BBY153 Bilgi Kaynakları (2012) BİLGİ KAYNAKLARININ TÜRLERİ DanIşma kaynaklarI: BİlGİNİN KENDİSİNİ VEREN - II BBY153 Bilgi Kaynakları (2012)

..Bilginin kendisini veren danışma kaynakları (devam) →

Danışma kaynakları Bilgiyi denetim altına alan, bilgiye eriştiren ve yönlendiren danışma kaynakları Bibliyografyalar Dizinler ve Özler Kataloglar Bilginin kendisini veren danışma kaynakları Ansiklopediler Sözlükler Biyografiler Almanaklar Yıllıklar Rehberler El kitapları Coğrafik kaynaklar Veri tabanları

Sözlükler Birbirleriyle hiçbir bağlantısı olmayan girişlerin/başlıkların alfabetik sırada anlamları ile birlikte sunulması ile oluşan kaynaklardır. Sözcük, terim ve ifadelerin anlamlarını öğrenmek, doğru ifade ve yazım konusunda yardım almak amacıyla çok sık başvurulan danışma kaynaklarından biridir. Şu tür bilgiler içerir: İmlâ (yazım) Telaffuz Heceleme Anlam Köken Tanım Şu tür bilgiler içerir: İmlâ (yazım) Telaffuz Heceleme Anlam Köken Tanım

..Sözlükler Türkçe’de “sözlük”: Yabancı dillerde sözlük: 18.yüzyılın sonuna kadar “kamus” 19.yüzyıldan itibaren “lügat”, küçük olanlara “lügatçe” 1945’ten itibaren “sözlük” Yabancı dillerde sözlük: Lexicon (Yunanca) Dictio (Latince) Glossary (= konu sözlükleri) Thesarus (= “Gömü” / “Kavramlar Dizini”) Dictionary Türkçe’de “sözlük”: 18.yüzyılın sonuna kadar “kamus” 19.yüzyıldan itibaren “lügat”, küçük olanlara “lügatçe” 1945’ten itibaren “sözlük” Yabancı dillerde sözlük: Lexicon (Yunanca) Dictio (Latince) Glossary (= konu sözlükleri) Thesarus (= “Gömü” / “Kavramlar Dizini”) Dictionary

Sözlükler (türleri) Genel dil sözlükleri Genel dil sözlükleri Kısaltılmamış sözlükler (unabridged dictionary): Yayımlandığı tarih itibariyle kullanımda olan tüm sözcükleri içermeyi hedefleyen, çok kapsamlı, teknik terim, jargon, vb. sözcükleri de içerebilen sözlük türüdür. Kısaltılmış sözlükler (abridged dictionary): Daha yaygın kullanılan, boyut olarak daha küçük ve içerik olarak daha dar kapsamlı olan sözlüklerdir. Kitaplarda, dergilerde ya da günlük konuşma dilinde genel olarak kullanılan sözcükleri içerir. Masa sözlükleri (desk/college dictionaries): Yaklaşık 130-180 bin arası sözcük içeren sözlüklerdir. Genellikle evlerde kullanılan sözlükler bunlardandır. Hem çocuk ve gençlere hem de yetişkinlere hitap ederler. Cep sözlükleri: Boyut olarak küçük olduklarından bu şekilde adlandırılırlar. İçerik açısından kapsamlı değildir, yaklaşık 30-55 bin civarında sözcük içerir. Genel dil sözlükleri Kısaltılmamış sözlükler (unabridged dictionary): Yayımlandığı tarih itibariyle kullanımda olan tüm sözcükleri içermeyi hedefleyen, çok kapsamlı, teknik terim, jargon, vb. sözcükleri de içerebilen sözlük türüdür. Kısaltılmış sözlükler (abridged dictionary): Daha yaygın kullanılan, boyut olarak daha küçük ve içerik olarak daha dar kapsamlı olan sözlüklerdir. Kitaplarda, dergilerde ya da günlük konuşma dilinde genel olarak kullanılan sözcükleri içerir. Masa sözlükleri (desk/college dictionaries): Yaklaşık 130-180 bin arası sözcük içeren sözlüklerdir. Genellikle evlerde kullanılan sözlükler bunlardandır. Hem çocuk ve gençlere hem de yetişkinlere hitap ederler. Cep sözlükleri: Boyut olarak küçük olduklarından bu şekilde adlandırılırlar. İçerik açısından kapsamlı değildir, yaklaşık 30-55 bin civarında sözcük içerir.

