İNSAN ANATOMİSİNE GİRİŞ

TOME: Kesmek, parçalamak ANATOMİNİN TANIMI Anatomi eski Yunanca bir terimdir ve ana+tome sözcüklerinden türemiştir. ANA: İçinden TOME: Kesmek, parçalamak İnsan vücudunun normal şeklini, yapısını, organlarını ve bu organlar arasındaki fonksiyonel ilişkileri inceleyen bilim dalıdır.

ANATOMİNİN TARİHÇESİ Anatomi biliminin gelişmesine birçok bilim adamının katkıları olmuştur. Yunanlı düşünür ve hekim olan Hipokrat (MÖ 460-377), anatomi ve fizyoloji alanında çalışmalar yapmıştır. Kafa kemiklerini tanımlamıştır. Yunanlı bilgin, Aristoteles (Aristoteles MÖ 384-322), anatomi terimini ilk kullanan kişidir. Hayvanlar üzerinde yaptığı çalışmalarla karşılaştırmalı ve gelişim anatomisine katkılarda bulunmuştur. Vücudu oluşturan sistemler hakkında bilgiler sunmuştur. Romalı hekim Galen (Galen MS 130-200), hayvan deneyleri yapmış, kalbin yapısı, sinirler, kaslar ve eklemlerle ilgili bilgiler sunmuştur. Türk bilgini ve hekim olan İbn-i Sina’nın (MS 980-1037) anatomi fizyoloji konularını içeren “ Tıp Kanunu” adlı kitabı vardır. İnsan kadavrası üzerinde çalışmalar yapmıştır. Leonardo da Vinci (1452-1519), insan kadavrası üzerinde incelemeler yapmış, vücut sistemlerini şematize etmiştir. Mazhar Paşa (1845-1920), Türkiye’de modern anatominin kurucusudur.

ANATOMİNİN ÖNEMİ Anatomi, tıp bilimlerinin temel bilim dallarından biridir. Anatomi, insan vücut yapısını makroskobik ve mikroskobik olarak ortaya koyar. Cerrahi, dahiliye, bulaşıcı hastalıklar gibi klinik bilimler, anatomi ve fizyoloji gibi temel bilimler üzerine kurulmuştur. Bu klinik bilimler alanında yeterli bilgiye sahip olmak için temel bilimler bilgisinin yeterli olması koşulu vardır.

ANATOMİNİN BÖLÜMLERİ Anatominin 2 ana alt dalı vardır. Mikroskobik anatomi Makroskobik anatomi

MİKROSKOBİK ANATOMİ: İnsan yapısının çıplak gözle görülemeyen oluşumlarını mikroskop altında inceleyen anatomi dalıdır. Alt dalları vardır. Bunlar: Sitoloji: Hücreleri inceleyen bilim dalı Histoloji: Dokuları inceleyen bilim dalı MAKROSKOBİK ANATOMİ: Göz ile, doğrudan canlı yapının oluşumunu araştıran ve inceleyen bir daldır. Makroskopik anatomi de, kendi içersinde çeşitli alt gruplara ayrılır.

TOPOGRAFİK(BÖLGESEL) ANATOMİ: İnsan vücudunu bölgeler halinde inceleyen bilim dalıdır. Böylece belirli bir bölgedeki yapılar, sistem ayırt etmeksizin incelenir.

SİSTEMATİK ANATOMİ: İnsan vücudunun anatomisini sistemler şeklinde anlatır.

YÜZEYEL ANATOMİ: İnsan vücudu üzerinde organ ve oluşumları el ve gözle inceleyen anatomi dalıdır. İnsan vücudu inspeksiyon, palpasyon, perküsyon ve oskultasyon yöntemleri ile muayene edilir.

GELİŞİM ANATOMİSİ: İnsan oluşumundan yani döllenme evresinden başlayarak ölüme kadar geçen tüm gelişim evrelerini inceler.(doğum öncesi dönem anatomisi(embriyoloji), çocukluk dönemi anatomisi, erişkin dönem anatomisi, yaşlılık dönemi anatomisi) FONKSİYONEL ANATOMİ: İnsan vücudunun hareketlerini ve hareket sistemini inceler. CERRAHİ ANATOMİ: Anatominin cerrahi uygulamalarda nasıl kullanıldığını gösterir. KLİNİK ANATOMİ: Tüm anatomi bilgilerinin klinikte canlı üzerindeki uygulamasını inceler. KESİTSEL ANATOMİ: Vücuttan çeşitli yöntemlerle( radyografi, bilgisayarlı tomografi(CT), Nukleer manyetik rezonans(NMR), Pozitron emisyon tomografisi(PET-CT), Sintigrafi, ultrasound) elde edilen görüntü kesitlerinin incelenmesi ile ilgilenen anatomi dalıdır.

