OSMANLI YÜKSELİŞ DÖNEMİ(1453-1579)

YÜKSELME DÖNEMİ PADİŞAHLARI İstanbul’un Fethinden, Sokullu Mehmet Paşa’nın ölümüne kadar olan dönemdir. II.Mehmet (Fatih) 1451-1481 II.Bayezid 1481-1512 I.Selim (Yavuz) 1512-1520 I.Süleyman (Kanuni) 1520-1566 (46 yıl) II.Selim (Sarı Selim) 1566-1574 III.Murat 1574-1595

FATİH SULTAN MEHMET DÖNEMİ (1451-1481) İstanbul’un Fethi (29 Mayıs 1453): Sebepleri: Anadolu - Rumeli toprak bağlantısını kesmesi. Rumeli güvenliğinin sağlanmak istenmesi. Bizans entrikaları (Haçlı ittifakları, şehzade ve Anadolu beyliklerini kışkırtmaları) Stratejik bir bölge olması. Hz.Muhammed’in hadisindeki müjdeye ulaşmak istenmesi.

OSMANLI DEVLETİ’NİN HAZIRLIKLARI Bizans’a, Karadeniz’den gelebilecek yardımı engellemek için, Anadolu Hisarı’nın(Güzelce hisar) karşısına Rumeli Hisarı (Boğaz Kesen) yaptırılmıştır. Bizans’ın Silivri ve Vize kaleleri alındı. Büyük toplar döktürüldü. Surlara tırmanmak için tekerlekli kuleler yaptırıldı. Karaman oğulları itaat altına alındı. Balkan devletleri ile saldırmazlık antlaşmaları yapıldı.

BİZANS’IN HAZIRLIKLARI Bizans’ın Hazırlıkları: Sur ve Kaleler yeniden elden geçirildi, tamir edildi. Haliç’in ağzı eski gemiler ve zincirlerle kapatıldı. Grejuva (Rum Ateşi) denilen silahların sayısı arttırıldı. Avrupa devletlerinden yardım istendi. Kuşatmanın Gelişimi: 72 parça gemi karadan haliç’e geçirildi. 53 günlük kuşatmadan sonra alındı. Surlara Türk bayrağını ilk diken Ulubatlı Hasan oldu

FETHİN SONUÇLARI Türk Tarihi Bakımından: II. Mehmet “Fatih” unvanını aldı. İstanbul, Osmanlı’nın Başkenti oldu. İstanbul boğazı ve Karadeniz ticaret yolu Osmanlı’nın eline geçti. Rumeli’nin güvenliği sağlandı. Anadolu ve Rumeli’nin bağlantısı sağlandı. Osmanlı Kuruluş Dönemi bitti, Yükseliş dönemi başladı.

DÜNYA TARİHİ AÇISINDAN ÖNEMİ Doğu Roma yıkıldı. Doğu Ticaret yolları Osmanlı eline geçtiği için Avrupalılar yeni yollar aradı ve Coğrafi keşiflere sebep oldu. Rönesans hareketlerine zemin hazırladı. Surların yıkıla bileceği anlaşıldı. Avrupa’da feodalite zayıfladı. Krallıklar güçlendi. Ortodoksluk Osmanlı himayesine girdi. Orta çağ sona erdi, Yeni çağ başladı. Avrupalı devletler, İstanbul’da ilk sürekli elçiliklerini kurdu.

FATİH DÖNEMİ FETİHLERİ BALKANLARDA ALINAN YERLER: ANADOLUDA ALINAN YERLER: Sırbistan ( Belgrad hariç) 1459 Mora Yarımadası 1460 Eflak ve Boğdan 1462-1476 Bosna-Hersek 1463-1465 Arnavutluk 1479 Not: Bu devirde Osmanlı sınırı Balkanlarda Tuna Nehrine kadar ulaştı Amasra (Cenevizlilerden) (1459) Sinop (Candaroğulları) (1460) Trabzon, Trabzon Rum İmparatorluğu sona erdi (1461) Konya ve Karaman (Karamanoğulları) (1466)

OSMANLI-AKKOYUNLU MÜCADELESİ Otlukbeli Savaşı (1473): *Osmanlı X Akkoyunlu Sebepleri: Uzun Hasan’ın Karamanoğullarına yardım etmesi. Akkoyunlular’ın Venediklilerle anlaşması. Akkoyunlular’ın Osmanlı’dan Sivas ve Trabzon’u istemesi. Fatih’in, doğu sınırının güvenliğini sağlamak istemesi.

