Kıbrıs LAÜ SYO SAĞLIĞI ETKİLEYEN FAKTÖRLER HEMŞİRELİĞE GİRİŞ DERSİ Prof Dr.Sevgi Hatipoğlu

İçerik Giriş Sağlığı Etkileyen Major Faktörler: –Genetik Yapı –Algılama Yetisi ve Eğitim –Irk,Etnisite, ve Kültürel Geçmiş –Yaş,Cinsiyet ve Gelişimsel Seviye –Yaşam Tarzı ve Çevre –Sosyoekonomik Durum –Coğrafi Bölge Sağlığı Koruma ve sürdürme Sağlığı Korumada Hemşirenin Rolü

Giriş Bireylerin sağlığını ve iyilik seviyelerini pekçok faktör etkilemektedir Bu faktörler,sıklıkla sağlığın korunmasında ve sağlıkta değişim oluşturan risk faktörler ile karşılıklı etkileşime sahiptir.

Sağlığı etkileyen major faktörler Genetik Yapı Bireyin yaşamı boyunca sağlığını etkileyen bir genetik yapısı vardır. Genetik Yapı; –Kişiliği –Vücut yapısını –Entelektüel kapasiteyi –Sağlıkta bozulma ve başetme durumlarını etkilemektedir. Örneğin”Kalp krizleri ve İnmeler” “Orak Hücreli Anemi,Hemofili “Diyabetus Mellitus” “Kanser”

Sağlığı etkileyen major faktörler Algılama Yetisi ve Eğitim Algılama Yetisi; –Gençlik çağından önce belirlenir ve doğum öncesi ve sonrası faktörlerden etkilenir –Sağlıklı gelişmeler,çocukluk ve bebeklik çağını etkileyerek algılama yetisin de olumlu gelişmeler oluşturur –Algılama yetisi,beyin yaralanmaları ve hastalıklarından dolayı azalabilir. Eğitim; –Eğitim algılama yetisini geliştirebilir –Eğitim seviyesi bireyin sağlıklı olma rehberlerini /Yollarını anlamayı ve izlemeyi etkiler.

Sağlığı etkileyen major faktörler Irk,Etnisite, ve Kültürel Geçmiş –Bazı hastalıklar bazı ırklarda ve etnik gruplarda diğerlerinden daha fazla oluşabilir. –Örneğin;Amerika da * Hipertansiyon, Afrikan Amerikalılarda ; * Karaçiğer hastalıkları ve Diyabetus Mellitus,Native Amerikalılar’da ve * Göz bozuklukları Çin’li Amerikalılar da daha fazladır. –Bireyin Etnik ve Kültürel geçmişi de sağlık davranışlarını ve değerlerini,yaşam tarzını ve hastalık durumlarını etkiler. –Her kültür,sağlık ve hastalıkta özgün yola sahiptir. –Her kültürün sahip olduğu inanç ve hastalık tedavi pratikleri de farklıdır.

Sağlığı etkileyen major faktörler Yaş,Cinsiyet ve Gelişimsel Seviye Yaş; –Kardiyovasküler bozukluklar,genç yaştaki kişileri nasıl etkilediği tam bilinmemekle birlikte 40 yaşından sonra artış gösterdiği belirtilmektedir. –Kalp atakları,erkeklerde daha yaygındır ancak Menapozdan sonra kadınlarda da artar ve böylece cinsiyet farkı eşitlenir. Cinsiyet; –Bazı hastalıklar bir cinsiyeti diğerinden daha fazla etkiler. Örneğin; Prostat Kanseri,erkeklerde ve servikal kanser kadınlarda; Gelişimsel Seviye; –Genç yetişkinlerde kronik hastalıklarda insidans artmış olup, genel hastalıkların ciddi koplikasyonları gelişebilir.Öneğin Grip –Erken yaşlarda Suisid (intihar) girişimi yaşlılara göre pik yapabilir.

