OKUL YÖNETİMİ VE LİDERLİK Sadrettin GÖNÜLTAŞ Daire Başkanı Özel Eğitim Rehberlik ve Danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğü

OKUL YÖNETCİSİNİN DEĞİŞEN ROLÜ Hızla değişen bir dünyada okul örgütleri de yapı ve işlevlerinde önemli değişiklikler oluşturmak zorundadırlar. 21. Yüzyıla çok yaklaştığımız günümüzde gelişmiş ülkelerin sanayi ötesi toplum ya da bilgi toplumuna dönüştüğünü görüyoruz. Bilimsel bilgi çığ gibi bir artış göstermektedir. Bununla birlikte kitle iletişim araçlarındaki hızlı gelişmeler, iletişimin yoğunluğunu artırmış ve uluslararası iletişime hız kazandırmıştır. Bütün bu değişmeler okulun yeni bir yapı ve yönetim anlayışına sahip olmasını gerektirmektedir. Okulun yapı ve yönetiminde meydana gelen değişmeler, kuşkusuz okulu yöneten yöneticinin rollerini de önemli ölçüde değiştirmiştir. Okul yöneticisi küreselleşme, informasyon teknolojisi, örgütsel öğrenme ve Toplam Kalite Yönetimi gibi yeniliklerin karşısında yeni roller üstlenmek zorunda kalmıştır. Bu da her şeyden önce yeni bir misyon, vizyon ve liderlik davranışını gerektirir.

Okul yöneticisinin geleneksel yönetim anlayışı çağın gereklerini karşılamamaktadır. Geleceğin insanlarını bilgi toplumuna taşıyacak okul yöneticisi yeni roller oynamak zorundadır. Artık günümüzün öğretmen ve öğrencisi, eskinin öğretmen ve öğrencisinden çok farklıdır. Okul yöneticisinin okuldaki öğretmen ve öğrencilerin beklentilerini karşılayabilmesi ve okulun verimliliğini artırabilmesi için sürekli olarak kendini yetiştirmesi gerekir. Okul yöneticisi, öncelikli olarak okulun misyon ve vizyonunu belirlemelidir. Aslında geleceğin okul yöneticisi üç kritik soruyu cevaplandırmak zorundadır: Ne? Niçin? ve Nasıl?

- Vizyon, ne sorusunun cevabıdır - Vizyon, ne sorusunun cevabıdır. Okul yöneticisinin oluşturmaya çalıştığı geleceğin resmidir. -Misyon, niçin sorusunun cevabıdır. Bir başka ifadeyle örgütün biz niçin varız sorusuna verdiği cevaptır. -Temel değerler, misyonumuzla tutarlı olarak vizyonumuza ulaşmak için çıktığımız yolda nasıl davranmak istiyoruz sorusuna cevap verirler. Bir örgütün değerleri doğrudan ayrılmazlık, açıklık, dürüstlük, özgürlük, fırsat eşitliği, liyakat ve bağlılığı» içerebilir. Okul yöneticisine düşen görev, bu çekirdek, değerlerin daha güçlü bir şekilde paylaşılmasını sağlamaktır. Okul yöneticisi geleceği çok iyi kestirmek, geleceğin temel eğilimlerini çok iyi belirlemek zorundadır.

Artık mevzuat bekçiliği ve rutin işler dönemi geride kalmıştır Artık mevzuat bekçiliği ve rutin işler dönemi geride kalmıştır. 2000‘li yılların okul yöneticisine yeni bir soluk ve yeni bir elbise gerekmektedir. Okul yöneticisinin geleneksel yönetim anlayışıyla bu yeni değişime uyum sağlaması mümkün değildir. Yeni okul. örgütsel öğrenme kültürüne dayalı yeni bir kültür gerektirmektedir. Bu kültürü oluşturacak ve yayacak kişi, yeni okulun yöneticisi olacaktır.

Okul Kültürü Ve Yönetimi Okul ortamında yönetici ve öğretmenlerin ortak hareket etmesini sağlayan temel faktör kültürdür. Okul kültürü, okulun felsefesini gösterir. Okul felsefesi, devletin eğitim felsefesiyle tutarlı olmak zorundadır. Devletin eğitim politikasının başarısı öğretmenlerin ve yöneticilerin okulun misyonunu ve kültürünü kabullenmelerine bağlıdır. Başarılı liderler, okulun ortak değerler, idealler, ilkeler ve inançlar setini okul personeline aşılarlar.