..Sözlükler (türleri) Tarihsel ve etimolojik sözlükler Sözcüklerin ortaya çıkışından günümüze dek geçirdiği evrimi gösteren sözlüklerdir. Etimolojik sözlüklerde sözcüklerin çıkış noktası, kökeninde yatan başka dillere ait bilgiler de verilir. Örneğin; “Dictionary of Old English”

..Sözlükler (türleri) Yabancı dil sözlükleri (İki dilli sözlükler - Bilingual dictionaries) Karşılıklı olarak bir dilden başka bir dile sözcüklerin anlamlarını veren sözlüklerdir. Örneğin; “İngilizce-Türkçe, Türkçe-İngilizce Sözlük”

..Sözlükler (türleri) Konu sözlükleri (uzmanlaşmış sözlükler) Belirli bir bilim dalı, disiplin ya da konu ile ilgili olan sözcükleri ve onların anlamlarını veren sözlüklerdir. Bazı konu sözlükleri terimlerin en fazla kullanılan yabancı dillerdeki karşılığına da yer verir. Örneğin; “Bilişim terimleri sözlüğü”, “Belge Yönetimi ve Arşiv Terimleri Sözlüğü” Gömü / Kavramlar dizini (Thesaurus): Özellikle belirli bir bilim dalında hazırlanmış, o alanda kabul edilmiş terim ve kavramlar listesi olarak adlandırılabilir. Bu kaynaklarda kavram ve terimlerin anlamdaşları verilir. Diğer sözlüklerde olduğu gibi tanım ya da telaffuz bilgileri vermek gibi bir amacı yoktur. Sözcüklerin anlamından yola çıkarak aralarındaki ilişkileri ortaya koyar. Bu kaynaklar çoğunlukla “dizinleme” işleminde “konu başlıkları listesi” işlevi görür. Neden?.. Örneğin; “Historical Thesaurus of the Oxford English Dictionary” Konu sözlükleri (uzmanlaşmış sözlükler) Belirli bir bilim dalı, disiplin ya da konu ile ilgili olan sözcükleri ve onların anlamlarını veren sözlüklerdir. Bazı konu sözlükleri terimlerin en fazla kullanılan yabancı dillerdeki karşılığına da yer verir. Örneğin; “Bilişim terimleri sözlüğü”, “Belge Yönetimi ve Arşiv Terimleri Sözlüğü” Gömü / Kavramlar dizini (Thesaurus): Özellikle belirli bir bilim dalında hazırlanmış, o alanda kabul edilmiş terim ve kavramlar listesi olarak adlandırılabilir. Bu kaynaklarda kavram ve terimlerin anlamdaşları verilir. Diğer sözlüklerde olduğu gibi tanım ya da telaffuz bilgileri vermek gibi bir amacı yoktur. Sözcüklerin anlamından yola çıkarak aralarındaki ilişkileri ortaya koyar. Bu kaynaklar çoğunlukla “dizinleme” işleminde “konu başlıkları listesi” işlevi görür. Neden?.. Örneğin; “Historical Thesaurus of the Oxford English Dictionary”

..Sözlükler (türleri) Anlamdaş (synonym) ve karşıt anlamlı (antonym) sözcükler sözlüğü Sözcüklerin eş anlamlılarını ve karşıt anlamlılarını verir. Kimler kullanır: Özellikle dili iyi kullanması gereken araştırmacı, edebiyatçı, öğretmenler ya da bir dili yeni öğrenenler tarafından ihtiyaç duyulabilen kaynaklardır. Bulmaca meraklıları tarafından da sık başvurulan kaynaklardan biridir. Anlamdaş (synonym) ve karşıt anlamlı (antonym) sözcükler sözlüğü Sözcüklerin eş anlamlılarını ve karşıt anlamlılarını verir. Kimler kullanır: Özellikle dili iyi kullanması gereken araştırmacı, edebiyatçı, öğretmenler ya da bir dili yeni öğrenenler tarafından ihtiyaç duyulabilen kaynaklardır. Bulmaca meraklıları için de sık başvurulan kaynaklardan biridir.

