TÜRKİYE’DE ÖĞRETMEN YETİŞTİRME REFORMLARI 1953 -2007 Süreyya Şevki Yıldız

Ortaöğretim Kurumlarına Öğretmen Yetiştirme Köy Enstitüleri Öğretmen Okulu Öğretmen Liseleri 1974 (Anadolu Öğr.Lis.1989) İlköğretmen Okulları - 1953 Eğitim Enstitüleri - 1974 Gelişmiş Ülkelerde Öğretmen Yetiştirme Eğitim Yüksekokulları-1982 Ortaöğretim Kurumlarına Öğretmen Yetiştirme Eğitim Fakülteleri-1990

İLKÖĞRETMEN OKULLARI

Köy enstitülerinin kapatılmasıyla öğretmen yetiştirme işi İlköğretmen Okulları adı altında yeniden düzenlenmiştir. İlkokul üzerine 6, ortaokul üzerine 3 yıl eğitim vererek, lise dengindeki öğretmen okullarıyla program bütünlüğü sağlanmıştır.

Bu okullar sayesinde farklı kaynaktan öğretmen yetiştirme uygulamasına son verilmiştir. Köy ilkokullarının öğretmen ihtiyacını karşılamak amacıyla İlköğretmen Okullarının mezunlarına zorunlu hizmetlerini köy ilkokullarında tamamlama zorunluluğu getirilmiş ve öğretim programlarına Köy Enstitüleri programlarından esinlenerek “iş ve tarım dersleri” konmuştur.

İlköğretmen Okullarının eğitim süresi 1970-71 öğretim yılında 1 yıl artırılmış ve diğer liselerle denklik kazandırılmıştır. Diğer liselerle denklik getirildiğinden üniversiteye girme hakkı kazanmışlardır. Bu tür düzenlemelerle İlköğretmen Okullarının statüsü biraz daha yükseltilmiştir.

1973 yılında yürürlüğe giren 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanununun 43. maddesi, “Öğretmenlik, devletin eğitim, öğretim ve bununla ilgili yönetim görevlerini üzerine alan özel bir ihtisas mesleğidir.” Bu maddeye göre öğretmenliğin yasal tanımı yeniden yapılmıştır.

Bu hükümler çerçevesinde 1974 -75 öğretim yılında, köklü bir geçmişe ve deneyime sahip İlköğretmen Okullarının büyük bölümü işlevini yitirdi ve kapatıldı.

Öğretmen Liseleri-1974 İşlevini kaybeden İlköğretmen Okullarının bazıları aynı binalarında, öğretmen yetiştiren yükseköğretim kurumlarına öğrenci hazırlamak amacıyla “Öğretmen Liselerine” dönüştürülmüştür. Öğretmen Liseleri, 1989 yılına kadar, ortaöğretim kurumu olarak devam etmiştir. Bu tarihten sonra da,

Yüksek Öğretim Kurumu ile Millî Eğitim Bakanlığı arasında varılan anlaşmayla, öğretmen liselerini iyileştirmek için 1989-1990 öğretim yılından itibaren “Anadolu Öğretmen Lisesi” uygulamasına geçilmiştir.

Anadolu Öğretmen Liselerinde , normal liselerdeki derslerin yanı sıra haftada 2 saatlik meslek dersleri de verilmektedir. (Eğitime Giriş, Eğitim Psikolojisi, Öğretim İlke ve Yöntemleri vs.) 1 yıl hazırlık uygulamasıyla yabancı dil ağırlıklı öğretim yapılmaktadır.

Gündüzlü, paralı yatılı ve parasız yatılı olarak eğitim verilmektedir. Anadolu Öğretmen Liseleri mezunlarına öğretmen yetiştiren yüksek öğretim kurumunu tercih etmeleri hâlinde ek puan sistemi uygulanmaktadır.

Bu tür yenilikler toplumun ilgisini çekmiş ve nitelikli öğrenci akımı başlamıştır. Liseler düzeyinde öğrenci sayısı bakımından 3. sıradadır. İsmi öğretmen lisesi olsa da ülkemizde öğretmen yetiştirme tek bir kurum tarafından yapılmaktadır. Bu yüzden bu okulların fonksiyonu tartışma konusudur.

EĞİTİM ENSTİTÜLERİ-1974

Öğretmen yetiştirme işini üzerine alan bu kurumlar 1974 -75 öğretim yılından itibaren açılmaya başlanmıştır. 1976 yılında sayıları 50’ye ulaşmıştır. Lise üzerine 2 yıl eğitim vermiştir. Öğretmen lisesi mezunu öğrencilere Eğitim Enstitülerine girişte çeşitli avantajlar sağlanarak bu iki kurum arasında devamlılık kurulmaya çalışılmıştır.

İki yıllık Eğitim Enstitüleri, öğretim elemanı eksikliği, o dönemde üniversiteyi kazanamayan öğrencilerin buraya alınmış olması ve siyasi olaylar yüzünden işlevini kaybetmiştir. 1981 yılında sayıları 17’ye düşmüştür. Geriye 17 tane kalan bu enstitüler “Eğitim Yüksek Okulu” adıyla üniversitelerin çatısı altına alınmıştır.

EĞİTİM YÜKSEKOKULLARI-1982 Eğitim yüksekokullarının kurulmasıyla öğretmen yetiştirme üniversite düzeyinde ilk kez ele alınmıştır. Bu enstitüler 2 yıllık eğitim vermiştir. Ta ki YÖK’ün “Tüm seviyedeki öğretmenlerin en az lisans öğrenimi görmeleri” şartı getirilene kadar.