TIBBİ TERİMLER Terim bir sözcüğün bilim, sanat, politika vb… alanlarda kullanıldığında aldığı isimdir. Özellikle tıp alanında kullanılan terimler, kök halinde veya ön ekli ve son ekli olarak kullanılır.

Ön Ekler: Kökün önüne gelerek yeni sözcük oluşturan eklerdir. A: -sız, -siz, yokluk anlamına gelir. Aspermi: Sperm yokluğu. An: Olumsuzluk anlamını verir. Anemi: Kanda eritrositlerin azlığı. Dys: Engel, olumsuzluk anlamını verir. Dysuria (disuri): Ağrılı işeme. İm: Olumsuzluk ve ölçüde bozukluk anlamına gelir. İmmature (immatur): Tam gelişmemiş. Non: Olumsuz, hayır anlamına gelir. Noncellularis( nonsellularis): Hücre barındırmayan, hücresiz. Sub: alt, altta

De: Yok etme anlamına gelir De: Yok etme anlamına gelir. Devitalization (devitalizasyon): Cansızlaştırma, canlılığını yok etme. Anti: Zıt, karşıt, karşısında anlamına gelir. Antiinfective (antiinfektif): Enfeksiyon önleyen. Antiseptic (antiseptik): Patojen mikroorganizmaları öldüren. Re: Yenileme, yine anlamına gelir. Reabsorption (reabsorpsiyon): Tekrar emme veya emilme. Epi: Üst, yukarı, fazla anlamına gelir. Epidermis: Derinin en üst tabakası. Epigastrium:Midenin üstü. Endo: İç, içinde anlamına gelir. Endometrium (endometriyum): Uterusun iç tabakası. Hyper: Üst, yukarı, fazla anlamIna gelir. Hypertension (hipertansiyon): Kan basıncının normalin üzerinde olması. Hypo: Alt, aşağı, az anlamına gelir. Hypokalemia (hipokalemi): Kanda kalsiyum miktarının azalması.

Pre: önce Post: sonra Pyo: cerahatla ilgili Pyro: ateş ile ilgili Pseudo: yalancı Uno: Bir Bi: İki Tri: Üç Tetra: dört Mono: Bir tek Multi: Birden çok İntra: iç Ekstra: dış Ecto: Dış Endo: İç Supra: üst İnfra: alt İnter: ara Ultra: uzakta Epi: üst Circum: çevresinde Peri: etrafında

Son ekler: Sözcüğün sonuna gelerek yeni sözcük oluşturan eklerdir. Ellum: Azaltma, küçültme anlamına gelir. Cerebellum (serebellum): Beyincik. Olus, ola: Azaltma, küçültme anlamına gelir. Alveolus: Akciğerde bulunan küçük hava baloncukları. Alis: İlgili, ait anlamına gelir. Abdominalis: Karınla ilgili olan. Acus: İlgili, ait anlamına gelir. Iliacus (ilyakus): Kalçaya ait olan. Formis: Biçiminde anlamına gelir. Reniformis: Böbrek biçiminde

ANATOMİK DURUŞ, ANATOMİK DÜZLEMLER, ANATOMİK EKSENLER, ANATOMİK BÖLGELER

ANATOMİK POZİSYON(POSITIO ANATOMICA) Anatomi öğretiminde organlar ya da diğer yapılar anlatılırken tüm tanımlamalar ve ilişkiler; ayakta dik duran, baş dik, yüz karşıya dönük, ayaklar bitişik, kollar iki yanda sarkık ve avuç içleri karşıya bakan insanın pozisyonuna göre yapılır. Bu pozisyona ANATOMİK POZİSYON denir. Anatomik pozisyonda olan bir insanın vücudundan; üç temel düzlemin ve bu düzlemleri dik olarak geçen üç temel eksenin geçtiği tasarlanmıştır. Gerçekte olmayan bu düzlem ve eksenler, bir organ ya da oluşumun vücuttaki normal duruş şeklini anlatabilmek için gereklidir.

