdahalesinin sağlanması amacıyla Kalkınma Planlarının hazırlanması ve uygulanması benimsenmiştir. Türkiye'de 1960'dan itibaren ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmanın hızlandırılması, uygulanan politikalar arasında uyum sağlanması, toplumsal ve kültürel dönüşümün uyumlu yönlendirilmesi ve ekonomiye rasyonel kamu müdahalesinin temini amacıyla Kalkınma Planlarının hazırlanması ve uygulanması fikri benimsenmiştir.

DPT’NİN TARİHÇESİ 1961 Anayasası ile Kalkınma Planlarının hazırlanması hükme bağlanmıştır. Bu amaçlar doğrultusunda 30 Eylül 1960 tarihinde Başbakanlığa bağlı Devlet Planlama Teşkilatı kurulmuştur. 1961 Anayasası ile iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı demokratik yollarla gerçekleştirmek için Kalkınma Planlarının hazırlanması hükme bağlanmıştır. Bu amaçlar doğrultusunda 30 Eylül 1960 tarihinde Başbakanlığa bağlı Devlet Planlama Teşkilatı kurulmuştur.

DPT’NİN GÖREVİ Ekonomik, sosyal ve kültürel politikaların ve hedeflerin tayininde ve ekonomik politikayı ilgilendiren faaliyetlerin koordinasyonunda Hükümete yardımcı olmak ve danışmanlık yapmakla görevlidir. 1982 Anayasası da planlı kalkınmayı ve planların devlet tarafından hazırlanmasını hükme bağlamıştır.

PLANLARIN NİTELİĞİ Türkiye'deki planlama yaklaşımının en belirgin özelliği; Kamu kesimi için emredici, Özel kesim için yol gösterici nitelikte oluşudur.

PLANLARIN NİTELİĞİ Türkiye’de demokratik planlama mekanizmasını benimsenmiştir. Planlar ve planlara dayalı yıllık programlar ve bütçeler TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu'nda görüşüldükten sonra, TBMM Genel Kurulu'nda yasalaştırılır. DPT, bu konularla ilgili teknik çalışmaları yapmakla görevlidir. Bu teknikler çalışmaları yaparken de özel ihtisas komisyonları aracılığı ile toplumun çeşitli kesimlerinin ekonomik ve sosyal politikalar ve hedefler konusundaki görüş ve istekleri kalkınma planlarına yansıtılabilmektedir.

PLANLARIN NİTELİĞİ Beşer yıllık dönemler itibariyle hazırlanan kalkınma planları, yıllık programlarla uygulamaya geçirilmektedir. Yıllık programlar, DPT tarafından ilgili kuruluşların da görüşleri alınarak hazırlanır, Yüksek Planlama Kurulu ve Bakanlar Kurulu tarafından onaylanır. Yıllık programlar, kalkınma planlarında benimsenen hedef ve politikalarla tutarlı olarak, DPT tarafından ilgili kuruluşların da görüşleri alınarak hazırlanır, Yüksek Planlama Kurulu ve Bakanlar Kurulu tarafından onaylanır.

PLANLARIN NİTELİĞİ Plan sistematiğine göre hazırlanan yıllık programlar, o yıl için ulaşılacak hedefleri ve izlenecek politikaları belirler, kamu yatırımlarının sektörler ve kuruluşlar itibariyle nasıl ayrıldığını gösterir. Bütçe ve kamu kuruluşlarının iş programlarının, yıllık programın hedef ve politikaları ile tutarlı olması gerekmektedir.

DPT’NİN GÖREVLERİ İzlenecek ekonomik sosyal ve kültürel politikayı ve hedefleri belirlemekte Hükümete danışmanlık yapmak, Hükümetçe belirlenen amaçlar doğrultusunda kalkınma planları ile yıllık programlan hazırlamak,

DPT’NİN GÖREVLERİ Bakanlıkların ve kamu kurum ve kuruluşlarının ekonomik, sosyal ve kültürel politikayı ilgilendiren faaliyetlerinde koordinasyonu sağlamak, Uluslararası kuruluşlarla iletişim içerisinde çalışarak ileriye dönük stratejiler geliştirmek ve özel kesim için orta ve uzun dönemde belirsizlikleri giderici genel bir yönlendirme görevini yerine getirmek,

DPT’NİN GÖREVLERİ Kalkınma planlarının ve yıllık programların uygulanmasını izlemek ve koordine etmek, değerlendirmek ve gerektiğinde kalkınma planlarında ve yıllık programlarda usulüne uygun değişiklikler yapmak, Maliye, para, dış ticaret ve kambiyo politikalarının kalkınma planı ve yıllık programların hederlerine uyum içinde uygulanması konusunda hükümete danışmanlık yapmak,

DPT’NİN YAPISI Devlet Planlama Teşkilatı; 1.Yüksek Planlama Kurulu 2. Para-Kredi ve Koordinasyon Kurulu 3. Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı

YÜKSEK PLANLAMA KURULU Başbakanın başkanlığında, Başbakanın belirleyeceği sayıda bakanlar ile Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarından oluşur. İktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı planlamada ve politika hedeflerinin tayininde Bakanlar Kuruluna yardımcı olmak ve hazırlanacak kalkınma planları ile yıllık programları, Bakanlar Kuruluna sunulmadan önce, belirlenen amaçlara uygunluk ve yeterlik bakımından incelemek,

YÜKSEK PLANLAMA KURULU Ülkenin yurt içi ve yurt dışı ekonomik hayatıyla ilgili konularda yüksek düzeyde kararlar almak, Kalkınma planı ve yıllık programlar çerçevesinde kamu iktisadi teşebbüsleri ile ilgili her türlü kararları almak, Toplu Konut İdaresi ve Toplu Konut Fonu Bütçesini onaylamak temel görevleri arasındadır.

PARA-KREDİ VE KOORDİNASYON KURULU DPT Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakanın başkanlığında, Başbakanın belirleyeceği Bakanlar ile Maliye Bakanlığı Müsteşarı, DPT Müsteşarı, Hazine Müsteşarı, Dış Ticaret Müsteşarı, T.C. Merkez Bankası başkanından oluşur.

PARA-KREDİ VE KOORDİNASYON KURULU Ülkenin yurtiçi ve yurtdışı ekonomi, para, kredi ve maliye politikalarını tespit ederek uygulanmasında koordinasyon sağlamak ve bununla ilgili gerekli tedbirleri ve kararları almak, Bakanlar Kurulunun veya Yüksek Planlama Kurulunun incelenmesini istediği konularda görüş bildirmek,

PARA-KREDİ VE KOORDİNASYON KURULU Ödemeler dengesindeki gelişmeleri takip ederek gerekli tedbirleri almak, ithalattan alınacak teminat ve fonlar hakkında Bakanlar Kuruluna teklifte bulunmak temel görevleridir.

DPT MÜSTEŞARLIĞI Merkez teşkilatı ile yurtdışı teşkilatından meydana gelir. Müsteşar, DPT Müsteşarlığının en üst amiridir. DPT Müsteşarı, Başbakana veya görevlendireceği Devlet Bakanına bağlı olup, Müsteşarlığın faaliyetlerini sevk ve idare ile görevlidir. 

DPT MÜSTEŞARLIĞININ ANA BİRİMLERİ Yıllık Programlar ve Konjonktür Değerlendirme Genel Müdürlüğü Ekonomik Modeller ve Stratejik Araştırmalar Genel Müdürlüğü İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü Sosyal Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü Avrupa Birliği ile İlişkiler Genel Müdürlüğü Dış Ekonomik İlişkiler Genel Müdürlüğü Yönetim Bilgi Merkezi Dairesi Başkanlığı

DPT’NİN MALİ PİYASALARDAKİ YERİ Mali piyasaların yapılandırılması Mevzuatın belirlenmesi Mekanizmanın işlem kural ve esaslarının belirlenmesi İzleme-gözetim denetim Mali piyasalarda istikrarın sağlanması

MALİ PİYASALARIN YAPILANDIRILMASI 19/06/1994 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile düzenlenen DPT’nin fonksiyonlarına ilişkin 2. maddenin g) fıkrasına göre DPT Maliye, para, dış ticaret ve kambiyo politikalarının kalkınma planı ve yıllık programların hedefleriyle uyum içinde uygulanması konusunda Hükümete yardımcı olmak üzere görevlendirilmiştir.