OSMANLI-AKKOYUNLU MÜCADELESİ Sonuçları: Osmanlı kazandı. Doğu Anadolu’nun güvenliği sağlandı. Akkoyunlu’nun yıkılmasına zemin hazırlandı.

DENİZLERDEKİ FAALİYETLERİ Ege Adaları: Limni, Eğriboz, Taşoz, Semadirek, İmroz, Midilli. Yunan Adaları: Kefalonya, Ayamavra, Zanta adaları. Kırım’ın Fethi (1475): Karadeniz Türk gölü oldu. Rodos kuşatması ve Otranto’nun fethi (1480).

OSMANLI VENEDİK İLİŞKİLERİ(1463-1479) İmtiyazlar Antlaşması (1479): Her iki taraf aldıkları yerleri geri verecek. Kroya ve İşkodra kaleleri Osmanlılarda kalacak. Arnavutluk, Mora, Dalmaçya kıyılarının bir kısmı Venediklilere bırakılacak. Venedik yıllık vergi ve savaş tazminatı ödeyecek. Buna karşılık; Venedik, İstanbul’da balyoz (elçi) bulundurabilecek. Venedik, Osmanlı sularında serbest ticaret yapabilecek. Osmanlıdaki Venediklilerin davalarına kendi hakimleri bakacak. Venedik bayrağı taşıyan gemilere saldırılmayacak. NOT: İlk imtiyazlar Fatih tarafından ticareti geliştirmek ve Hıristiyan birliğini parçalamak amacıyla Venediklilere verildi.

DİĞER GELİŞMELER VE ÖZELLİKLERİ Osmanlı yükseliş dönemine girmiş ve imparatorluk olmuştur. Mevcut kanunlar toplanıp Kanunname-i Ali Osman (Fatih Kanunnamesi) çıkarılmıştır. Buna göre devletin devamı için “kardeş katline” izin verilmiştir. Böylece devlet merkeziyetçi bir yapıya kavuşmuştur.

DİĞER GELİŞMELER VE ÖZELLİKLERİ Divana padişah yerine sadrazam başkanlık yapmaya başlamıştır. Fatih camii ve yanına Sahn-ı Seman Medreseleri inşa edilmiştir. Klasik Osmanlı mimari üslubu ortaya çıkmıştır. Cülus Bahşişinin dağıtılması gelenek haline gelmiştir. İlk altın para bastırıldı.

II.BAYEZİD DÖNEMİ (1481-1512) Cem Sultan Olayı: Fatih’in ölümünden sonra küçük oğlu Cem sultanın Bursa’da hükümdarlığını ilan etmesi ile bu sorun ortaya çıktı. II.Bayezid’e yenilen Cem önce Memluklara sonra Rodos (Saint Jean) şövalyelerine sığındı ve oradan Papa’ya teslim edildi. 1495 yılında ölmesi ile sorun kendiliğinden çözüldü.

II.BAYEZİD DÖNEMİ (1481-1512) NOT: Cem Sultan olayına; Memluklar, Karaman beyleri, Dulkadiroğulları, Rodos Şövalyeleri ve Papalık karıştığı için sorun devletlerarası (uluslar arası) bir soruna dönüşmüştür. Bu olayı öteki şehzade olaylarından ayıran en önemli özellik budur.

II.BAYEZİD DÖNEMİ NOT: 1483’te Cem Sultan olayına karışan, Aksaray’da yaşayan Karaman beyleri İstanbul’a sürüldüler. Böylece İstanbul’daki Aksaray semti oluştu. İstanbul’da Müslüman sayısı arttı ve Karaman beyleri denetim altında tutulmaya başlandı.

II.BAYEZİD DÖNEMİ Karamanoğulları’nın Yıkılması (1483): Karamanoğullarına kesin olarak son verildi. Boğdan’ın Fethi’nin Tamamlanması (1484): Kili ve Akkerman alınarak Boğdan’ın fethi tamamlanmıştır. NOT: Böylece Kırım ile kara bağlantısı sağlanmış ve Lehistan ile ilk ilişkiler başlamıştır.