Sağlığı etkileyen major faktörler Yaşam Tarzı ve Çevre Yaşam Tarzı Bireyin yaşam stili sağlığını etkiler; –Yeme örüntüleri, –Kimyasl ajan kullanımı (alkol,nikotin,kafein,yasal va yasal olmayan ilaçlar gibi ) –Egzersiz ve dinlenme örüntüleri ve başetm metodları, –Hipertansiyon ve obesite –Sigara ve kronik akçiğer hastalıkları, –Fazla stres veya sedanter yaşam tarzı kalp hastalıklarını etkiler Çevre Sağlığı en büyük etkileyen faktörlerdendir ; –İş yaşamında maruz kalınan toksik maddeler (asbest ve benzer tozlar gibi)kronik akçiğer hastalıklarını artırır, –Hava,su ve yiyecek kirliliği,enfeksiyon hastalıkları ve kanser gibi hastalıkları artırır, –Mevsimsel değişiler,hipotermi ya da hipertermi özellikle yaşlıları etkiler

Sağlığı etkileyen major faktörler Sosyoekonomik Durum Yaşam tarzı ve çevre, bireyin ekonomik geliri ile yakından ilişkilidir –Yaşanılan yerdeki kalabalık ya da yalnızlık, –Sanitasyon bozuklukları,giyinmede yoksulluk, –Sinek gibi insektisitlerin varlığı, –Isıtma ve soğutma yetersizlikleri, –Kalabalık yaşam bulaşıcı hastalıkların yayılımını etkiler Diğer problemleri içinde; –Bebek ve çocuk bakım yetersizlikleri, –Yaralanma ve hastalıklarda bakım eksikliği, –Yetersiz beslenme, –Yanlış ilaç kullanımları ve alışkanlıklar

Sağlığı etkileyen major faktörler Coğrafi Bölge Yaşanılan coğrafi bölge sağlık durumunu etkiler. –Malarya benzeri hastalıklar,Kuzey Amerika’nın tropikal bölgelerinde diğer bölgelerden daha yaygın görülür, –Multipl Sklerozis, Kanada ve Kuzey Amerika’da daha fazla görülür, –Güneşli,sıcak bölgelerde yaşayan halkta cilt kanserleri ve –Çok nemli bölgelerde yaşayanlar arasında sinüs enfeksiyonları daha fazla gelişebilir. –Yaşam bölgeleri egzersiz örüntülerini de etkiler. Klinik ve diğer sağlık bakım yapılanmalarının kent ya da şehirde olması yanında transport araçları kullanımı da sağlığı etkileyen faktörler arasındadır.

Sağlığı Koruma ve sürdürme Hemşirelik, yıllardır hastanede akut hastalıkların bakımına yönelmiştir. Toplumda ve sağlık bakımında olan değişimler sonucu toplum temelli koruyucu hizmetler ve bakımı ele alan girişimler ağırlık kazanmaya başlamıştır. Bugün,Dahili ve Cerrahi Hastalıklar Hemşireliği gibi iki önemli hemşirelik branşı, –sağlıklı davranışlarının öğretimi ve sağlığın devamlılığına daha fazla odaklanmaya önem vermiş. –toplumun sağlığını koruma ve sağlık bakımı ile devamlılığını sürdürmeye hedeflenmiştir.

Sağlığı Koruma ve sürdürme Sağlığı Koruma ve sürdürmede bilinmesi gereken ve kesinlik kazanmış pratikler; –Günde üç öğün dengeli beslenme (devletin önerdiği yiyecekleri temel alan) –Sağlıklı bir vücut ağırlığa sahip olmak ve devam ettirmek –Günde dakika egzersiz yapmak –Günde 7-8 saat uyku almak –Alkol alımından vazgeçmek ya da miktarı en aza indirmek –Sigara içiminine son vermek –Güneşten sakınmak ve güneşe çıkarken güneş kremi kullanmak

Sağlığı Korumada Hemşirenin Rolü Sağlıklı olma pratikerini bireylere kazandırmada danışmanlık rolünü sürdürmek Çeşitli yaş gruplarında sağlıklı olma davranışlarını kazandıracak eğitimleri yapabilmek Sağlığı korumda yeni bilgileri takip etmek ve kanıt temelli bilgileri uygulamaya aktarmak Hastanelerde, uzun süreli bakım merkezlerinde,ayaktan bakım merkezlerinde,iş yeri hemşirliğinde ve hemşirenin çalıştığı her alanda sağlık eğitimlerine önem vermek Sağlık konusundaki tıbbi ve hemşirelik Web sitelerinin eğitim ve araştırmalarını izleyerek bireylere bu konularda son ve güvenli bilgileri aktarmak

Kaynak Burke,Mohn-Brown,Eby. Medical- Surgical Nursing Care thr.Ed.USA Peaarson 2001 p.18-19,59