Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Yakın Doğu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi’ne aittir. Bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan ders çeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Her hakkı saklıdır © 2014 Yakın Doğu Üniversitesi Uzaktan Eğitim Merkezi uzem.neu.edu.truzem.neu.edu.tr Eğitimde Teknoloji Kullanımı Uz. Şenay KOCAKOYUN Distance Learning Center Near East University Nicosia, Northern Cyprus

2. DERS Kuramlar Öğretim Teknolojisi ve Davranışçılık Davranışçı Kuramlar Uzaktan Eğitim ve Davranışçılık Materyal Geliştirme ve Davranışçılık Bilişsel Kuramlar Bilişşsel Teorilerin Öğretim Teknolojilerinde Kullanımı Duyuşsal Kuramlar Yapısalcı Kuramlar Eğitimde Teknoloji Kullanımı

Kuram Hiç düşündünüz mü “Kuram nedir ? ” Kuram, batı dillerinde Theoria’nın (theory) karşılığıdır. Kuram, belli bir alanda benimsenmiş birbiriyle ilişkilendirilmiş ve bütünleştirilmiş denenceler dizisidir. Kuramı oluşturan denenceler, denenmiş, kanıtlanmış ve gerçekliği benimsenmiş varsayımlardır. 3

Kuramlar Öğrenme kuramları öğrenmenin hangi koşullar altında oluşacağını ortaya koymakla birlikte öğrenme ve öğretme sürecinde en önemli öğelerden biri olarak kabul edilmektedir. Öğrenme kuramları hayatın tüm alanlarında meydana gelen öğrenmelerin hangi süreçlerden geçerek nasıl oluştuğunu açıklamaya çalışır. 4

Öğretim Teknolojisi ve Davranışçılık Davranışçı kuram eğitim alanında 1960’lardan itibaren önem kazanmış ve kısa süre içinde öğretim tasarımı ve teknoloji alanında da etkileri gözlenmiştir. Bu etkilere örnek olarak başta programlı öğretim daha sornasında ise bu anlayışa uygun olarak tasarlanan kitaplar ve bilgisayar destekli eğitim yazılımları geliştirilmiştir. 5

Davranışcı kuramın öğrenme ile ilgili ilkelerinin çoğu eğitimde kullanılmaktadır. Ancak, bu eğitim anlayışı ile bireyler kendilerine aktarılan bilgiyi alan ve bu bilgiler doğrultusunda standartları önceden belirlenmiş hedef davranışları sergileyen öğrenciler olarak algılanmıştır. Göz ardı edilen önemli gerçek ise insanını durağan bir madde olmadığını aksine karmaşık ve sosyo-dinamik bir canlı olduğu gerçeğidir... 6 Öğretim Teknolojisi ve Davranışçılık

Davranışçı Kuramlar Davranışçı kuramlar, öğrenmenin uyarıcı ile davranış arasında bir bağ kurarak geliştiğini ve pekiştirme yoluyla davranış değiştirmenin mümkün olacağını açıklanmaktadır (Özden, 2000). Davranışçı yaklaşımda, öğrenmenin davranış değişimi boyutu irdelenmekte ve tüm deneyler bu alanda yoğunlaşmaktadır. 7

Davranışçı kuramcılar, davranış değişimi ile öğrenmeyi beş farklı yaklaşımla açıklamaktadır. Bunlar aşağıdaki gibidir: KLASİK KOŞULLANMA BAĞ KURAMI EDİMSEL KOŞULLANMA GÖZLEM YOLUYLA ÖĞRENME J.B. WATSON VE DAVRANIŞÇILIK Davranışçı Kuramlar 8

Klasik Koşullanmanın Eğitim sürecine Etkisi Öğrencilerde olumlu tutum geliştirmek mümkün olabilir. Çocuklara okuma sevgisi, özgüven, benlik gelişimi vb. özellikler klasik koşullanma kullanılarak kazandırmak mümkündür. Burada öğretmene düşen başlıca görevlerden biri öğrenciye okula ve öğrenmeye ilişkin olumlu uyarıcılar sunmaktır. Okulda geçirilen mutlu eden yaşantılar genellenerek öğretmene ve bilgiye karşı olumlu tutuma neden olabilir. 9 Davranışçı Kuramlar

Davranışçı yaklaşımın eğitim teknolojisi alanında kullanılması Davranışçı kuramın öğrenme ile ilgili toplam olarak dokuz önemli kavramı vardır. Bunlar, etki, tepki, tazelik, uyarıcı, ödül, inceleme, gözlem, pekiştireç ve frekanstır. Bu öğrenme kavramları eğitim teknolojisi ile birlikte rahatlıkla etkili ve kalıcı öğrenmeler meydana getirmek için kullanılabilir. Davranışçı Kuramlar 10