OSMANLI-MEMLÜK SAVAŞI(1485-1491) Sebepleri: Fatih zamanından beri devam eden Hicaz su yolları meselesi. Cem Sultan’ı kışkırtmaları. Ramazan ve Dulkadiroğulları üzerinde hakimiyet mücadelesi. Karamanoğulları’nı desteklemeleri. Hindistan’dan gönderilen hediyelere Memlüklerin el koymaları. Savaşlardan kesin bir sonuç alınamamıştır. Ramazanoğulları beyliği toprakları Harameyn Vakıf toprağı olduğu için Memlüklü nüfuzuna bırakılmıştır.

II.BAYEZİD DÖNEMİ SİYASİ OLAYLARI Osmanlı-Venedik Savaşları (1499-1502): Osmanlı; Modon, Koron, İnebahtı ve Navarin’i almıştır. Osmanlı-İran ilişkileri: Şah İsmail 1502’de Akkoyunlu devletini yıkarak Şii- Safevi devletini kurmuştu. Şah İsmail’in Anadolu’ya gönderdiği adamlar ayaklanmalar çıkarmıştır. (Şahkulu isyanı uzun süre bastırılamadı).

II.BAYEZİD DÖNEMİ SİYASİ OLAYLARI Şehzade Selim’in İsyanı: Trabzon Sancak beyi Yavuz, Rumeli’de sancak beyliği istemişse de verilmemiş ve isyan etmiştir. Başarılı olamamış fakat ordunun (yeniçerilerin) hayranlığını kazanmıştır. Ordunun baskısı üzerine II.Bayezid Yavuz’u tahta geçirmek zorunda kalmıştır. II.BAYEZİD Şehzade Ahmet Amasya (Bürokrasi) Şehzade Korkut Manisa (Ulema) Şehzade Selim Trabzon (Ordu)

YAVUZ SULTAN SELİM DÖNEMİ (1512-1520) Şehzadeler Sorunu Yavuz, kardeşleri ve yeğenlerini ortadan kaldırarak rakipsiz olarak tahtta kaldıktan sonra asıl amacı olan Safevi tehlikesini önlemek için sefere çıkmıştır.

ÇALDIRAN SAVAŞI (1514) Şah İsmail’in Anadolu’da Şiiliği yayması ve isyanlar çıkarması karşısında İran üzerine bir sefer düzenleyen Yavuz, Çaldıran’da teknik üstünlüğünün de etkisi ile büyük bir zafer kazanmıştır. Sonuçları: Safevi tehlikesi ve Şii tehdidi bir süre için engellendi. 1515 Turnadağ Savaşı ile Dulkadiroğullarına son verildi. NOT 1: Anadolu Türk birliği kesin olarak sağlanmıştır. NOT 2: Memluklar ile sınır komşusu olundu.

OSMANLI-MEMLÜK SAVAŞLARI (1516-1517) Sebepleri: 1-)Memlukların Safevi ile iş birliği yapması. 2-)Ramazanoğulları üzerinde hakimiyet mücadelesi. 3-)Yavuz’un İslam dünyasında birliği sağlamak istemesi. 4-) Baharat yolunu ele geçirmek istemesi.

OSMANLI-MEMLÜK SAVAŞLARI (1516-1517) Sonuçları: 1-)1516 Mercidabık, 1517 Ridaniye savaşları ile Suriye, Filistin, Kudüs, Mısır ve savaşılmadan Hicaz ele geçirildi. 2-)Memluklar yıkıldı. 3-) Halifelik Osmanlılara geçti. 4-)Osmanlı devlet yönetiminde dini özellik önem kazandı. Teokratik bir yapıya kavuşmuştur. 5-) Çok büyük ganimetler elde edilmiş ve hazine altın ile dolmuştur. 6-)Baharat yolu Osmanlı’nın eline geçmiştir. 7-) Kutsal emanetler Osmanlı koruyuculuğuna geçmiştir. 8-) İslam dünyasında birlik sağlanmıştır. 9-) Venedikliler Kıbrıs için ödediği vergiyi Osmanlıya ödemeye başlamıştır.

KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN DÖNEMİ (1520-1566) İç İsyanlar: Canberdi Gazali İsyanı (1521): Şam-Siyasi Ahmet Paşa İsyanı (1524) : Mısır-Şahsi Baba Zünnun İsyanı (1526): Yozgat-Ekonomik Kalenderoğlu İsyanı (1527): Karaman-Dini

1-)AVRUPA’DAKİ FETİHLER Belgrat’ın Fethi (1521): Orta Avrupa’nın kapıları Osmanlılara açılmıştır. Mohaç Meydan Muharebesi (1526): Macar Kralı Layoş’un çalışmaları sonucu Kanuni sefere çıkarak Macaristan’ı Osmanlıya bağladı. Erdel beyi Yanoş, Macar kralı yapıldı. NOT: Bu durum Osmanlı-Avusturya ilişkilerinin bozulmasına sebep olacaktır.

1-)AVRUPA’DAKİ FETİHLER I.Viyana Kuşatması (1529): Ferdinand’ın Yanoş’un krallığını kabul etmeyerek saldırması üzerine Kanuni yeni bir sefere çıktı. NOT: Ferdinand karşısına çıkmayınca Viyana’yı kuşatmış fakat ordunun hazırlıksız olması ve kış mevsiminin gelmesi ile başarılı olunamamış.

ALMAN SEFERİ(1532) Ferdinand’ın tekrar Macaristan’a saldırması üzerine meseleye köklü çözüm bulmak amacıyla Kanuni, Şarlken üzerine sefere çıkmıştır. Karşısına hiçbir ordu çıkmamıştır. Ferdinand’ın barış teklifini İran sorunu yüzünden kabul etmiştir.

İSTANBUL ANTLAŞMASI(İBRAHİM PAŞA1533) 1533 İstanbul Antlaşmasına göre: Ferdinand Yanoş’un Macar krallığını kabul edecek. Avusturya kralı protokolde Osmanlı sadrazamına eşit sayılacak. Avusturya yıllık vergi ve savaş tazminatı ödeyecek. NOT: Avusturya ile yapılan ilk antlaşmadır. Osmanlı Avusturya’ya üstünlüğünü kabul ettirmiştir.

MACARİSTAN’IN FETHİ (1541) Ferdinand, Yanoş’un oğlu Sigismund’un Macar krallığını kabul etmeyerek saldırınca sefere çıkan Kanuni Macaristan’ı 3 parçaya bölmüştür Zigetvar Seferi (1566): Ferdinand’ın yerine geçen oğlu Maximilyen’in saldırısı üzerine Kanuni 13. ve son seferine çıkmıştır. Kale fethedilmeden bir gün önce ölmüş, kalenin fethini gerçekleştiren Sokullu Mehmet Paşa sefere devam etmeyerek geri dönmüştür. MACARİSTAN Asıl Macaristan (Budin) Osmanlı Devleti’ne Erdel (Sigismund’a) Batı Macaristan (Vergi karşılığı Avusturya’ya)

OSMANLI-FRANSIZ İLİŞKİLERİ Kanuni, Şarlken’in Avrupa’da tek güç olmasını engellemek amacı ile bir taraftan Reform hareketlerini destekler iken diğer taraftan yaptığı seferler ile Fransa Kralı Fransua’yı kurtarmış ve hatta Şarlken karşısında güçlü tutabilmek için ekonomik ayrıcalıklar verilmiştir. 1535 Kapitülasyon Antlaşmasına göre; Fransızlar Osmanlı sularında serbestçe ticaret yapabilecek. Fransız tüccarlardan düşük gümrük vergisi alınacak. Osmanlı ülkesindeki Fransızların kendi aralarındaki davalara Fransız hakimler bakacak. Osmanlı vatandaşları ile sorun yaşarlar ise Osmanlı mahkemeleri bakacak fakat tercüman bulundurabilecekler. Aynı haklardan Osmanlı devleti de yararlanabilecek. Bu antlaşma iki hükümdar hayatta kaldığı sürece geçerli olacak. NOT: 1740 yılında I.Mahmut zamanında kapitülasyonlar sürekli hale getirilmiştir.

OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ(1534-1555) Kanuni’nin Avrupa ile ilgilenmesinden faydalanan İran, sınırda karışıklıklar çıkarmıştır. İran üzerine 3 sefer düzenleyen Kanuni İran’ı ortadan kaldırmayı düşünürken gelen elçiler ile antlaşma yapmaya razı olmuştur. 1555 Amasya Antlaşması: Bağdat, Nahcivan, Erivan Osmanlıya kalmıştır. NOT: İran ile yapılan ilk resmi antlaşmadır.