ANATOMİK DÜZLEMLER(PLANUM) Düzlem, düz bir yüzey olarak tanımlanabilir. Vücudumuzda bulunan üç temel düzlem, sagital düzlem, frontal düzlem ve transvers düzlemdir. Bu düzlemler birbirlerine dikey olarak yer alır ve her biri vücudu kesitlere ayırır. Üç ana düzlemin kesişme noktası vücudun ağırlık merkezini (gravite centralis) oluşturur. Anatomik duruş pozisyonu sırasında, vücudumuzun ağırlık merkezi sakral 2. omur seviyesine denk gelir.

Frontal(alın) düzlem(Planum frontalis, planum coronalis): Vücudumuzu veya bir organı ön ve arka bölümlere ayıran düzlemdir. Sagital düzlem(planum sagittalis): Vücudumuzu veya bir organı sağ ve sol bölümlere ayıran düzlemdir. (Tam ortadan geçerse planum medianum denir.) Transvers(enine) düzlem(Planum transversum, planum horizontale): Vücudumuzu veya bir organı üst ve alt bölümlere ayıran düzlemdir.

ANATOMİK EKSENLER(AXİS) Eksen; herhangi bir objeyi parçalara bölen düz bir çizgi yada doğru olarak tanımlanır. (Yön) Vücudumuzda bulunan üç temel eksen sagital eksen, vertikal eksen, transvers eksen’dir. Eksenler, özellikle eklemler çevresinde oluşan hareketlerin tanımlanmasında kullanılır.

Sagital eksen(Axis sagittalis): Yere paralel olan önden arkaya veya arkadan öne doğru geçen eksendir. Vertikal eksen( Axis verticalis, Axis longitudinalis): Vücutta yukarıdan aşağıya veya aşağıdan yukarı doğru geçen ve yere dik olan eksendir. Transvers eksen(Axis transversalis): Vücutta soldan sağa veya sağdan sola doğru geçen ve yere paralel olan eksendir.

ANATOMİK BÖLGELER(REGIO) İnsan vücudu bölge ve bölümlere ayrılarak incelenir. Bölge ve bölümler oluşum ve organların tanımlanmasında, bulundukları yerlerin belirlenmesinde önem taşır. İnsan vücudunun bölümleri (corpus(corporis) humanum); Baş(caput) Boyun(collum) Gövde(trunkus) Alt ve üst uzuvlar(ekstremitalis inferior, ekstremitalis superior) gibi bölümlere ayrılır.

İnsan Vücudunun Bölümleri (partes corporis humani) 1- Baş (Caput) 2- Boyun (Collum) 3- Gövde (Truncus) a. Göğüs (Thorax) b. Karın (Abdomen) c. Leğen (Pelvis) 4- Üst taraf (Membrum superius/Extremitalis superior) a. Kol (Brachium) b. Önkol (Antebrachium) c. El (Manus) 5- Alt taraf (Membrum inferius/Extremitalis inferior) a. Uyluk (Femur) b. Bacak (Crus) c. Ayak (Pes) Ayrıca omos (omuz) üst tarafa; gluteus (kalça) alt tarafa ait bağlantı (kavşak) bölümleri olarak kabul edilmektedir.

ANATOMİK BOŞLUKLAR(CAVITAS, CAVUM) Dorsal vücut boşlukları –Kranial boşluk (cavitas cranii): Kafaiçi boşluk –Vertebral kanal (canalis vertebralis): Omurga kanalı

Ventral vücut boşlukları –Torasik boşluk (cavitas thoracis): Göğüs boşluğu •Plevral boşluk (cavitas pleuralis) •Mediasten (Mediastinum) •Perikardial boşluk (cavitas perikardialis) –Abdominal boşluk (cavitas abdominis): Karın boşluğu -Pelvik boşluk (cavitas pelvis): leğen boşluğu

Göğüs boşluğunda; akciğerler, kalp, yemek borusu, soluk borusu bulunur Göğüs boşluğunda; akciğerler, kalp, yemek borusu, soluk borusu bulunur. Ana atardamar(aort), üst ana toplardamar ve alt ana toplardamarın bir bölümü bu boşluktan geçer. Göğüs boşluğunun iç yüzeyi ve akciğerlerin üzeri plevra denilen zarla kaplıdır. Karın boşluğunda; karaciğer, safra kesesi, pankreas, dalak, ince ve kalın bağırsaklar, böbrekler, böbrek üstü bezleri, aort ve alt ana toplardamarın karna ait bölümleri bulunur. Karın boşluğundaki bazı organların dış yüzeyi ve boşluğun duvarları periton adlı zarla kaplıdır. Pelvis boşluğunda mesane, rektum, kadın ve erkek cinsiyet organları bulunur.