Uzaktan Eğitim ve Davranışçılık Yapılan araştırmalarda öğrencilerin özellikle, farklı renk ve animasyonların kullanıldığı farklı öğrenme ortamlarını çok kolay benimsedikleri ve bu tür öğrenme ortamlarından hoşlandıklarına ilişkin bir çok araştırma bulunmaktadır. Öğrenciler web tabanlı öğrenme ortamlarında merak ettikleri soruların cevaplarını eş zamanlı olarak öğrenmek istediklerini, öğretmen ve arkadaşları ile kimi zaman eş zamanlı kimi zaman farklı zamanlı iletişim araçlarını kullanmak suretiyle iletişim halinde olmak istediklerine dair görüş bildirmişlerdir(Rowe ve Gregor, 1999). 11

Davranışçı eğitimcilerin ısrarla savundukları ölçülebilir ve gözlenebilir davranışlar uzaktan eğitimde de uygulanmıştır (McIssac ve Gunawardena, 1996). Uzaktan eğitimde davranışçılığın ortaya koyduğu temel ilkeler şu şekildedir. Bireylerin dersin sonunda elde edecekleri kazanımlar açıkça belirtilmelidir. Düzey belirleme ve kendini değerlendirme amacıyla öğrencilere kendi durumlarını izleyebilmeleri için farklı alternatifler sunulmalıdır. Öğrencilere kendi durumlarını izleyebilmek için uygun yöntemlerle anında ve kapsamlı geri bildirimler ve uygun pekiştireçler sağlanmalıdır. Öğrencilerin kullandıkları her türlü materyal temel öğretim ilkelerine uygun olarak hazırlanmış olmalıdır. 12 Uzaktan Eğitim ve Davranışçılık

Materyal Geliştirme ve Davranışçılık Davranışçılara göre öğrenme bir davranış değişikliğini ifade eder. Unutma ise davranışın sıklığında meydana gelen azalma olarak görülür. Thorndike’a göre unutmanın azalması ancak davranışın tekrarlanmasıyla sağlanır. O halde materyaller hazırlanırken bir önceki haftayı hatırlatıcı unsurlara yer verilmelidir. Öğrenme Skinner’e göre alt düzey davranışlardan üst düzey davranışlara doğru pekiştirme ile olur. Materyal hazırlanırken basitten karmaşığa, somuttan soyuta, kolaydan zora doğru bir sıra takip edilmelidir. 13

Bilişsel kuramcılar öğrenmeyi, insanın hafızasında meydana gelen zihinsel faaliyetlerin bir bütünü olarak algılamaktadır. Bunun yanında, bu kuram öğrenmeyi, bireyin yaşadığı toplumu keşfetmek ve bu faaliyeti anlamlandırmak için yapılan içsel faaliyetlerin bir bütünü olarak açıklamaktadır. Bilişsel Kuramlar 14

Bilişsel birimler, öğretim teknolojileri alanında özellikle çoklu ortam tasarımı ve mesaj tasarımı açısından önemli katkılar sağlamış ve öğretim tasarım sürecine hakim olan davranışçı yaklaşımın etkilerini azaltarak bilişsel bir yaklaşımın yer edinmesine sebep olmuştur. 15 Bilişsel Kuramlar

Bilişsel Teorilerin Öğretim Teknolojilerinde Kullanımı Öğretimin, öğrenmenin gerçekleşmesini sağlamak için tasarlandığı düşünüldüğünde öğrenmenin nasıl gerçekleştiğini bilmek önemlidir. Bilişsel bilimler öğrenmeyi davranışçı kuramın öne sürdüğü gibi uyarı-tepki mekanızmasıyla açıklamanın yetersiz olduğunu ve uyarıcı tepki arasında bir mekanizmanın var olduğunu ve bunun anlaşılması gerektiğini vurgulamaktadır. Bu amaçla bilişsel bilimler temelinde geliştirilen teorilerden şema teorisi ve bilgi işleme kuramının öğretim teknolojisi alanını önemli ölçüde etkilediği görülmektedir. 16