HİNT DENİZ SEFERLERİ Hint Müslümanlarının yardım isteği, bölgedeki Portekiz üstünlüğüne son vermek, Kızıldeniz’de yeniden üstün konuma gelebilmek için 4 sefer düzenlenmiştir. 1538-Hadım Süleyman Paşa, 1551-Piri Reis,1552-Murat Reis, 1553-Seydi Ali Reis seferleri gerçekleştiren kaptanlardır. Seferlerden istenilen başarı elde dilememiştir.

SEFERLERİN BAŞARISIZ OLMA NEDENİ Osmanlı kaptanlarının tecrübesizliği, Donanmanın okyanuslara dayanıklı olmaması, Hint Müslümanlarından gereken desteğin alınamaması, Yemen, Aden, Arap yarımadası, Maskat hakimiyet altına alınmış. Kızıldeniz ve Basra körfezi Osmanlı denetimine alınmıştır.

DENİZLERDEKİ GELİŞMELER Rodos’un Fethi (1522): Ege denizinin güvenliği sağlandı. Cezayir’in Alınması (1533): Barbaros’un Kaptan-ı Derya olması ile savaşılmadan Osmanlı topraklarına katılmıştır. Preveze Deniz Zaferi (1538): Şarlken’in oluşturduğu Andrea Dorya komutasındaki Haçlı donanması mağlup edilmiştir. Akdeniz Türk gölü olmuştur.

DENİZLERDEKİ GELİŞMELER Nis Seferi (1543): Fransa’ya yardım amacı ile mücadele edilmiştir. Trablusgarb’ın Fethi (1551): Sen Jan Şövalyelerinden Turgut Reis almıştır. Cerbe Savaşı (1559): Turgut reis ile Andrea Dorya arasında oldu. İspanyolların elindeki Cerbe adası alındı. Malta Kuşatması (1565): Sen Jan Şövalyelerinin elinde olan ada kuşatılmışsa da Turgut Reis’in şehit düşmesi üzerine kuşatma kaldırılmıştır.

SOKULLU MEHMET PAŞA DÖNEMİ (1564-1579) Sakız Adasının Fethi (1568): Cenevizlilerden Piyale Paşa almıştır. Ege’deki Türk hakimiyeti pekişti. Yemen’in Fethi (1568-1570): Koca Sinan paşa yeniden almıştır. Kıbrıs’ın Fethi (1571): Venediklilerden Kıbrıs’ın alınmasıyla Doğu Akdeniz tamamen Osmanlı egemenliğine girmiş, İnebahtı Savaşına sebep olmuştur.

SOKULLU MEHMET PAŞA DÖNEMİ İnebahtı Savaşı (1571): Venedik öncülüğündeki Haçlı donanmasıyla yapılan savaşta Osmanlı donanması imha edilmiş, fakat altı ay içinde yeni bir donanma inşa edilmiştir. Tunus’un Fethi (1574): Osmanlı’nın İnebahtı bozgunundan sonra Akdeniz’de üstünlüğünü devam ettirdiğinin anlaşıldığı savaştır. İspanyollardan alınmıştır.

SOKULLU MEHMET PAŞA DÖNEMİ Lehistan’ın Osmanlı Himayesine girmesi (1575): Erdel Prensini kral seçtiren Sokullu, böylece Lehistan’ı himaye altına almış oldu. Vadi’üs Seyl Savaşı: Fas Osmanlı himayesine girmiş, Kuzey Afrika’nın fethi tamamlanmıştır. Portekizliler denizlerdeki üstünlüklerini İngilizlere kaptırmışlardır.

KANAL PROJELERİ Don-Volga Kanal Projesi Ruslar’ın Karadeniz’e inmelerini ve Kırım’a saldırmalarını önlemek. Kafkas hanlıklarını hakimiyet altına almak. Orta Asya Türkleri ile doğrudan irtibata geçmek. İpek yolunu canlandırmak. İran’ı kontrol altında tutmak, amaçları ile yapılmak istenmişse de tamamlanamamıştır. NOT: Ayrıca bu dönemde gündeme gelen Süveyş ve Marmara kanal projeleri de gerçekleştirilememiştir

HAZIRLAYAN: Maşuk YOĞURTÇUOĞLU