boşaltım sistemi

BOŞALTIM SİSTEMİ Canlıların yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmek için dışarıdan aldıkları besin içerikleri, vücutta enerji üretimi için, yapım ve onarım için ve düzenleyici olarak kullanılır. Besin içeriklerinin hücrelerde yaşamsal faaliyetlerde kullanılması yani besin maddelerinin hücrelerde parçalanması sonucu oluşan su, madensel tuzlar, karbondioksit gazı, amonyak, üre, ürik asit gibi zararlı ve atık maddelerin vücut dışına atılmasına boşaltım denir.

Boşaltım olayını gerçekleştiren sisteme boşaltım sistemi denir. Boşaltım olayında, hücrelerde oluşan zararlı atık maddeler, vücuda dışarıdan alınarak kana karışan zararlı maddeler ve vücudun ihtiyacından fazla alınan yararlı maddeler dışarıya atılır.

Boşaltım Sistemini Oluşturan Organlar böbrekler idrar borusu (üreter) idrar torbası (mesane) üretra İnsanlarda deri, akciğerler ve kalın bağırsak ta boşaltım yapan diğer organlardır. Ayrıca karaciğer de boşaltıma yardımcı organdır. İnsanlarda boşaltım sistemi, solunum ve dolaşım sistemleri ile birlikte çalışır.

7

Böbrekler Böbrekler, vücutta yaşamsal faaliyetler sonucu oluşan su, üre, ürik asit ve madensel tuzlardan oluşan atık maddelerin kandan süzülerek idrar şeklinde vücut dışına atılmasını sağlar. Yani insanlarda boşaltım olayını gerçekleştiren en önemli organdır.

BÖBREK ÜRETER MESANE

Böbrekler karın boşluğunun arkasında ve bel hizasında, bel omurlarının (omurganın) iki yanında biri sağda biri solda olmak üzere iki tanedir. Kuru fasulyeye benzeyen 10 cm uzunluğundaki koyu kırmızı renkli organlardır. Böbreklerin çukur olan orta kısımları birbirine dönüktür.

Böbreğin en dışında yer alan saydam, ince ve dayanıklı olan yapıya da böbrek zarı denir. Böbreklerin etrafında kalın yağ tabakası bulunur. Bu yağ tabakası böbrekleri dış etkilere karşı korur. Böbreklerin üst kısımlarında hormon salgılayan böbrek üstü bezleri bulunur.

Böbreklerin birbirine bakan kısımları çukurdur. Böbreklerin çukur olan orta kısımlarında böbrek atardamarı, böbrek toplardamarı ve idrar borusu bulunur.

Böbrekler üç kısımdan oluşur. Kabuk bölgesi (Korteks) Öz bölgesi (Medulla) Havuzcuk (Pelvis)

Kabuk Bölgesi (Korteks) Böbrek zarının hemen altında yer alan, toplu iğne başı görünümündeki kırmız renkli taneciklerden oluşan kısımdır. Böbrek atardamarı ile gelen kandaki su, üre, ürik asit ve madensel tuzlar gibi zararlı ve atık maddelerin süzüldüğü yerdir. Kabuk bölgesinde, kandaki atık maddeleri süzen kısma nefron denir. Nefronlar, böbreğin en küçük görev birimidir. Her böbrekte yaklaşık 1 milyon nefron vardır.

Öz Bölgesi (Medulla) Kabuk bölgesindeki nefronlar tarafından kandan süzülen su, üre, ürik asit ve madensel tuzlar gibi zararlı ve atık maddelerin yani süzüntünün yani idrarın havuzcuğa taşındığı yerdir. Atık maddeler yani idrar, öz bölgesindeki idrar kanalcıklarından geçerek havuzcuğa taşınırlar. Süzülen ve temizlenen kan, böbrek toplardamarı ile alınarak böbreklerden uzaklaştırılır.

Havuzcuk Bölgesi (Pelvis) Böbreğin ortasında bulunan ve kandan süzülen su, üre, ürik asit ve madensel tuzlardan oluşan idrarın böbreklerde toplandığı yerdir. Havuzcuk, idrar borusu (üreter) ile devam eder. (Sağlam bağ dokudan yapılmıştır).

Üreter (İdrar Kanalı) Uzunluğu 22 – 25 cm olan, boru şeklinde bir organdır. Böbreğin havuzcuk kısmına bağlıdır. Havuzcukta toplanan idrarı, idrar torbasına (kesesine) taşır.

İdrar Torbası (Mesane) Üreter ile böbreklerden gelen idrarın vücutta toplandığı yerdir. İdrar torbası kuvvetli kaslardan yapılmıştır ve gerektiğinde genişleyerek idrarı bir süre depolar. İdrar torbasında depolanan idrar, buraya bağlı olan idrar yolu (üretra) ile vücut dışına atılır.