..Sözlükler (türleri) Kısaltmalar sözlüğü Kısaltma olarak kullanılan sözcüklerin açılımının (tamamının) ne olduğunu öğrenmeye yarar. Abbreviation: Sözcüklerin kısaltılmış hali (“bkz.”, “v.s.”, “etc.”, gibi…) Acronym: Sözcüklerin baş harflerinden oluşan kısaltmalar (TÜBİTAK= Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu, gibi…) Kısaltmalar sözlüğü Kısaltma olarak kullanılan sözcüklerin açılımının (tamamının) ne olduğunu öğrenmeye yarar. Abbreviation: Sözcüklerin kısaltılmış hali (“bkz.”, “v.s.”, “etc.”, gibi…) Acronym: Sözcüklerin baş harflerinden oluşan kısaltmalar (TÜBİTAK= Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu, gibi…)

..Sözlükler (türleri) Argo sözlükler - Deyimler sözlüğü Günlük konuşma dilinde kullanılan deyimlerle, argo sözcük ve ifadelere çoğunlukla genel dil sözlüklerinde yer verilmez, bu sözcüklerin anlamlarına argo sözlüklerinden ulaşılabilir. “fit olmak” Deyim: Genellikle gerçek anlamından az çok ayrı, kendine özgü bir anlam taşıyan kalıplaşmış söz öbeği, tabir. (TDK, Güncel Sözlük) “yüzüp yüzüp kuyruğuna gelmek” Bu sözlükler günlük konuşma dilinin parçası olan birçok ifadenin anlamını içerebilir. Özellikle yabancı dil öğrenenlerin sık başvurabileceği kaynaklardan biridir. Neden?..

Sözlükler (değerlendirme) “Dictionaries are like watches: the worst is better than none, and the best cannot be expected to go quite true” (Katz, 1987, s.290). Amaç Özellikle kaynağın ön sözünde amaç ve hitap ettiği kitle belirtilmiştir. Kaynağın içeriğinin buna uygun olup olmadığı incelenmelidir. Eserin nasıl kullanılması gerektiği ile ilgili bilgi verilmiş olmalıdır. Neden?..

- Bir İngilizce sözlükte “Concert” sözcüğünün anlamını aradığımızı düşünelim. Üstteki resim “C” harfi altında yer alan “Concert” sözcüğün anlamını gösteriyor. Dikkat edilirse sözcüğün anlamı verilirken birçok işaret, kısaltma, rakam ve harften oluşan çeşitli notasyonlar kullanılmış. Sözcüğün çeşitli varyasyonları, kökeni, farklı kullanım biçimleri ile ilgili bilgiler veren bu işaretlerin anlamı sözlüklerin başında mutlaka verilir (alttaki resim bu kısaltmaların açıklamalarının (yine “concert” sözcüğü örneği üzerinden) verildiği kısımdan, sözlüğün ilk sayfalarından alınma. Her sözlük, kullandığı notasyonlar ve işaretlerin ne olduğu ile ilgili bu tür bir açıklama yapmak zorundadır. - Bu notasyonların kullanılma sebebi sözlüklerin çok fazla sözcük ve sözcüklerle ilgili mümkün olduğunca fazla bilgi vermeye çalışmasıdır. Bu nedenle sözlükler genelde çok küçük yazılır ve sözlük sayfalarının neredeyse her yeri doludur. Mümkün olduğunca çok bilgi verirken yerden de mümkün olduğunca tasarruf edebilmek için sık tekrarlanan bazı bilgiler kısaltmalar halinde verilir.