VÜCUT BOŞLUKLARINDAKİ MEMBRANLAR(ZARLAR) Mukoz Membran (tunica mucosa) •Dışa açılan vücut boşluklarını sarar . •Nemli yüzey alanı sağlar. •Lokalizasyonu: solunum, sindirim, üreme, boşaltım sistemleri .

2. Seroz membran (tunica seroza) Dışa kapalı olan vücut boşluklarını sarar. Çift duvarlıdırlar. -Paryetal seroza(dış) -Viseral seroza(iç) İçlerinde sıvı vardır. Bu sıvıya seröz sıvı denir. Lokalizasyonu: –Akciğerler (plevra) –Kalp (perikardium) –Abdomen (periton)

ANATOMİK TERİMLER Her bilim dalının kendine ait bir terminolojisi olduğu gibi Anatominin de kendine ait bir terminolojisi vardır. Anatomide kullanılan terimler Latince ya da Grekce orijinlidirler. Bu terimler Nomina Anatomica adı verilen bir kitapta toplanmıs ve butun dunyada aynı isimlendirmeler kullanılması sağlanmıstır.

YER VE YÖN BİLDİREN ANATOMİK TERİMLER Superior(Cranial): Üst, üstte İnferior(Caudal): Alt, altta Dorsal(Posterior): Arka, arkada Ventral(Anterior): Ön, önde Median(Medius):Orta hat üzerinde Medial: Orta hatta yakın Lateral: Orta hattan uzak Proksimal(Basal):Gövdeye yakın olan Distal(Apikal): Gövdeden uzak olan Superficial: Yüzeyel Deep : Yüzeyel olmayan.

Dexter: Sağ Sinister: Sol Vertikal: Dikey Horizontal: Yatay İntermedius: İki oluşum arasında Longitudunal: Boyuna Centralis: Merkezi Periferal: Çevresel Apeks: Tepe Basis: Taban İpsilateralis: Aynı tarafta Contralateralis: Karşı tarafta Oblik: Eğik

Baş bölümünde (cranium) yön belirten özel kelimeler, biraz farklılık gösterir. Burun yönünde "rostral" terimi de kullanılır ki, bu terim ön tarafı belirtir. Arka tarafı belirtmek için ise "occipital" terimi kullanılır. Ekstremitelerde adlandırma biraz daha değişik bir özellik taşır. Bunun için tariflerin yapılması ancak anatomik durumda söz konusudur. Bir başka deyişle vücudun anatomik konumda olması şarttır ve buna göre tarifler yapılır. Buna göre ön kolda bir tarif yapılırken, radial tarafa yapılan tarif lateral, ulnar tarafa yapılan tarif ise medial olarak belirtilir. Elin avuç kısmı palmar, sırt kısmı ise dorsal olarak adlandırılır. Ayak sırtının tarifinde de "dorsal" terimi kullanılır. Fakat ayak tabanı için adlandırma "plantar" terimi ile yapılır.

Anatomide Sık Kullanılan Bazı Terimler Meatus: Yol Os: Kemik Pars: Parca Porus: Ağız, delik Processus: Cıkıntı Ramus: Dal Septum: Bolme Sinus: Bosluk Spina: Diken Sulcus: Oluk Trochlea: Makara Tuberculum: Tumsekcik, kabartı Tuberositas: Puturuklu cıkıntı Apex: Tepe Basis: Taban Canalis: Kanal Canaliculus: Kanalcık Caput: Bas Capitilum: Bascık Corpus: Govde Crista: İbik Facies: Yuzey Fissura: Yarık Foramen: Delik Fossa: Cukur Fovea: Cukur Lamina: Yaprak Linea: Cizgi Margo: Kenar