Okul kültürünün ve ikliminin oluşturulmasında temel görev, okul yöneticisine düşmektedir. Okul yöneticisi etkili bir okul kültürü ve iklimi oluşturarak öğretmenlerin iş doyumunu ve motivasyonunu artırabilir ve sağlıklı bir okul kişiliğinin gelişmesine yardımcı olabilir. Toplumsal kültürle okul kültürünü kaynaştıramayan bir okul yöneticisi, okulu örgütsel bir anarşi konumuna sürükleyebilir. Bu durum ise okulun etkililiğini düşürür. Okula yeni başlayan öğrencinin ve göreve yeni atanan öğretmenin sosyalleşmesinde okul kültürünün önemi büyüktür.

İnsan Kaynaklarının Yönetimi Yaklaşımı ve Eğitim Yönetimi Klasik yönetim yaklaşımının yetersizliği, kamu yönetiminin yenileştirilmesi, yeni örgütsel yapılar, öğretmenlerin değişen beklentileri ve öğrencilerin daha çok özerklik isteği eğitini yönetiminde yeni bir yönetim yaklaşımını zorunlu kılmıştır. Eğitim yönetimine uygulanan insan kaynaklan yaklaşımının temel felsefesi, okulun eğitsel değerini kaybetmemek koşuluyla okul değerleriyle işletme değerlerini bütünleştirme olarak ifade edilebilir.

Eğitim ile yönetim arasındaki ilişkinin üzerinde önemle durmak gerekir Eğitim ile yönetim arasındaki ilişkinin üzerinde önemle durmak gerekir. İsletme yönetimindeki geleneksel işgören anlayışının, eğitim yönetiminde aynen uygulanması beklenemez. Eğitim örgütlerinin ürünü ne bir maldır ne de bir hizmettir. Eğitim sisteminin ürünü insan kaynaklarıdır. Örgüt kültürü ve ürün farklılığı, eğitim örgütlerini diğer örgütlerin yönetiminden ayırmaktadır.

Her şeyden önce insan kaynakları, yöneticilerin ellerinin altında bulunan ve en değerli kaynak olarak görmeleri koşuluyla anlam kazanan kaynaklardır. İnsan kaynakları yönetimine ilişkin olarak alınan kararların her biri bütün örgüt üyelerine bir mesaj olarak iletilmekle birlikte, asıl bu iletişime anlam kazandıran ilgili değerler ve normlardır.

Eğitim yönetimi, insan davranışlarında istenilen davranış değişikliğini sağlamak için madde ve insan gücü kaynaklarını kullanma sürecidir. Eğitim yönetiminde üç önemli insan gücü kaynağı 1) yönetici, 2)öğretmen, 3) öğrencilerdir.

Öğrenci henüz istenen nitelikleri kazanmamış olan, ancak eğitim süreci içinde işlenen bir kaynaktır. Öğretmen, insan kaynaklarını işleyen, çok değerli bir kaynaktır. Eğitim yöneticisi ise işlenen ve işleyen insan kaynaklarını yönetir. Eğitim yöneticisi hem işlenen insan gücü kaynağı olarak öğrencilerin en iyi şekilde yetiştirilmesi, hem de işleyen insan gücü kaynağı olarak öğretmenin etkili bir şekilde çalıştırılması ve hizmet içinde yetiştirilmesi için uygun bir örgütsel iklimi sağlaması beklenen kişidir. İnsan kaynaklan yaklaşımı, insanın diğer maddi ve parasal kaynaklardan daha önemli olduğunu kabul eder. Çünkü maddeye de paraya da yön veren insandır. Hiçbir kaynak insandan daha değerli olamaz. İnsan kaynakları, gelişmeye en fazla eğilimi olan kaynaklardır. Bazı yöneticiler insan kaynaklarını makine, para ya da malzeme gibi görmektedir. Bu yönetsel bir hatadır. Eğitim yöneticisine düşen en önemli görev, gelişmeye açık bir varlık olan insanı, kendi istekleri doğrultusunda uygun bir örgütsel ortam hazırlayarak yetiştirmek olmalıdır.

