Hasta eğitimi terimi 1950’lerde kullanılmaya başlanmıştır. Van den Borne tarafından hasta eğitimi şöyle tanımlanmıştır: Bir takım durumlarla baş etmeyi öğrenme, sağlığı sürdürme ve geliştirme amacıyla hastaların sağlık davranışı, bilgi ve hastalık deneyimlerini etkileyen bilgi verme, öneride bulunma ve davranış değişikliği teknikleri gibi yöntemlerin kombinasyonunu içeren sistematik bir öğrenme deneyimidi

Sağlığı iyileştirmek amacıyla hasta davranışlarını etkileyerek bilgi, beceri ve tavırlarını değiştirmektir.

 Hasta eğitiminin pratiğe geçirilmesi toplumun, politikacıların ve sağlık çalışanlarının son yıllarda gündeme getirilmiştir.  Sağlık personeli için hasta eğitimi zorunludur.

 ™ Hastaları sağlıklı hale getirmek,  ™ Hastaları, sağlık problemlerini kendi kendilerine çözebilecek bilgi ve beceriye sahip kılmak,  ™ Sağlık hizmetlerinde gelişimi sağlayacak ortamı oluşturarak hizmetin kalitesini arttırmak.

 Hastaya ihtiyaç duyduğu modern bilgileri vermek,  ™Yapılan eğitim çalışmalarına hastanın katılımını sağlamak,  Sağlık ekibi ve hasta arasındaki iletişimi arttırmak,  ™ Öğretilenleri istenilen davranış ve alışkanlıklar haline getirmek,  Bu amaçlara ulaşılabilmesi için hasta eğitimini sağlık hizmetlerinin bir parçası olması zorunluluğu vardır. 

 Hasta eğitimi ihtiyaç duyulan her alanda olabilir. Bununla birlikte eğitimde daha çok hastanın tıbbi durumuna odaklanıldığı görülmektedir.   Halbuki eğitimde koruyucu hizmetler ve davranış değişikliği gibi öncelik verilmesi gereken bazı konular vardır

 Hastadan öykü alırken bilgi, beceri ve davranışları değerlendirilirken,  Beslenme alışkanlıkları,  İlaç ve madde alışkanlıkları,  Egzersiz yapıp yapmadığı sorularak risk faktörleri ve yaşam tarzı hakkında bilgi edinilerek belirlenebilir.

 › Bakım süreci sırasında ihtiyaç duyulan bilgi  › Hasta taburcu olduktan sonra ihtiyaç duyulan bilgi  › Toplum kaynakları hakkında bilgi  › Takip, bakım ile ilgili bilgi olabilir (SB Sağlık İşletmecileri Federasyonu, 2005 )

 Hasta hakları ve sorumlulukları,  İlaçlar,  Araç gereç kullanımı,  Rehabilitasyon,  Tedavi planı,  Beslenme ve ilaç-besin etkileşimleri,  Kişisel bakım ve temizlik,  Hastaneden taburculuk sonrası bakım,  Ağrı yönetimi konularında verilebilir.

 Eğitimle gereksiz hasta ziyareti azalır.  Hizmetlere ve tedaviye uyum artar.   Tedavi edici hizmetlerden koruyucu hizmetlere geçiş ile sağlık düzeyi yükselir, maliyet azalır.  Hasta hastalık ve muhtemel risk faktörleri konusunda aydınlatılarak yasal sorumluluk yerine getirilir (Özer ve ark., 2005).  Hastaların bilgilendirilmiş kararlar vermede ve bakıma katılımda daha aktif rol almasını sağlar. 

 Eğitim verilecek hastaların sağlık durumunun tanımlanması.  Hastanın gereksinimleri, var olan sorunları saptanmalıdır.  Eğitimde güdülenme sağlanmalıdır; Eğitimin yararını bireye algılatmak, kişinin konuyla ilgilenmesini sağlamak temel hedeflerden biri olmalıdır.

 Eğitim hizmet ve olanaklarla desteklenmelidir.  Eğitim sürekli olmalıdır; Eğitiminde bireylere davranış olarak kazandırılan sonuçların alışkanlık haline gelebilmesi için, bunların uygulanıp uygulanmadığının da sürekli olarak izlenmesi gerekir.

 Eğitim herkesi kapsamalıdır: Sağlık eğitimi, yaş, cins, meslek bakımından farklı olan bireylerden oluşan hastaların tamamını kapsamalı ve etkileyebilmelidir.

Eğitici, eğitim yaptığı konunun gereğine ilk önce kendisi inanmalı, işini severek özenle istekle yapmalıdır. Eğitici, hedef kitlenin tanıdığı ve inandığı bir kişi olmalıdır.

Eğitici, eğitim yaptığı hastayı yakından tanımalı, kültürünü, alışkanlıklarını, gelenek ve göreneklerini, sorunlarını, beklentilerini çok iyi bilmelidir. Eğitim planı hazırlarken hastanın anlama düzeyi göz önünde tutulmalıdır. Toplumun anlayabileceği bir dil kullanmalı, "teknik kirlilik" veya "bilimsel jargon" denebilecek konuşma tarzından kaçınılmalıdır.

.  Yeterli motivasyonu olmayan hastalarda bilgi vermek işe yaramayabilir. Böyle hastalarda sağlık anlayışı, sosyal destekler değerlendirilmeli ve yararlar anlatılarak hasta teşvik edilmelidir. Bazen çok sayıda görüşme yapmak ve aynı konuları tekrarlamak gerekebilir. Eğitimci eğitim öncesi hastanın hazır oluşluğunu dikkate almalıdır. Eğitimin amacını tam olarak anlatılabilmelidir

Eğitici, ön yargısız olmalıdır. Kişilere eğitim durumlarından, mesleklerinden, yaşadıkları yerden, inancından dolayı sempati veya antipati duyabilir, ancak bu duygularını ön plana çıkarmaktan kaçınmalıdır.

Eğiticiler, aynı zamanda eğitimini yaptırdıkları grubun yöneticisidirler, bu, onlarda bazı liderlik vasıflarının bulunmasını gerektirir. Yönetim bilimi tekniklerini bilmelidir.

Kişiler arası ve gruplar arası iletişim tekniklerini iyi bilmeli ve uygulayabilmelidir. Sektörler arası işbirliği sağlanmalıdır; Sağlık, çok yönlü bir sistem olduğu için, çeşitli kurum ve kuruluşların da sağlık eğitimine katkı sağlamaları gerekir.

 Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, toplumun sağlığını bozanların, çevreyi kirletenlerin ve aşıdan kaçanların cezalandırılmasını öngörmüştür.  Halka olumlu davranış kazandırmada bu yetkiden yararlanma düşünülebilir. ????? ANCAK,  Bu önlemlerin hiçbir zaman eğitimin yerine geçemeyeceği, etkisinin sürekli olmayacağı bilinmelidir.

 Hasta eğitimi üç şekilde yapılabilir:  Bireysel eğitim  Grup eğitimi  Toplulukların eğitimi

 Bir eğitim programında ise birden fazla yöntem kullanılabilir.  Seçilebilecek eğitim yöntemi ise:  Anlatım Soru-cevap  Tartışma Gözlem  Beyin fırtınası Öykü anlatma  Rol oynama Oyunlar şeklinde olabilir.

 Literatürdeki araştırmalar eğitim ile sağlığı geliştirme, hastalıkları önleme ve hastalıkla baş etmede olumlu davranış kazandırma arasında anlamlı bir ilişki olduğunu göstermektedir.

İYİ DERSLER  Öğr.Gör.Işık Atasoy