..Sözlükler (değerlendirme) Otorite Büyük sözlükler tanınmış yayınevleri tarafından üretilmiş olmalı (Merriam-Webster, Oxford University Press, Random House, Macmillan, Türk Dil Kurumu, vb.). Küçük sözlükler ya da konu sözlüklerinde sözlüğü hazırlayanın kim olduğu ve bu konudaki yetkinliği önemli. Elektronik sözlüklerin bazıları kullanıcı katkısı ile hazırlanabildiği için kullanılırken temkinli olunmasında yarar var.

..Sözlükler (değerlendirme) Kapsam Ne tür bir sözlük kullanılacağı sözlüğün ne kadar sözcük içerdiği ile doğrudan alakalı olabilir. Aranan sözcüklerin çoğunun anlamının bulunabilecek olması genellikle önemlidir. Kullanılacak sözlük seçilirken türüne dikkat edilmelidir (örneğin, argo sözcükleri genel dil sözlüklerinde bulamak zor). Sözlüğün içinde kullanılan çeşitli kısaltmaların listesi sözlüğün giriş kısmında verilmiş olmalıdır. Dil dinamiktir, sürekli değişir, yeni sözcükler eklenir. Sözlüğün en fazla 3- 4 yılda bir gözden geçirilip güncellenmesi önemlidir. Özellikle büyük sözlüklerde sözcüklerle ilgili anlam bilgisinin yanı sıra şu bilgilerin de olması beklenir: Yazılışı (imla kurallarına uygun şekilde) Okunuşu (yazıldığı gibi okunmayan diller için) Etimolojik tanımlaması Varsa karşıt ve eş anlamları Sözcüklerin cümle içinde kullanımı ile ilgili örnekler Sözcüklerden üretilmiş deyim ve ifadeler

..Sözlükler (değerlendirme) Biçim Basılı sözlüklerin fiziki özelliği uzun süre kullanıma olanak vermeli. Kağıt ve cilt kalitesine dikkat edilmeli. Baskı ve punto okunabilir ve resimler kaliteli olmalı. Boyutları amacına uygun olmalı (örneğin, bir “cep sözlüğü” 25x15cm boyutunda ve 500 sayfa olamaz). Elektronik sözlüklerde sesli telaffuz özelliği bulunmalı, ayrıca arayüz hızlı ve kullanıcı dostu olmalı.

Sözlükler (genel dil sözlükleri) 2005 basımı 315 binden fazla sözcük, 750.000’in üzerinde örnek, 2.400 resim içerir. $ = ? 69,95$ Random House Webster’s Unabridged Dictionary 69,95$

..Sözlükler (genel dil sözlükleri) 476.000’den fazla kelime 140.000 kelimenin etimolojik tanımlaması Ücretsiz çevrimiçi versiyonda sözlük, thesaurus ve ansiklopedik bilgiler de yer alıyor (http://www.merriam- webster.com/) Ücretli çevrimiçi versiyon reklamlardan arındırılmış (kredi kartı bilgisi verdiğinizde 14 gün ücretsiz üyelik) (http://unabridged.merriam- webster.com) “Merriam-Webster.com” ve “The Merriam-Webster Unabridged Dictionary” - 476.000’den fazla kelime - 140.000 kelimenin etimolojik tanımlaması - Ücretsiz çevrimiçi versiyonda sözlük, thesaurus ve ansiklopedik bilgiler de yer alıyor (http://www.merriam-webster.com/) - Ücretli çevrimiçi versiyon reklamlardan arındırılmış (kredi kartı bilgisi verdiğinizde 14 gün ücretsiz üyelik) (http://unabridged.merriam-webster.com) Ücretli çevrimiçi versiyon reklamlardan arındırılmış (kredi kartı bilgisi verdiğinizde 14 gün ücretsiz üyelik) (http://unabridged.merriam-webster.com)