Boşaltım Olayının Gerçekleşmesi Hücrelerde yaşamsal faaliyetler sonucu oluşan su, madensel tuzlar, karbondioksit gazı ve amonyak kana verilir. Kandaki bu maddeler toplardamarlar ile kalbe getirilir. Kalbe gelen kirli kan önce akciğer atardamarı ile akciğerler gönderilir. İçindeki karbondioksit gazı solunum sisteminden soluk verme yoluyla vücut dışına atılır.

Temizlenen kan akciğer toplardamarı ile kalbe geri gelir. Kalbe gelen kan aort atardamarı ile vücuda pompalanır. Vücuda pompalanan kan, karaciğere gelir ve kandaki amonyak, üre ve ürik aside çevrilir. Kan daha sonra böbrek atardamarı ile böbreklere gelir. Böbrek atardamarı, aorttan ayrılan damarlardan biridir.

Böbreklere gelen kirli kandaki su, üre, ürik asit ve madensel tuzlar, kabuk bölgesindeki nefronlar tarafından süzülür. Süzülen ve temizlenen kan, böbrek toplardamarı ile böbreklerden uzaklaştırılır. Böbrek toplardamarı, alt ana toplardamara bağlanır.

Kabuk bölgesindeki nefronlar tarafından süzülen su, üre, ürik asit ve madensel tuzlardan oluşan süzüntü yani idrar, öz bölgesindeki idrar kanalcıklarından geçerek havuzcukta toplanır. Havuzcuktaki idrar, idrar borusu ile idrar torbasına taşınır ve idrar torbasından da idrar yoluyla vücut dışına atılır.

Süzüntüdeki suyun büyük bir bölümü, glikoz ve diğer besin maddeleri öz bölgesindeki toplama kanalcıkları tarafından emilerek tekrar kana geçer. Bu olaya geri emilim denir. Böylece yararlı maddelerin vücut dışına atılması engellenmiş olur. Süzüntüdeki su ve besinler emildikten sonra havuzcukta kalan sıvıya idrar denir.

Böbreklerin en küçük görev birimi nefronlardır. Nefronlar, süzme ve geri emilme yoluyla çalışırlar. Her böbrekte yaklaşık 1 milyon tane nefron bulunur. Vücutta her dakikada kanın 1 litresi böbreklerden geçer. Günde ortalama 500 litre kan böbrekler tarafından süzülür.

Böbrekler her 10 – 20 dakikada bir vücuttaki kanın tamamının süzülmesini sağlar. Bu işlem günde 100 – 150 kez tekrarlanır. Böbreklerde süzülen kanın %98–99’u geri emilerek böbreklerden uzaklaştırılır. Günde ortalama 1,5 – 2 litre idrar oluşur. Hayat boyu yaklaşık 45.000 litre.

İdrar kesesi, yetişkin insanlarda 600–700 ml kadar, çocuklarda ise 500 ml kadar idrar tutabilir. Çocuklarda idrar kesesinin ¼ ü dolunca çocuk idrar yapma ihtiyacı duyar.

Bir nefronun yapısı üç kısımdan oluşur: 1- Glomerül : Kılcal damarların oluşturduğu yumaktır. 2- Bowman Kapsülü : Glomerül’ün çevresini saran zarsı yapıdır. 3- Boşaltım Kanalcıkları : Bowman kapsülünün devamıdır.

Kanalcıklar kıvrımlı olup, yer yer ‘U’ görünümü alırlar. U kısım kabuk bölgesinde değildir, öz bölgesine sarkmıştır. Boşaltım kanalcıkları, böbreğin ortasına açılan toplama kanallarına uzanırlar.

Öz bölgesinde taban kısmı kabuk bölgesine, tepe kısmı havuzcuğa bakan, piramit şeklinde yapılar vardır. Bunlara malpighi piramitleri denir. Bu piramitler idrar toplama kanallarından oluşur. Ayrıca boşaltım kanalcıklarının U kısmı da öz bölgesindedir. Öz bölgesi süzülen sıvıdaki faydalı maddelerin geri emildiği yerdir.

İdrarın oluşması ve vücuttan atılması Kan, böbrek atardamarları yoluyla böbreklere gelir ve nefronlarda süzülür. Kan içindeki yararlı maddeler, süzülme sırasında nefronlarda emilir (geri emilim) ve tekrar kana geçer. Süzülerek temizlenen bu kan, böbrek toplardamarı ile böbreklerden çıkar. Süzülmeden sonra kalan tuzun ve suyun fazlası ile üre idrarı oluşturur. Oluşan idrar, üreterden geçip, idrar kesesinde toplanır. İdrar üretra ile vücuttan dışarı atılır.

Böbreklerin Kanlanması