ANLATIM TÜRLERİNİ SINIFLANDIRMA

Edebî türler veya metin türleri olarak bilinen yazılarda farklı anlatım birlikleri bir araya gelir. Bir hikâyede betimleme, açıklama, tanıtma amacıyla yazılmı ş parçalar öyküleme (hikâye etme) çevresinde birle ş tirilir. Makale adlı türde; açıklama, tanımlama, tartı ş ma, ö ğ retme, anlatım biçimleri birlikte kullanılabilir. Metinlerde yazının türüne ve amacına göre farklı anlatım türleri kullanılır.

Metinler bu anlatım türlerinden birinin ya da birkaçının kullanılmasıyla yazılmı ş paragraflardan olu ş ur. Bir paragrafta kullanılacak anlatım türünün belirlenmesinde a ş a ğ ıdaki etkenler önemli rol oynar: İ leti ş ime katılan ö ğ eler Anlatımın amacı Anlatıcının alıcıda uyandırılmak istedi ğ i etki Anlatıcının anlatılan husus veya obje kar ş ısındaki tavrı

Bir paragrafta kullanılacak anlatım türü, o paragrafın da içinde yer alaca ğ ı metnin varlık sebebi ve özellikleriyle yakın ili ş kilidir. Söz gelimi niteli ğ i gere ğ i “olay” merkezinde geli ş en bir edebî tür olan hikâye, daha çok öyküleyici ve betimleyici yer yer de açıklayıcı anlatımla olu ş turulmak durumundadır. Bu hikâyenin bazı paragraflarında art arda geli ş en eylemler anlatılarak öyküleme: bazı paragraflarında bir do ğ a görünü ş ü ya da bir ki ş inin fiziksel özellikleri dile getirilerek betimleme; bazı paragraflarında da bilgi verme amacı güdülerek açıklama yapılabilir. Sonuçta bu hikâyenin genelinde kullanılan anlatım türü öyküleme olsa da metinde betimleme ve açıklama paragraflarına da yer verilebilecektir. Metin türünün olu ş masında anlatım türlerinin etkisini göstermek için bir de ö ğ retici metinlerden örnek verelim: Bilindi ğ i üzere makale, bir dü ş ünce yazısıdır. Böyle oldu ğ u için de bir makaleyi olu ş turan paragrafların bazısının açıklayıcı, bazısının kanıtlayıcı, bazısının tartı ş macı, bazısının da ö ğ retici anlatım türü esas alınarak olu ş turulması do ğ aldır.

Anlatım türlerinin en önemlileri ş unlardır: Öyküleyici Anlatım Betimleyici Anlatım Co ş ku ve Heyecana Ba ğ lı (Lirik) Anlatım Destansı (Epik) Anlatım Emredici Anlatım Ö ğ retici Anlatım Açıklayıcı Anlatım Tartı ş macı Anlatım Kanıtlayıcı Anlatım Dü ş sel (Fantastik) Anlatım Gelecekten Söz Eden Anlatım Söyle ş meye Ba ğ lı Anlatım Mizahi Anlatım