..Sözlükler (genel dil sözlükleri) Türk Dil Kurumu sözlüklerinden bazıları Büyük Türkçe Sözlük - http://tdkterim.gov.tr/bts/ Çevrimiçi versiyonunda söz, deyim, terim ve ad olmak üzere toplam 616.767 söz varlığı bulunmaktadır. Basılı olarak da yayımlanmaktadır. Güncel Türkçe Sözlük ve Sesli Türkçe Sözlük - http://www.tdk.org.tr/index.php?option=com_content&view=article&id=247:guncel-turkce “Türkçenin en güvenilir, en gelişmiş ve en güncel sözlüğü, 1945’ten beri yayımlanan Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük’ünün Genel Ağ'daki sürümüdür.” “Türkçe Sözlük dilimizde yaşanan gelişmelere bağlı olarak sürekli güncellenmektedir. Şu anda sözlükte 121.509 anlam bulunmaktadır.” Çevrimiçi versiyonlarda eksik olduğunu düşündüğünüz sözcükler için talep ve öneride bulunabilirsiniz: katki@tdk.org.tr

TDK sanal mağazada basılı “Güncel Türkçe Sözlük” ve CD-Rom versiyonu.

Sözlükler (kısaltılmış sözlükler) 2006 basımı 1644 sayfa, deri kapaklı Kısaltılmış bir sözlük olduğundan en çok kullanılan sözcükleri içerir. 225 binden fazla sözcük Yabancı sözcük ve ifadeler, kişi adları, yer adları, işaret ve semboller hakkında tanımlamalar $ = ? 99,95$ Merriam Webster’s Collegiate Dictionary

Çevrimiçi sözlüklerin getirdiği yenilikler http://www.merriam-webster.com/video/index.htm

Merriam-Webster’s sözlüğünden (“Dictionary”) 2011 yılında yapılan bir aramanın ekran görüntüsü (aranan sözcük “fame”)

Merriam-Webster’s Thesaurus’undan 2011 yılında yapılan bir aramanın ekran görüntüsü (aranan sözcük “fame”)

..Sözlükler (kısaltılmış sözlükler) Çocuklara yönelik olarak hazırlanmıştır. 35 binden fazla sözcük ve 3000den fazla resim vardır. Örnek cümle ve deyimler yer alır.

..Sözlükler (tarihsel sözlükler) Dictionary of American Regional English Amerika’da kullanılan çeşitli lehçelerin anlamlarını ve tarihsel gelişimlerini verir. 1985-2013 arasında 6 cilt olarak yayımlanmıştır. Dictionary of American Regional English Amerika’da kullanılan çeşitli lehçelerin anlamlarını ve tarihsel gelişimlerini verir. 1985-2013 arasında 6 cilt olarak yayımlanmıştır. http://www.hup.harvard.edu/results-list.php?collection=1182

Sözlükler (çevrimiçi) Yayıncılar basılı olarak ürettikleri sözlükleri kullanıcılara çevrimiçi olarak sunabilir. Bu kaynaklar genellikle ya genel sözlüklerin kısaltılmış web versiyonları olarak sunulur ya da orijinal sözlüğün çevrimiçi sürümüne ücret karşılığı abone olunması istenebilir. Bu kaynaklar yılların verdiği deneyimle hazırlanmıştır ve basılı kopyaları ciddi ücretlerle satılmaktadır. Çeşitli kurumlar tarafından üretilen ve içeriği tamamen ücretsiz olan ve genelde yalnız Internet üzerinden erişilebilen sözlükler de bulunmaktadır.

..Sözlükler (çevrimiçi) Dictionary.com http://content.dictionary.com/about/products Ücretsiz çevrimiçi sözlük. Tüm dünyadan aylık 50 milyon kullanıcı kullanıyor. Yıllık ortalama 3,6 milyar arama yapılıyor. Dictionary, Thesaurus, Quotes, Word of the day, Games, ...