İnsan kaynakları yönetimi yaklaşımı eğitim yönetiminde de etkili biçimde uygulanabilir. Çünkü, insan kaynakları yaklaşımı, okulun örgütsel kültürüne uygun düşer. Okulun kendisi insan kaynaklarını geliştirmeye çalışmaktadır. Hem işleyen hem de işlenen kaynak insandır. Bir okulun örgütsel kültüründe, insana değer veriliyorsa, insan kaynağının en önemli kaynak olduğuna inanılıyorsa, bu kültürde insan kaynaklarının yönetimi yaklaşımı başarıyla uygulanabilir.

Okulu Geliştirmeye Yönelik Planlama Etkili okulda öğretmenler ve yöneticiler, okul geliştirme ve başarıyı artırma gibi özel konular üzerinde odaklanmışlardır. Oluşturulan çalışma grupları, sağlıklı bir okul iklimi oluşturma ve kollektif bilinci geliştirmeyi amaçlamıştır. Böylece eğitimsel etkinliklerde ortak amaç oluşturulmaya çalışılmıştır. Yönetici ve öğretmenler eylem planı hazırlamada ve karar verme sürecinde birlikte hareket ettikleri zaman, ortak sonucu da birlikte kabullenmek zorunda kalırlar. Öğretmenler arasında oluşan düşünce alışverişi, okul yaşamındaki düzeni etkiler. Hem yönetici hem de öğretmenin ortak amacı, üretmenin performansının geliştirilmesine rehberlik ederek okulun Başarısını artırmaktadır. Etkili okulda rol beklentisi açıktır ve öğretmenler öğrencilerin performansını artırmaya çalışırlar.

Program Geliştirme Etkili okul yöneticisi, öğretmenlerin öğretimsel standart sistemini açıkça belirtir. Okul yöneticisi aynı zamanda öğretimi değerlendirme ve program geliştirme konusunda da koordinasyon görevini üstlenir. Öğretim programları zaman açısından uygun olmalı, öğrencinin aktif katılımını sağlamalı; doğruları, özendiricileri ve geribildirimi açıkça göstermelidir.

Personel Geliştirme Başarılı okulların yöneticileri, öğretmenlerin öğretimsel becerilerinin geliştirilmesi doğrultusunda etkili bir rehberlik yapar. Okul yöneticisi, öğrencinin başarı düzeyini artırma, öğretmenlerin öğretim yöntemlerini geliştirme ve etkili öğretim konusunda öğretmenlere denetim sürecinde yol gösterir. Başarılı bir okulda çalışan öğretmen, örgüt ikliminin bireysel ve kollektif çalışmaya destek sağladığını bilir. Personel geliştirme, okulun amaçlarıyla yakından ilgilidir.

Okulu Değerlendirme Başarılı bir okulun yöneticisi, okul yaşamı için değerlendirilebilir ve sayısal verilerle açıklanabilir bir model geliştirir. Bu model sayesinde öğrenci başarısı, çalışma gruplarında verimlilik ve öğretmen performansı ve davranışı ölçülebilir. Başarılı okulun yöneticisi, öğretmenleri denetler. Yüksek öğretmen morali, etkili okullarda ölçülmeye çalışılan önemli bir faktördür. Okul yöneticisinin sahip olduğu yüksek beklentiler, öğrenci başarısı için geliştirilen ölçütler, etkili okul konusunda önemli bir geribildirim sağlar.

Eskiden program yöneticisi olarak kabul edilen okul yöneticisinin rolü, eğitimde yenilik beklentilerinin de etkisiyle öğretimsel liderlik rolü olarak bir değişim geçirmiştir. Eğitim ve öğretimde etkili olan kavramların okul yöneticisinin etkili liderliğiyle uygulanabileceği ve böylece öğretimin standardize ve kontrol edilebileceği varsayılmıştır.

Okul Yöneticiliği ve Öğretimsel Liderlik Yönetici ve öğretimsel lider kimdir? Her ikisinin rolleri arasında bir ilişki var mıdır? Bir okul yöneticisi etkili bir yönetici olmadan öğretimsel lider olabilir mi? Bu sorular okul yöneticisinin rollerini anlama açısından hayati bir önem taşımaktadır. Öğretimsel liderliği ve yönetimi birbirinden ayırdetmek mümkün değildir. Okul yöneticisi iyi bir yönetici değilse, öğretimsel lider olamaz. Lider olabilen bir okul yöneticisi, öğretmenlerin beklentilerini karşılayabilmelidir. Öğretimsel liderlik, bir yönetim uzmanı olmayı gerektirmektedir (Moorthy; 1992, s. 8).

