ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİNE GİRİŞ Yrd. Doç. Dr. Berna KIRIL MERT

GÜRÜLTÜ Gürültüyü, arzu edilmeyen seslerin atmosfere yayılması olarak tanımlayabiliriz. Belirgin bir yapısı olmayan, içerdiği öğelerle kişiyi bedensel ve ruhsal olarak olumsuz etkileyen, İnsanların işitme sağlığını ve algılamasını bozan, iş performansını azaltan, çevrenin hoşluğunu ve sakinliğini yok ederek niteliğini değiştiren önemli bir Çevre Kirliliği türüdür.

Türkiye’de Gürültüyü yaratan önemli etmenler Plansız ve düzensiz kentleşme – Büyük kentlerde kontrolsüz nüfus artışı – Endüstride yeni tekniklerin uygulanmasındaki bilgi eksikliği – Ulaşım sistemi planlamasında ÇED (çevresel Etki değerlendirmesi) yapılmaması – Eğitim eksikliği – Mevzuat karmaşası -Ekonomik yetersizlikler

Gürültü ani ve şiddetli olursa geçici 3-4 günlük bir işitme kaybı olur. İnsan birçok şeye fizyolojik olarak uyum sağladığı halde gürültüye uyum sağlayamamaktadır. • Gürültünün derecesi ve maruz kalma süresine göre değişik derecede etkilenmeler görülür. • Vücut buna herhangi bir şekilde psikolojik olarak reaksiyon göstermektedir.

Avrupa ülkelerinde 1960’lı yıllardan bu yana gürültünün kişisel ve toplumsal yaşam kalitesini düşürdüğü kabul ediliyor. • Bir diğer ifadeyle gürültü kirliliği geri kalmışlığın göstergesi sayılıyor. • AB ülkelerinde gündüz 55dB, gece 45 dB olan üst sınırları aşağı çekmek için çalışmalar yapılıyor ve çalışmalara ciddi bir kaynak ayrılıyor. • Hızla artan nüfusla birlikte gürültü kaynaklarının çoğalması, önlemlerin maliyetini de yükseltiyor. • AB ülkeleri kapsamında yapılan bir araştırma yılda gürültü nedenli ekonomik zararın 10-40 milyar euro olduğunu ortaya koyuyor.

Gürültüye maruz kalma süresi ve gürültünün şiddeti, insana vereceği zararı etkiler. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı verilerine göre; meslek hastalıklarının %10'u, gürültü sonucu meydana gelen işitme kaybı olarak tespit edilmiştir. Meslek hastalıklarının pek çoğu tedavi edilebildiği halde, işitme kaybının tedavisi yapılamamaktadır.

Gürültü insan sağlığı yanı sıra hayvan topluluklarını da etkilemektedir. • Hayvan topluluklarının ürkmesine ve bunun sonucunda göç edip yerleşim alanlarını değiştirmesine yol açmaktadır. • Ayrıca başta besi hayvanları olmak üzere fizyolojik nedenlerle davranış değişiklikleri yapmaktadır.

Gürültü Kaynaklarının Tipleri Düzlem kaynak: Çok nadir rastlanır. Nokta kaynak: Sanayi kuruluşlarının, hava meydanlarının ve trafikte seyreden her bir vasıtanın gürültüleri bu gruba dahil edilebilir. Çizgi kaynak: Bu gruba otoyolları ve demir yolları ile bir seri makinanın yanyana bulunduğu fabrikalar dahil edilebilir.

Gürültünün Atmosfere Yayılması Atmosfere yayılan gürültünün şiddeti mesafe ile azalmaktadır. Hava ve sıcaklık gradyanları, çalkantı ve ortamın viskozitesi de gürültünün yayılmasına ciddi bir şekilde tesir eder. Rüzgar Tesiri Sıcaklığın Tesiri Gürültünün Absorbsiyonu Yansıma Absorbsiyon

Gürültü Ölçütleri • Gürültü ölçen alete sonometre denir. • Çevre gürültü ölçümlerinde “ses basınç düzeyi” kullanılır • Sesin insan kulağına göre şiddetini belirten ölçü desibeldir (dB) • İnsan dalga boyu 20-20 000 Herz arası sesi duyar. • 20 herz altı infrasound, 20 000 herz üstü ultrasound seslerdir. İnsan bu sesleri duymaz. Ancak insanlar üzerinde – bulantı, – Başağrısı, – huzursuzluk gibi etkiler yapar • İnsan üzerinde infra sesler daha etkilidir. Uçaklar,taşıt araçları, trafik gürültüsüne açık olan evlerde bu seslerin etkisi fazladır.

Gürültü Ölçütleri İşitilebilen seslerin basınç düzeyleri; • 0dB (işitme eşiği) -120 dB (acı eşiği)arasında değişir. • Normal bir insan 0-50 desibellik sesleri kolayca işitebilir ve bundan rahatsız olmaz. • 85 dB şiddetinde bir ses veya gürültü kulakları rahatsız eder ve uzun süre sunukkalındığında kulakta hasar oluşur.

Ses düzeyi • Normal solunum : 0 Desibel • Yaprak hışırtısı : 10 Desibel • Sakin yerde bir ev:30 Desibel • Ortalama bir ev : 40 Desibel • İşyeri : 50 Desibel • İki kişinin konuşması: 60 Desibel • Kalabalık trafik : 70 Desibel • Kulağın rahatsız olduğu ses: 85 Desibel

Ses düzeyi • Torna tezgahı : 85 Desibel • Hava kompresörü : 95 Desibel • Metro treni : 100 Desibel • Motosiklet veya klakson: 110 Desibel • Ağrı eşiği : 120 Desibel • 500 metreden uçan bir Jet : 140 Desibel • Füze : 180 Desibel

GÜRÜLTÜ TESİRİ VE SIRALAMA KRİTERLERİ Gürültü Kriterleri: Özellikle yeni gelişmekte olan bölgeler için esas kriterlerin mutlak değerler üzerinden hazırlanması gerekebilir. Çünkü yeni yapılacak olan gelişmeler bölgenin mevcut gürültü karakterlerini tamamen değiştirebilir. Toplum davranışlarına bağlı olarak hazırlanan mesken dışındaki temel gürültü kriteri 35-45 dB olarak belirlenmiştir.

İşitme Duyusunu Kayıp Etme Riski Kriterleri Sabit ve kararlı gürültüler ile işitme duygusunun kaybolma riski arasında kuvvetli bir bağıntı bulunduğundan, bu kriter milletlerarası düzeyde büyük ölçüde kullanılmaktadır.

Maruz Kalınan Gürültü Limitleri

Bir fabrikada 80 dB gürültü varsa 3 metreden karşılıklı konuşulamaz, • 60dB gürültüde telefon konuşması yapılamaz. • Uluslararası Standart Örgütünün (ISO) normal saydığı gürültü düzeyi 58 dB’dir.

Ses düzeyi • 0-30 desibel arası çok sessiz, • 30-50- desibel arası sessiz, • 50-60- desibel arası orta derecede gürültülü, • 60-70 desibel arası, gürültülü ve • 70-80 desibel arası ise çok gürültü ortam olarak sınıflandırılır.

Konuşma Girişimi Kriteri Büyük bir gürültünün diğer bir sesi işitilemez hale getirmesi yüksek gürültünün küçüğünü bastırması olarak bilinir. Konuşmaya Mani Gürültü Seviyeleri

GÜRÜLTÜNÜN İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNDE ETKİLERİ İşitme sistemine etkileri: Gürültü işitme sistemi üzerinde, geçici ve kalıcı etkiler olmak üzere iki çeşit etki yapar. Gürültünün geçici etkisi, duyma yorulması olarak da bilinen işitme duyarlılığındaki geçici kayıplar şeklinde olur. Duyma yorulması düzelmeden tekrar gürültüden etkilenilmesi ve etkileşmenin çok fazla olması durumunda işitme kaybı kalıcı olur. Fizyolojik etkileri: İnsanlarda görülen stresin önemli bir kaynağı gürültüdür. Ani olarak oluşan gürültü insanın kalp atışlarında (nabzında), kan basıncında (tansiyonunda), solunum hızında, metabolizmasında, görme olayında bozulmalar yaratır. Bunların sonucunda uykusuzluk, migren, ülser, kalp krizi gibi olumsuz durumlar ortaya çıkar. Ancak en önemli olumsuzluk kulakta yaptığı tahribattır. Psikolojik etkileri: Belirli bir sınırı aşan gürültünün etkisinde kalan kişiler, sinirli, rahatsız ve tedirgin olmaktadır. Bu olumsuzluklar, gürültünün etkisi ortadan kalktıktan sonra da sürebilmektedir. İş yapabilme yeteneğine etkileri: Özellikle beklenmeyen zamanlarda ortaya çıkan gürültü, iş veriminin düşmesi, kendini işine verememe ve hareketlerin engellenmesi şeklinde performansı düşürücü etkiler yapar. Gürültünün öğrenmeyi ve sağlıklı düşünmeyi de engellediği deneylerle saptanmıştır.