Şema teorisi, zihnin gelen mesajı nasıl kodladığı, alınan mesajın insan zihninde nasıl organize edildiği ve yapay zeka uygulamaları hakkında öğretim teknolojileri alanına katkılar sunmaktadır. Buna göre gelen bilginin insan zihninde nasıl kodlandığının bilinmesi, öğretim materyallerinin insan zihninin çalışma yapısına uyumlu bir şekilde tasarlanmasını sağlamakta ve böylece öğrenmenin etkili ve verimli olmasına olanak sağlamaktadır. 17 Bilişşsel Teorilerin Öğretim Teknolojilerinde Kullanımı

Bilişsel yaklaşımın eğitim teknolojisi alanında kullanılması Bilişsel kuramın öğrenme ile ilgili toplam olarak on üç önemli kavramı bulunmaktadır. Bunlar; tanıma, hatırlama, isteğe bağlı hatırlama, değişiklik gösterme, genelleme, yeniden kurma, kısa zamanlı hafıza, tekrar, uzun zamanlı hafıza, gelişim evresi, çevre, merak ve sunulan imkânlardır. Eğitim teknolojisi on üç öğrenme kavramı ile birlikte rahatlıkla öğrenme ve öğretme ortamlarında kullanılabilir. 18

Bu kuram daha çok öğrenmenin benlik ve ahlak gelişimi olan duyuşsal sonuçlarıyla ilgilenmektedir. Duyuşsal kuramın benlik kavramında akademik, sosyal, duygusal ve bedensel gelişim önemlidir. Çünkü bu dört gelişim bireyin öğrenmesine etki eder. Duyuşsal Kuramlar 19

Davranış ve zihinsel değişimler birlikte gerçekleşmeli. Eğer tek yönlü bir değişim olursa, öğrenmede ve davranış değişikliğinde etkili sonuçlar elde edilmez. Sonuç olarak, bireyde etkili öğrenmeler ya da davranış değişiklikleri oluşturmak için duyuşsal değerlerde bir değişim olmalıdır. Eğer insan, duyuşsal olarak bir şeyler hissetmiyorsa davranış değişikliklerinin hiçbir anlamı yoktur. Duyuşsal Kuramlar 20

Duyuşsal kuramın öğrenme ile ilgili toplam olarak altı önemli kavramı bulunmaktadır. Bu kavramlar, benlik gelişimi, ahlak gelişimi, deneyim, kendine güven, özsaygı ve zihinsel sağlıktır. Eğitim teknolojisi altı öğrenme kavramı ile birlikte rahatlıkla öğrenme ve öğretme ortamlarında kullanılabilir. Duyuşsal Kuramlar Duyuşsal kuramın eğitim teknolojisi alanında kullanılması 21

Duyuşsal kuramın eğitim teknolojisi alanında kullanılması Bunların yanında eğitim teknolojisi ile öğrenmelerin gerçekleşmesi için, birey, eğitim teknolojisinin öğrenmede ihtiyaç olduğunu ve kolaylık sağladığını duyuşsal olarak hissetmeli. Eğer bireyin duyuşsal gelişimleri teknolojiye karşı olumsuz ise eğitim-öğretim ortamında eğitim teknolojilerinin kullanılmasının herhangi bir etkisi olmaz. Duyuşsal Kuramlar 22

Yapısalcı kuram, var olan geleneksel kuramlara (davranışsal ve bilişsel) alternatif bir yöntem olarak ve teknolojik çağın gerektirdiği ihtiyaçlara cevap veren bir kuramdır. Bu kuram, daha çok öğrencinin gerçek yaşamda kazandığı deneyimleri ile ilgilenmektedir (İşman, 1999). Yapısalcı Kuram 23

Bir bilginin öğrenilmesi için gerçek yaşantı içinde bizzat deneyimlerle yaşanması gerekir. Herhangi bir bilgiyi anlamak için bu bilginin deneyim ile temellendirilmesi lazımdır (Duffy ve Janassen, 1992). Yapısalcı Kuram 24

Öğrenme, gerçek yaşantı üzerinde kazanılan bireysel deneyimlerin ana temelleri üzerinde sürekli olarak gelişen aktif bir süreçtir. Yapısalcı Kuram 25

Yapısalcı yaklaşım, öğrenme-öğretme faaliyetlerinin iletilmesi ile ilgilendiği kadar öğrencilerin yeteneklerini geliştirme ile de ilgilenmektedir. Bunun için, öğretim faaliyetleri, çevrede ses getiren bireysel katkılar ve konu içerikleri ile donatılmalıdır. Yapısalcı Kuram 26