Bir toplumda eğitim asla statik bir yapıda olamaz Bir toplumda eğitim asla statik bir yapıda olamaz. Düşünceler, stratejiler ve inançlar sürekli olarak değişmektedir. Okul yöneticisi, değişen toplum yapısına uyum sağlamak zorundadır. Öğretimsel liderlik ile toplumsal değişme beklentileri karşılanabilir. Öğretimsel liderliğin alanı oldukça geniştir. Bunlar okul yöneticisinin sınıftaki öğretimsel etkililiği sağlamada kullandığı kararlar, stratejiler, yöntemler ve felsefelerden oluşur.

Yönetici olarak okul müdürü gemiyi düzgün götürmeye çalışırken; öğretimsel lider, öğretim ve öğrenme üzerinde odaklanmaktadır. Öğretimsel lider olarak okul müdürü, öğretmenler arasındaki grup ilişkilerini, güçlendiren, eğitim ve okulun amaçlarını geliştiren, öğrenme için ihtiyaç duyulan kaynakları sağlayan ve öğretmenleri denetleyip değerlendiren kişidir. Öğretimsel bir lider olarak okul yöneticisinin birbiriyle bütünleşen üç önemli rol boyutu vardır: Okulun misyonunu belirleme, öğretimsel programı yönetme ve okulun öğrenme iklimini geliştirme

OKUL YÖNETİMİNDE SÜPER LİDERLİK Süper lider olmayı hedefleyen okul yöneticisi, öncelikle kendi kendisini iyi yetiştirmek zorundadır. Süper lider olmanın yolu kendi kendini yetiştirmeden geçer. Okul yöneticisi kim olduğunu ve okul ortamına neler katabileceğini bilmek için kendi yeteneklerini geliştirmesi gerekir. Süper liderlik kendine güven temeline dayanır, kendine güven duyan okul yöneticisi kendini bir süper lider olarak yetiştirdiği zaman,her öğretmeni bir süper lider olarak yetiştirmekle gücüne güç katacağını bilir.

Okul Yöneticisinin Etik Sorumluluğu Okul yöneticisinin etik yada moral liderliği oldukça karmaşık bir liderlik biçimini yansıtmaktadır. Okul yöneticisi, etiksel liderlik rolünü oynamaya çalışırken üç farklı sorumluluğu yerine getirmek zorundadır. 1.Kendine karşı sorumluluk: Okul yöneticisi, kişisel olarak bir takım etik ilkeler ve kurallar geliştirmek ve bu kurallara uymak zorundadır. Bu liderlik biçiminde ilkeli hareket etmek, büyük önem taşır. Okul yöneticisinin etik liderlik davranışını gösterirken yaşayabileceği önemli sorunlardan biri, kişisel olarak etik kurallara uymama sorunudur. Etik kuralları sadece ifade etmek ya da yorumlamak yeterli değildir, aynı zamanda bu kuralların yaşanması gerekir. Bir okul yöneticisi bütün öğretmenlerin zamanında okula gelmesini ve derslere girmesini isteyebilir. Ancak kendisi bir saat sonra okula geliyorsa, çok önemli bir etik kuralı çiğniyor demektir.

Etik kuralara uymada kişisel sorumluluğun yerine getirilmesi, astlardan çok yöneticileri birinci derecede ilgilendirmektedir. Çünkü üstün yapmış olduğu hata, astlar tarafından meşrulaştırılabilir. Okul yöneticisinin öncelikle eti k kuralları içselleştirmesi gerekir. Ne yazık ki, bazı üst düzey yöneticiler örgütsel etiğe uymamayı kendi yasal yetkilerine dayandırmaktadırlar. İş ahlakı ilkelerini içselleştirmeyen okul yöneticileri, ilkesizlik sorununu yaşamaktadır. Ben müdürüm, ben istediğim gibi hareket ederim, öğretmen olarak benim yetkime boyun eğmek zorundasınız diyen bir okul yöneticisi, eti k lider olabilir mi? Kuşkusuz çok zor. Etik ilkelerin içselleştirilmesi, tamamen ahlaki ve vicdani bir sorumluluğu •gerektirmektedir.