Dictionary.com’da 2011 yılında yapılan bir aramanın ekran görüntüsü (sözcük “assertion”)

Dictionary.com’da 2011 yılında yapılan bir aramanın ekran görüntüsü (sözcük “assertion”)

Dictionary.com’da 2011 yılında yapılan bir aramanın ekran görüntüsü (sözcük “assertion”)

..Sözlükler (çevrimiçi) Seslisozluk.net Internet üzerinden hizmet veren bir sözlük Sözcüklerin İngilizce-Türkçe, Türkçe-İngilizce, Türkçe-Türkçe ve İngilizce-İngilizce karşılıkları bulunabilir. İçerik kullanıcı katkıları ile gelişmekte ve sitede 2 milyondan fazla çeviriye ulaşıldığı söylenmektedir. Kullanıcılar yeni çeviriler ekleyerek sözlüğe katkıda bulunabiliyorlar. Sözcükleri İngilizcedeki farklı aksanlara göre dinlemek mümkün. Kullanım klavuzu ve detaylı bilgi: http://www.seslisozluk.net/sozluk-kullanim-klavuzu/

Seslisozluk.net’te 2011 yılında yapılan bir aramanın ekran görüntüsü (sözcük “assertion”)

..Sözlükler (çevrimiçi) tureng.com Kullanıcı katkısı ile geliştirilen bir başka çevrimiçi sözlük örneği.

Tureng.com’da 2011 yılında yapılan bir aramanın ekran görüntüsü (sözcük “assertion”)

..Sözlükler (çevrimiçi) Online Dictionary for Library and Information Science (ODLIS) http://lu.com/odlis/ Kütüphanecilik ve bilgi bilim alanında terimler sözlüğü (çevrimiçi konu sözlüğüne bir örnek). 1994 yılında 4 sayfalık bir bilgisayar çıktısı olarak başlayan proje önce html dosyası halinde web ortamına aktarıldı, 2000lere kadar içeriği geliştirildi. 2002-2004 yılları arasında içeriğe yapılan eklemelerin yanı sıra terimlere kendi içlerinde çapraz göndermeler eklendi. 2004 yılında Libraries Unlimited tarafından basılı hale getirildi. Web versiyonu yıllık olarak gözden geçirilip güncelleniyor.

..Sözlükler (çevrimiçi) Deneyin: Türk Dil Kurumu’nun web sitesinde (www.tdk.org.tr) ne tür sözlükler var? Hacettepe Üniversitesi Kütüphanelerinin kullanıcılarına önerdiği serbest erişimli çevrimiçi sözlükler var mı? Düşünün: Çevrimiçi sözlüklerin avantajları neler olabilir? Ücretsiz çevrimiçi sözlükler varken neden hala basılı olanlar ciddi paralara satılıyor? Bunları kim, neden kullansın?

Kaynaklar ve okuma listesi: Sözlükler konusunda uluslararası otorite olan yayıncılar: Merriam-Webster -- http://www.merriam-webster.com Oxford University Press -- http://www.oup.co.uk/ Random-House -- http://www.randomhouse.com Pearson Longman -- http://longmanusahome.com/ Doubleday -- http://doubleday.com/ Macmillan -- http://international.macmillan.com/ Simon & Schuster -- http://www.simonsays.com/ Houghton Mifflin -- http://www.hmco.com/indexf.html

Kaynaklar ve okuma listesi: Katz, William. (1987). Introduction to Reference Work: Basic Information Sources (Vol.1, Part 2 & 3). New York: McGraw-Hill. Dictionary. (2011). Wikipedia içinde. 22.12.2011 tarihinde http://en.wikipedia.org/wiki/Dictionary adresinden erişildi. Slaytlar hazırlanırken ayrıca aşağıda listelenen bazı yayımlanmamış ders notlarından yararlanılmıştır: Dr. Dilek Köprülü. BBY 103 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I. Hacettepe Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. Dr. Coşkun Polat. BBY 12 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I. Atatürk Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü. Nevzat Özel. BBY 101 Genel Danışma Kaynakları I. Ankara Üniversitesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü.