BİYOGRAFİ Sanatta, bilimde, politikada veya başka alanlarda tanınmış kişilerin yaşamlarını anlatan yazı türüne biyografi (yaşam öyküsü) denir. "Biyografi" için edebiyat tarihçileri: "İnsanı, insana tanıtmaktır." diyorlar. Biyografilerin yazılmasındaki amaç; tanınmış, yararlı olmuş kişilerin çektikleri sıkıntıları, karşılaştıkları güçlükleri nasıl yendikleri, başarıya nasıl ulaştıklarını anlatmaktır. Bu şekilde, okuyucuların "kıssadan hisse çıkarmaları" sağlanır; sabırlı, düzenli ve plânlı çalışmanın başarıya olan katkısı verilmek istenir.

Dönemlerini etkilemiş kişilerin yaşamlarını içerir. Biyografisi yazılacak kişinin yaşadığı olay ve olgular onun davranışlarını belirleyecek bir akış içinde işlenir. Ele alınan kişinin yaşamı olduğu gibi verilir; olay ve tarihlerde hiçbir değişiklik yapılmaz. Tarafsız olma zorunluluğu vardır. Dil ağırlıklı olarak göndergesel işlevde kullanılır. Mektuplardan, günlüklerden, anılardan yararlanılabilir.

Ölen kişinin yaşamını ve yaptıklarını öven mezar yazıtları ve cenaze törenlerindeki konuşmalar biyografinin ilk örnekleri sayılabilir. 6. ve 7. yüzyıldan kalma Orhun Yazıtları Türk edebiyatında biyografi türünün en eski örnekleri sayılabilir. Bu yazıtlardan Tonyukuk, Kültigin ve Bilge Kağan adına dikilenler Göktürk tarihine ilişkin bilgileri kapsamakla birlikte söz konusu kişilerin biyografisine de yer verir. Tezkire, menakıbname eski edebiyatta biyografiye örnek verilebilir.

Türk edebiyatında Tanzimat öncesinde biyografilere rastlanmaz. Menakiplar, tarikat büyüklerinin hayatını konu alır. Ancak bunlar efsanelerle birlikte anlatıldıklarından destansı özellik taşırlar. Vekâyiname adı verilen tarihlerde biyografik bilgiler vardır. Bunların yanı sıra Divan (Klâsik) Edebiyatında "tezkireler vardır. Bunlarda şairlerin hayatları anlatılır, şiirlerinden örnekler verilirdi. Türk edebiyatında ilk tezkireyi XV. yüzyılda Ali Şir Nevâî, "Mecalis'ün Nefais" adıyla yazmıştır. Tezkireler Divan (Klâsik) Edebiyatının düz yazı örnekleri arasında yer alır.

Biyografik roman: Ünlü kişilerin hayatlarını konu edinen romandır. Oğuz Atay'ın Bir Bilim Adamı'nın Romanı bu türün en ilginç örneklerindendir. Oğuz Atay bu romanında Mustafa İnan'ın yaşam öyküsünü roman kurgusuyla kaleme almıştır.

Otobiyografi: Yazarın kendisi tarafından yazılmış biyografiye denir. Kendi hayatını yazan kişi, doğumundan otobiyografisini yazdığı döneme kadar geçirdiği safhaları anlatır. Kafa Kağıdı, Necip Fazıl Kısakürek, Otobiyografi

Portre Biyografinin bu türünde anlatılan kişinin kişiliğini oluşturan üstün nitelikler belirt lir. O kişinin duyguları, alışkanlıkları, onu başka kişilerden ayıran özellikleri anlatıl Yusuf Ziya Ortaç'ın "Portreler" adlı eseri buna örnektir

ESERLER Şevket Süreyyâ AYDEMİR'in "Tek Adam" ve "İkinci Adam"ı biyografi