2.Örgütsel sorumluluk: Okul yöneticisinin etik ilkeleri içselleştirmesi, kendi kişiliğiyle ilgilidir. Ancak okulun çalışma ahlakıyla ilgili kuralların öğretmenlere açıklanması ve anlaşılmayan kuralların yorumlanması, okul yöneticisinin örgütsel sorumluluğunu yansıtır. Okul yöneticisi örgütsel etiği kurumsallaştırmaya çalışırken, eşitlik ilkesine uymak zorundadır. Okulun örgütsel etiği, bütün öğretmenlere eşit derecede uygulanmalıdır. Öğretmenlere göre farklı uygulanan etik kurallar, öğretmenler arasında hoşnutsuzluk meydana getirebilir.

3. Toplumsal sorumluluk: Okul yöneticisinin toplumsal sorumluluklarını yerine getirmesi gerekir. Okul yöneticisi, kişisel ve örgütsel düzeyde benimsediği etik ilkeleri, okulun çevresine tanıtmalıdır. Başta öğrenci velileri olmak üzere, çevrenin birçok sivil toplum kuruluşları, okulun nasıl bir iş ahlakına sahip olduğunu bildikleri zaman, okula yönelik bakış açıları netlik kazanacaktır. Okul yöneticisi okul ortamında olduğu kadar, okulun dışında da tutarlı bir etiksel liderlik davranışı sergilemek zorundadır. Çünkü toplum, öğretmenden beklediğinden daha fazlasını okul yöneticisinden beklemektedir.

Etik Liderlik ve Öğrenci Davranışı Okul yöneticisinin etik liderliği sadece öğretmenleri değil, aynı zamanda öğrencileri de etkilemektedir. Öğrencilerin istendik davranış değişikliğini göstermeleri, büyük ölçüde okulun örgütsel etiğine bağlıdır. Okul yöneticisi, örgütsel etiği öğrencilerin anlayabileceği biçimde sunmalıdır. Okul yöneticisi, etik kuralların ruhunu öğrenciye açıklamalıdır. Kurala kural olduğu için uymak, kuralın benimsenmesini güçleştirebilir. Öğrenci kuralların altında yatan mantığı kavrayabilmelidir. Okulun etik kuralları ile toplumun etik kuralları arasında bir tutarlılık olmalıdır. Okul, topluma karşı ahlaki sorumluluğunu yerine getirir. Üzerine ahlaki bir sorumluluk düştüğünü kabul etmeyen bir okul yöneticisi, görevini ihmal ediyor demektir

ERDEMLİ OKUL Okulun etik boyutu diğer örgütlere göre daha fazla önem taşımaktadır Okul yöneticiliği ve öğretmenlik, mevcut meslekler içinde etik sorumluluğu en fazla olan mesleklerdir. Çünkü eğitim hizmeti kutsal bir hizmettir. Okul yöneticisinin temel sorumluluğu, erdemli okulu oluşturmaktır. Erdemli okulun özellikleri şunlardır:

Erdemli okul, öğrencilerin öğrenmesine yardımcı olabilecek bütün imkanların araştırılması gerektiğine inanır ve öğrenen bir topluluk olmaya çalışır. Erdemli okulda her öğrencinin öğrenebileceğine inanılır. Erdemli okul, her öğrenci için araştırma ortamı sağlar. Gerçi araştırma, temelde akademik bir uğraştır. Buna karşılık sorun çözmeyi öğrenme sistemidir. Erdemli okulda öğretmenin mesleki özdeşleşmesine ve bilgi birikimine saygı gösterilir. Erdemli okulda öğretmenler, veliler, toplum ve okulun ortakları, karşılıklı ve bağımsız olarak, doğru ve faydalı olanı uygulamaya çalışırlar.

Okul İdaresine Düşen Görevler Özel eğitime muhtaç çocukların veya diğerlerinin eğitiminde okul idaresine birçok görev ve sorumluluklar düşmektedir. Bunlar aşağıdakiler gibi sıralanabilir:  Öğretmenin engelli öğrenciyi eğitebilmek için gerekli olan araç-gereç temin etmelidir,  Okulda rehberlik eğitimi sağlanmalıdır,  Okul yöneticileri çocuğun durumu nasıl olursa olsun ilk önce onu olduğu gibi kabul etmelidir,  Diğer çocuklar arasında ona farklı davranmamalıdırlar,  Çocuğa sürekli destek olmalıdırlar,  Çocuğun yasal haklarını aramalıdırlar,  Çocuğun okul ve sınıf içerisinde her türlü ihtiyaçlarını da karşılamalıdırlar.