MALİ PİYASALARIN YAPILANDIRILMASI DPT Başbakana bağlı olan bir kurum olarak mali piyasaların yapılandırılmasına ilişkin bir fonksiyon verilmemiştir. Doğrudan DPT’ye verilmiş mali piyasa yapılmasına ilişkin bir görev yerine yürütme organı olan hükümete mali piyasaların yapılandırılmasına ilişkin müşavirlik yapma, yönlendirme yetkisi verilmiştir.

MEVZUATIN BELİRLENMESİ 19/06/1994 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile kalkınma planları ile yıllık programları hazırlamak görevi DPT’ye verilmiştir. DPT’ye verilen bu fonksiyon mevzuatın belirlenmesi anlamında değil, belirli olan mevzuatın uygulanışı anlamında görüş öneri veya plan hazırlıkla yetkileri sınırlandırılmıştır.

MEKANİZMANIN İŞLEM KURAL VE ESASLARININ BELİRLENMESİ 19/06/1994 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile düzenlenen DPT’nin fonksiyonlarına ilişkin 2. maddenin h fıkrasına göre Özel sektör ve yabancı sermaye faaliyetlerinin plan hedef ve amaçlarına uygun bir şekilde yürütülmesini düzenleyecek yönlendirme politikalarının genel çerçevesini hazırlamak ve Hükümete teklif etmek görevi verilmiştir.

MEKANİZMANIN İŞLEM KURAL VE ESASLARININ BELİRLENMESİ H fıkrasında da belirtildiği üzere mekanizmanın işleyişine yönelik görüş belirtmek ile görevlendirilmiştir. Ancak bu teklifin değerlendirilmesi ve kabul edilip onaylanması aşaması yürütmeyi ilgilendiren bir konu olması nedeniyle DPT’nin belirttiği görüşler ile ilgili yaptırımı yoktur. Yapılan görüş öneri ve teklifler bilirkişi raporu şeklinde değerlendirilebilir.

İZLEME GÖZETİM DENETİM 19/06/1994 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile düzenlenen DPT’nin fonksiyonlarına ilişkin 2. maddenin f) fıkrasına göre kalkınma planlarının ve yıllık programların uygulanmasını izlemek ve koordine etmek, değerlendirmek ve gerektiğinde kalkınma planlarında ve yıllık programlarda usulüne uygun değişiklikler yapmak görevi verilmiştir. DPT yürütme organının üstünde bir kurum olmaması nedeniyle uygulanan politikalara ilişkin izleme, gözetim ve denetim fonksiyonu yaptırımı olmayan bir kurumdur.

MALİ PİYASALARDA İSTİKRARIN SAĞLANMASI 19/06/1994 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile düzenlenen DPT’nin fonksiyonlarına ilişkin 2. maddede mali piyasaların istikrarına ilişkin bir görev verilmemiştir. DPT’nin mali piyasalar içindeki düzenleme ve denetleme fonksiyonları incelendiğinde görülen şu ki DPT’ye kalkınma planı hazırlamak ve hükümete danışmanlık yapmak gibi fonksiyonlar verilmiştir.

SONUÇ Devlet Planlama Teşkilatı, Başbakana bağlı olup, Başbakan bu Teşkilatın yönetimi ile ilgili yetkilerini gerekli gördüğü takdirde bir Devlet Bakanı vasıtasıyla kullanabilir. DPT’nin yürütme organının üstünde bir kurum olmaması nedeniyle yaptığı düzenleme ve denetleme işlemleri tavsiye niteliğinde olmaktan öteye geçememektedir.