Parvus: Küçük Minor: Daha küçük Minimus: En küçük Longus: Uzun Longissimus: En uzun Extremite: Uç anlamına gelir, üst extremite: kol-önkol-el, alt extremite:uyluk-bacak-ayak’tan olusur. Aksiyal bölüm: Baş, boyun, toraks (göğüs bölgesi), Abdomen (karın bölgesi) ve pelvisi (kalça bölgesi) içerir. Digitus: Parmak Fasciculus: Demet, demetçik Facies: Yüz Nucleus: Çekirdek Bursa: kese, torba Palma: Avuç, el ayası Planta: Ayak tabanı, çukuru Tractus: Yol Plexus: Ağ Nervus: Sinir Ligament: Bağ Musculus: Kas Glandula: Bez İncisura: Çentik Gangliyon: Düğüm Cartilage: Kıkırdak Articulatio: Eklem Arter: Atardamar Vena: Toplardamar Magnus: Büyük Major: Daha büyük Maksimus: En büyük

ventriculus – karın vertebra - omur vertex - tepe noktası vestibulum - giriş, antre umbilicus – göbek unguis - tırnak urina – idrar uterus – rahim vagina - kılıf, kın tarsus - ayak bileği tectum - tavan, çatı tendo- kiriş teres – yuvarlak sutura- dikiş synovia- eklem sıvısı impressio – iz incisura - çentik insertio - yapışma yeri labium - dudak, kenar larynx - gırtlak ligamentum- bağ recessus - girinti, çıkmaz regio - bölge serratus - dişli sinus - girinti, boşluk soma - vücut, gövde spina – diken substantia - madde, cevher pecten - tarak, dişli yapı pelvis – leğen protuberantia - yumru mandibula - alt çene maxilla - üst çene musculus – kas nasus - burun obtusus - keskin olmayan optic, opticus- görme ile ilgili orbita - göz çukuru orificium - açıklık, ağız

ascendens - yükselen auris – kulak axilla - koltuk altı brevis – kısa bulla - kese, kabarcık calcaneus - topuk kemiği cervix – boyun costa – kaburga cephalus - baş, kafa coxa - kalça cranium- baş (iskelet) crus – bacak diameter - çap diaphragma - ikiye ayıran, bölen digitus – parmak ductus - kanal, tüp efferens – uzaklaştıran, merkezden götüren, erector – dikleştirici aberrant - anormal yerleşim gösteren absorbtion – emilme accessorius - ilave, eklenti acusticus - işitme ile ilgili acutus - keskin, kısa süreli adaptatio – uyum afferens – getiren anastomosis - ağızlaşma angulus – açı ansa - kavis, halka antrum - mağara, kovuk apertura - ağız, açıklık aponeurosis - yassı kiriş arcus - kemer, yay gaster - mide genu – diz

HAREKET BİLDİREN ANATOMİK TERİMLER Flexion: Bükülme, kapanma, Eklem açısının küçülmesi. Extantion: Gerilme, açılma, eklem açısının büyümesi.

Ayak bileği ekleminde sagital düzlemde yapılan ayak tabanına doğru bükülmeye plantar fleksiyon denir, ayak sırtına doğru yapılan bükülmeye ise dorsal fleksiyon denir.

Abduction: Orta hattan uzaklaşma hareketi Adduction: Orta hatta yaklaşma hareketi

Opposition: İki şeyin birbiri üzerine getirilmesi hareketinin adıdır Opposition: İki şeyin birbiri üzerine getirilmesi hareketinin adıdır. Örneğin: el baş parmağının el küçük parmağına yaklaştırılması Reposition: Opposition hareketinin tersine denir.

Rotation: Dönme hareketi

Pronation: İçe dönme hareketi Supination: Dışa dönme hareketi

Circumduction: Bir nokta etrafında dairesel dönme

İnversion: küçük parmak tarafına yatma hareketi, ayak tabanının içe dönmesi Eversion: baş parmak tarafına yatma hareketi, ayak tabanının dışa dönmesi

Elevation: Yukarı doğru kaldırma Depression: Aşağı doğru bastırma Protraksiyon: Çene ve omuz kemerinin öne doğru hareketidir. Retraksiyon: Çene ve omuz kemerinin arkaya doğru harekettir.

Hareketle ilgili terimler: Gövde ve eklentilerinin hareketleri: 1- (Sağa) Rotation, 2- Abduction, 3- Adduction, 4- External rotation (lateral rotation-supination), 5- Internal rotation (medial rotation-pronation), 6- Flexion ve internal rotation, 7- Extention ve internal rotation, 8- Flexion, 9- Extention, 10- Lateral flexion

Baş parmak ve diğer parmakların hareketleri 1- Extention, 2- Adduction, 3- Abduction, 4- Flexion, 5- Opposition, 6- Adduction, 7- Abduction, 8- Flexion

Ayağın hareketleri: 1- Dorsal fleksiyon, 2- Plantar fleksiyon 3- Eversion, 4- Inversion