Basit bir gürültü ölçme ve kayıt aleti Gürültünün Ölçülmesi Gürültü seviyeleri bir mikrofon, bir yükseltici (amplifikatör), bir frekans ölçeği ve bir skaladan ibaret cihazlar ile ölçülür. Basit bir gürültü ölçme ve kayıt aleti

GÜRÜLTÜ KONTROLÜ Gürültü kontrolü 3 seviyede olmaktadır. - Meydana getirilen gürültünün azaltılması - Gürültünün maruz kalanlara ulaşmasının önlenmesi - Maruz kalanların korunması

Sanayide Gürültü Kontrolü Fabrika ve iş yerlerinde gürültü kontrolü aşağıdaki sebeplerden dolayı yapılır: - Gürültünün yüksek seviyede olması veya ani şok özelliğinden dolayı işitme duygusuna zarar vermesi - Grup halindeki çalışmalarda karşılıklı anlaşmanın güçleşmesi, - İrtibatın kaybı veya yorgunluk dolayısıyla randıman düşmesi, - Rahatsız olmak

Müsaade Edilen Maksimum Fabrika Gürültüsü Seviyeleri

GÜRÜLTÜ KONTROLÜ Son 10-15 yılda büyük kentlerin gürültü oranında ortalama 15-20 dB şiddetinde bir artış olmuştur. – Kaynakta kontrol – Çevrede kontrol – Alıcıda kontrol

Kaynakta kontrol: Kaynaktan çıkan sesin şiddeti düşürülür. Kaynağın yapısal tasarım ve yapım; işletilme ve çalıştırılma (işleme tekniği, işleme zamanı ve süre olarak) ve bakım ve onarımı. Araçlara uygun susturucu takılması, havalı ve anormal ses çıkartan kornaların yasaklanması vb.

Çevrede kontrol: Sesin yolu kapatılır. Kent ve ulaşım planlaması, fiziksel önlemler, yapı elemanı ve bileşenlerinin tasarımı malzeme seçimi, kayağın bulunduğu mekanın tasarımı. Binaların yola göre uzaklığı ve yüksekliği, duvar özelliği, çift cam vs gürültüyü en az 30 dB azaltır.

Fabrikalardaki Gürültü Kontrolü, Gürültü meydana getiren makine ve teçhizatların, gürültüsüz olanlar ile değiştirilmesi ile başlar. Gürültülü kısımlarda meydana gelen gürültünün çevreye yayılmasının önlenmesi Fabrikada çalışanlara kulaklık verilmesidir.

Alıcıda kontrol: Sesi alan korunur Alıcıda kontrol: Sesi alan korunur. • Kullanıcıların eğitimi, • kişisel korunma, etkilenme süresi kontrolü, • yakın çevrede maskeleme. • Dış kulak yoluna konulan poliüretan tıkaçlar düşük frekanslarda 25 dB, yüksek frekanslarda 40dB e kadar sesin şiddetini azaltır.

Sanayide Gürültü Kontrolü Metodları

Trafik Gürültü Kontrolü Trafik gürültü kontolü çeşitli şekillerde yapılabilir. 1) Her bir nakil vasıtasının gürültüsünün azaltılması 2) Bölgelere ayırarak ve yol planlaması yapılarak hassas bölgelerdeki trafik yüklerinin dağıtılması 3) Trafik akışının düzenlenmesi için tek yönlü trafik gibi tedbirlerin alınmasıdır.

Trafikten gelen gürültülerin kaynakları: -Eksoz gürültüleri -Tekerleklerin gürültüleri -Motor gürültüleri -Aerodinamik (rüzgar) gürültüsü Otoyoldan gelen gürültünün kontrolü, -Daha az gürültünün kontrolü -Otoyolun meskun bölgeden uzakta inşası -Otoyol kenarına duvar veya başka tip siperlerin yapılması

İnşaat Gürültüsü Kontrolü

Gürültü Önleyici Yapılar 1. Perdeler: Gürültü kaynağı ile gürültüye maruz kalanlar arasında teşkil edilen duvar, bina veya tepe gibi masif yapılar gürültüyü önleyebilir. 2. Paneller: Bir gürültü kaynağı bazen oda gibi etrafı çevrili bir yapı içine alınabilir.