Genel olarak baktığımızda, yapısalcı öğretmen, yaparak ve yaşayarak öğrenme ortamları tasarlar. Bu öğrenme ortamlarında öğrenciler eğitim-öğretim faaliyetlerinde aktif rol alır. Yapısalcı kurama göre öğretmen genel olarak rehber ve yönlendirici konumunda olmalıdır. Diğer bir ifade ile öğrenme ve öğretme faaliyetleri öğrenci merkezli olmalıdır. Yapısalcı Kuram 27

Yapısalcı kuramın eğitim teknolojisi alanında kullanılması Yapısalcı kuramın öğrenme ile ilgili toplam olarak yedi önemli kavramı bulunmaktadır. Bu kavramlar, yaparak-yaşayarak öğrenme, yaratıcılık yeteneğinin geliştirilmesi, bireysel yorum, gerçek yaşantılar, kubaşarak öğrenme, öğrenci-merkezli öğretim ve bireysel öğretim yaklaşımlarıdır. Yapısalcı kuramın kavramları, eğitim teknolojisi ile birlikte öğrenme ve öğretme ortamlarında kullanılabilir. Yapısalcı Kuram 28

İnsanlar; Okuduklarının % 10’unu İşittiklerinin % 20’sini Gördüklerinin % 30’unu Hem görüp hem işittiklerinin % 50’sini Söylediklerinin % 70’ini Yapıp söylediklerinin % 90’ını hatırlarlar. 29

Öğrenme kavramının özellikleri yaklaşımlara göre farklılıklar göstermektedir. Davranışçı yaklaşıma göre öğrenmenin özellikleri şöyle sıralanabilir: Davranışta gözlenebilir bir değişme olması. Davranıştaki değişmenin nispeten sürekli olması. Davranıştaki değişmenin yaşantı sonucu oluşması. Davranıştaki değişmenin yorgunluk hastalık, ilaç alma vb. etkenlerle geçici bir biçimde meydana gelmemesi. 30

Yapılandırmacı öğrenmede ise temel özellikler şöyledir: Öğretmenin değil öğrenmenin ön planda olması. Öğrencinin girişimciliğinin cesaretlendirilmesi. Öğrencide öğrenme isteği yaratılması. Öğrencinin bilgiyi sorgulamasının sağlanması. Öğrenmede yaşantının önemli yer tutması. Öğrencinin doğal merakının desteklenmesi. Öğretmenin öğrencinin hem ne öğrendiği hem de nasıl öğrendiği ile ilgilenmesi. Öğrencilere kendi deneyimlerinden öğrenme fırsatı sunulması. Öğrenmede tahmin etme, yaratma ve analizin önemli yer tutması. Öğrencinin inanç ve tutumlarının onun öğrenmesini etkilediğinin kabul edilmesi. 31

Eğitim ortamlarının kuramlara göre değişimi incelendiğinde ise; Davranışcı kuram; öğretimin geleneksel ortamlarda meydana gelebileceğini belirtirken, Bilişsel kuram teknolojinin eğitim ortamlarına girmesini gerekli kılmaktadır. Oluşturmacı kuram ise eğitim ortamlarının etkileşimli olması gerektiğini belirtirken bilgisayardan eğitim ortamlarında her türlü amaç için yararlanılması gerektiğini belirtmektedir. 32

Kuramlarda Öğretmen; Davranışcı kuramlar öğretmenlere öğrenme ortamlarında disiplin sağlayıcı bir rol yüklemekte ve öğrenme için gerekli olan bilgilerin dağıtıcısı ve aktarıcısı olan bir yol yüklemektedir. Bilişsel kuramlar davranışcı kuramların yüklediği rolü hafifleterek öğretmen bilgi edinme sürecini yönlendiren bireyler olarak tanımlamaktadır. Oluşturmacı kuramlar ise öğretmenleri öğrenciye yardım eden ve öğrenciler ile işbirliği yaparak, onlara rehberlik yapan bireyler olarak görmektedir. 33

Sonuç??? Öğretmenler, eğitim teknolojisini öğrenme ve öğretme ortamlarında uygularken davranışsal, bilişsel, duyuşsal ve yapısalcı yaklaşımın temel ilkelerini birlikte ya da tek başına etkili olarak kullanabilir. Eğitim teknolojisinin kullanılmasının temel amacı, öğrencilerde etkili ve kalıcı öğrenmeler oluşturmaktır; çünkü eğitim teknolojisi, öğrenme ve öğretme ortamlarını zenginleştirir ve öğrencilerin birden fazla duyu organına hitap eder. Eğitimcilerin bu ilkeleri kullanırken çok dikkat etmeleri gerekmektedir. 34

35