AB’nin Şeker Politikaları ve Şeker Reformu Dr. Kemal SANDIK Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Dış İlişkiler ve Avrupa Topluluğu Koordinasyon Dairesi Başkanı 29 Eylül 2005

Şeker Politikasının Hedefi Şeker Ortak Piyasa Düzeni OTP’nin şu amaçlarını sağlamaya çalışır; Tarımsal verimliliği artırmak Tarım üreticileri için iyi ve adil bir yaşam standardı sağlamak Piyasaları dengelemek Arzın sürekliliğini sağlamak Ürünlerin tüketicilere makul fiyatlarla ulaşmasını sağlamak

İlgili Düzenlemeler 1968’ de 1009/67/EEC sayılı tüzükle ilk düzenlemeler yapılmıştır. 1977’de izoglukoz, 1994’de inulin sisteme dahil edilmiştir. 1785/81 sayılı Yönetmelik ile piyasa yeniden düzenlenmiştir. 1260/2001 Sayılı tüzükle yeniden düzenlemeler yapılmıştır.

AB Şeker Rejimine Dahil Başlıca Ürünler Beyaz şeker Ham şeker İzoglukoz (nişasta dahil) İnulin şurubu

Şeker Ortak Piyasa Düzeni AB şeker pancarı sanayii OTP ile çok fazla desteklenmektedir. Destek tarife engelleri ve üretim kotaları ile yapılmaktadır. Bu destek 1970’lerin başında net şeker ithalatçısı olan AB’yi, şu anda dünyanın en büyük ihracatçısı yapmıştır.

Şeker OPD’nin Temel Özellikleri Müdahale alımları ham maddeye değil, son ürüne uygulanmaktadır. Üretim kotalarla sınırlandırılmıştır. Destekleme sistemi diğer piyasa düzenlerinde olduğundan daha fazla kendini finanse edebilecek şekilde düzenlenmiştir. Afrika, Karayip ve Pasifik (AKP) ülkelerine AB piyasasında belli miktarda şeker için giriş garantisi tanınmaktadır.

Destekleme Sistemi Şeker rejiminde destekleme sistemi 3 mekanizmaya sahiptir; 1. Üçüncü ülkelerden gelen ithalata karşı koruma 2. Topluluk kota şeker üretim fazlalıklarını eritmek için kullanılan ihracat geri ödemeleri ve tercihli ithalata eşit miktarda şekerin yeniden ihracı 3. Müdahale alımları Bu sistem diğer ürünlere uygulanan sistemle aynıdır, en önemli fark müdahale alımlarının nadiren kullanılmasıdır.

a. 1. Fiyat Sistemi 3 Kurumsal destek fiyat tipi kullanılmaktadır. Temel pancar fiyatı: AB’de şeker müdahale fiyatı üzerinden hesaplanan, şeker için yetiştiricilerin alması hedeflenen fiyat (47,67 E/ton) Minimum pancar fiyatı: İşleyicilerle yetiştiricilere, ürün şekere dönüştürüldüğünde ödenen fiyat (A pancarı: 46.72 E/ton, B pancarı:32,42 E/ton, C pancarı fiyat desteğine tabi değildir) Şeker müdahale fiyatı: Üyelerin müdahale kurumlarınca ham veya kristal şeker satın almak için gerekli fiyat. Bu bir taban oluşturmakta böylece iç şeker fiyatlarının düşmesi önlenmektedir.(63.19 E/100 kg)

a.2. Kota Sistemi Üreticilerin ürün fazlalarından kendilerinin sorumlu olduğu bir sistemdir. 1968 yılında uygulanmaya başlanmış ve uygulama daha sonra beş yıllık periyotlarla devam etmiştir. Kotalar, üye devletlere Bakanlar Konseyi tarafından paylaştırılır. Kotalar işletmeler arasında transfer edilebilir ama üye devletler arasında edilemez.

a.2. Kota Sistemi Kota sisteminin 3 elemanı vardır: A kotası: AB düzeyi, dolayısıyla üye devletteki şeker tüketim talebini (%82) B kotası: AB ve üye devlet ihracatını (%18) C şekeri: A ve B kotasını aşan şeker miktarını belirtir.

AB’nin Şeker Kotası (2001/2002’den 2005/2006’ ya)

a.2. Kota Sistemi Üye ülkeler, kendilerine ayrılan A ve B kotalarını belirlenen şartlarla her şeker ve izoglukoz üreten işletmeye dağıtmaktadır. C şekeri toplulukta fiyat desteğine tabi değildir. C şekeri bir sonraki yıla devredildiğinde o yılın A kotasına dahil olur. Kotalar izoglukoz (0.5 milyon ton) ve inulin şurubu (0.3 milyon ton) için de konulmaktadır.

b. Üretim Vergileri Üreticiler ve şeker imalatçıları tarafından geri ödemenin kendi kendine finansmanını tamamen sağlamak için ödenir. A ve B kota şekere uygulanır ve ihracat desteklerinin maliyetlerini karşılamalıdır. Bu vergiler; temel vergi, B kota vergisi, ek vergi ile izoglukoz ve inulin için ödenen üretim vergiler, diğer vergiler. Bu sayede AB şeker rejimi, tüketicilerin sabit şeker fiyatlarından yararlanmasını sağlar ve onları dünya şeker pazarının değişken hareketlerinden korur.

c. Dış Ticaret Düzenlemeleri AB’nin şeker dış ticaretini etkileyen en önemli düzenlemeler; DTÖ çerçevesindeki düzenlemeler, AKP ülkeleri ile yapılan tercihli anlaşma, Diğer işbirliği yapılan ülkelerle yapılmış olan tercihli ticaret anlaşmaları Bu ülkelere uygulanan tavizli rejimleri ithalat vergileri, ihracat yardımlarıdır.

AB Şeker Sektöründe Reform

1. Reformun Nedenleri Şekerin, AB’de dünya fiyatlarının üç katı fiyatla seyretmesi, Bir taraftan ödünlü olarak başka ülkelerden ithalatı yapılırken, diğer taraftan sübvansiyonlu olarak ihracatını sürdürmenin zorluğu, Avustralya, Brezilya ve Tayland’ın DTÖ nezdinde panele gitmeleri ve bunun AB aleyhine sonuçlanması, Sübvansiyonların kaldırılması halinde elde kalacak stokların sorunu büyütmesi,

2. Reform Önerisi 40 yıla yakın bir zamandır değişmeyen eski sistem, 22 Haziran 2005’de Komisyonun önerdiği reformlarla köklü değişikliklere uğrayacaktır.

3. Reformun Hedefleri 2003 OTP reformu ile şeker rejimini paralel hale getirmek, Sektörün uzun süre sürdürülebilir kalmasını ve pazara uyumuna sağlamak, AB’ye yeni katılan ülkelerdeki şeker fiyatlarını AB’deki seviyeye çekmek, AB’nin uluslararası taahhütlerini devam ettirebilme olanağı sunmaktadır.

4. Reformun Kapsamı Kota Düzenlemeleri Fiyat Düzenlemeleri Telafi Edici Tedbirler Yeniden Yapılanma

4.1. Kota Düzenlemeleri A ve B kotalarının tek üretim kotası olarak birleştirilmesini, C tipi şeker üreten ülkelerin kotalarının 1 milyon ton artırılmasını, İzoglukoz kotalarının yılda 100 bin ton olmak üzere, üç yılda300 bin ton artırımını,

4.1. Kota Düzenlemeleri Kota transferleri sayesinde üretimin koşulların en iyi olduğu yerlere kaydırılmasını, yatırımların bu şekilde yaşatılabilir alanlara yapılmasını, Kota sisteminin 2014/15’e kadar devam etmesi, Kimya ve kozmetik sanayinde kullanılan şeker ile biyoetanol üretiminde kullanılan şekerin kota dışında tutulmasını,

4.2. Fiyat Düzenlemeleri Beyaz şeker fiyatında %39’luk bir azaltmayı iki aşamada gerçekleştirmeyi, Müdahale fiyatlarını kaldırılmasını, yerine referans fiyatın getirilmesini, Pazar fiyatının referans fiyat altına düşmesi durumunda, koruma ağı olarak özel depolama sisteminin oluşturulmasını,

4.3. Telafi Edici Tedbirler Çiftçilerin tek çiftlik ödemesi vasıtasıyla kurumsal fiyatın azaltılmasının %60’ına eşit tazminat almalarını, Kapatılacak fabrikalara pancar teslim hakkı bulunan çiftçilere bu fabrikaların kapanmasından doğan kayıpların telafisi için 3 yıl süreyle yüksek düzeyde doğrudan ödemenin yapılmasını,

4.4. Yeniden Yapılanma Rekabet gücü az olan üreticilerin sektörden uzaklaştırılması için 4 yıl sürecek olan gönüllü bir yeniden yapılanma planını, Bu ödemenin birinci yıl ton başına 730 €, ikici yıl 625 €, üçüncü yıl 520 € ve son yıl 420 € olmasını, Fabrika kapanmasının yol açacağı sosyal ve çevresel etkiler ile baş edilebilmesi için maddi desteği, kapsar.

5.Reformun Piyasa Üzerindeki Etkileri Topluluk içi şeker ve şekerli ürün fiyatlarında düşüş, Kotalı üretim miktarında önemli düşüş, C şekeri üretiminin azalarak sona ermesi, İzoglukoz üretiminde artış, EBA anlaşması ve özel terch kapsamında yapılacak olan şeker ithalatında reform olmaması durumuna göre önemli düşüş,

5. Reformun Piyasa Üzerindeki Etkileri AKP’den ithal edilen şekerin reeksportunun sona ermesi, İhracatın azalarak sona ermesi, Üretim ve ithalatın başa baş olarak iç talebi karşılaması, Topluluk şekerinin kamış şekeri karşısında rekabet gücünün artması, beklenmektedir.

7. Reformun Üye Ülkelerin Şeker Sektörleri Üzerindeki Olası Sonuçları Üretimin ciddi boyutlarda düşeceği,giderek yok olacağı ülkeler Üretimin süreceği, ancak önemli ölçüde azalacağı ülkeler Üretimin az miktarda düşeceği veya mevcut düzeyde kalacağı ülkeler Yunanistan Çek Cum. Avusturya İrlanda İspanya Belçika İtalya Danimarka Fransa Portekiz Letonya Almanya Litvanya Hollanda Macaristan Polonya Slovakya İsveç Slovenya İngiltere Finlandiya

8. Reformun Kabulü Reform’un Kasım ayındaki Tarım Konseyinde kararlaştırılması ve Temmuz 2006’da yürürlüğe girmesi ve 2014/2015 pazarlama yılına kadar yürürlükte kalması öngörülmektedir.

Teşekkürler Kemal.sandik@tarim.gov.tr Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Dış İlişkiler ve Avrupa Topluluğu Koordinasyon Dairesi Başkanı 29 Eylül 2005