Açılan bu yeni kurumlarda öğretim elemanı sorununa hiç değinilmemiş, kurum dışı kaynaklarla işin ehli olmayanlarla öğretim yapılmıştır. Ege bölgesinde, İzmir yöresinde bulunan üç Eğitim Yüksekokulunun öğretim elemanlarının niteliklerine bakıldığında, bunlardan A'da görevli elemanların %57.1 i, B'de görevli olanların %53.3 ve C'dekilerin %100 (Rakam doğru) ilköğretim ile ilgili olarak ne lisans, ne de lisans-üstü düzeyde bir öğretim almışlardır.

23.5.1989 tarih ve 89.22.876 sayılı YÖK kararıyla (Her seviyedeki öğretmenlerin en az lisans eğitimi görmeleri) iki yıllık Eğitim Yüksek Okullarının öğrenim süresi 1989-90 öğretim yılından itibaren 4 yıla çıkarılmış ve Eğitim Fakülteleri bünyesinde öğretmen yetiştirme işi devam etmiştir.

EĞİTİM FAKÜLTELERİ-1990

Öğretmen yetiştirme eğitiminin 4 yıla çıkmasıyla zorunlu olarak programda düzenlemeye gidilmiştir. 1992 yılında yapılan bu düzenlemeyle gerek alan derslerine gerekse öğretmenlik mesleğine hazırlayıcı formasyon derslerine daha fazla zaman ayrılmıştır. Eğitim süresinin uzaması öğretmenlerin kaliteli yetişmesine yönelik iyi bir çaba olsa da beraberinde önemli bir sorunu getirmiştir.

Önceden iki yılda yetişen öğretmen bu değişiklikle 4 yılda yetişiyor ve mezun sayısı yarıya düşüyor. Ülkede büyük öğretmen açığı meydana geliyor. En sonunda MEB, 1996 yılı 2. atama döneminde öğretmenlik mesleğine ve ülke eğitimine zarar verecek şu kararı alıyor :

13 Eylül 1996 Tarihli Genelge “ÖSS puanı ile öğrenci kabul eden Fakülte ve Yüksekokullar dışında örgün yükseköğretim kurumlarından lisans düzeyinde öğrenim görmüş olanlar pedagojik formasyon aranmadan ve sınavsız olarak sınıf öğretmeni olarak atanacaklardır.”

Bu karar sonucu 50.000 kadar işsiz yükseköğretim mezunu, hiçbir öğretmenlik meslek bilgisi görmedikleri halde sınıf öğretmeni olarak mesleğe sokulmuşlardır. Bunların çoğu Ziraat, Veteriner, İktisadi Bilimler vs. mezunlarıdır.

4 Kasım 1997’de YÖK’ün Eğitim Fakültelerinde giriştiği “Yeniden Yapılandırma” sistemiyle; Eğitim fakültelerinde ilköğretim bölümleri kurulmuştur. Ortaöğretime öğretime öğretmen yetiştirme Fen-Edebiyat fakülteleri ile işbirliği yaparak sağlanmıştır. 3,5 yıl alan dersi + 1,5 yıl Ped.Form. (1999 yılında bu uygulama durdurulmuştur.)

Her dersin özel öğretim yöntemine önem verilmiş. Öğretmenlik uygulamasına verilen önem artmış, 3 yarıyıl okullarda gözlem, inceleme ve uygulama yapılmasını öngören Okul Deneyimi dersleri konmuştur.

Öğretmen yetiştirme sistemi ve süresi, çok sık değişikliğe uğramıştır Öğretmen yetiştirme sistemi ve süresi, çok sık değişikliğe uğramıştır. Zaman zaman ihtiyacın giderilmesi için geçici çözümler üretilmiştir. (Gece Öğretimi, Mektupla Öğretim, Hızlandırılmış Eğitim-Toplam 130 bin öğretmen) Niteliksiz öğretmenlerin yetiştirilmesi, öğretmenlik mesleğinin toplumda değer kaybetmesine yol açmıştır. Yeterli eğitim almadan göreve başladıkları için öğretmen olarak üzerlerine düşen görevleri yerine getirememişlerdir.

Günümüzde bu sorunların kısmen aşıldığı görülmektedir Günümüzde bu sorunların kısmen aşıldığı görülmektedir. Ancak, YÖK ile MEB arasındaki uyumsuzluktan dolayı onbinlerce öğretmen adayı şu an mağdur durumdadır. Aynı yeterliliklere sahip olmasına rağmen daha kötü şartlar altında çalışmaya itilmektedir. (Ücretli Öğr. vs.) Gerekli planlamaların yapılması ve beşte standardın kaldırılması gerekmektedir.

GELİŞMİŞ ÜLKELERDE ÖĞRETMEN YETİŞTİRME Almanya Öğretmen adayı, 3 yada 4 yıllık yükseköğretim kurumunu bitirdikten sonra, belirli zamanlarda devlet tarafından yapılan öğretmenlik sınavına katılır. Sınav yazılı ve sözlü şeklindedir. Başarılı olanlar stajyer olarak atanır. İki yıl süren stajyerliği başarıyla tamamlayanlar, devletin açtığı asil öğretmenlik sınavına girerler. Bu sınavda yazılı ve sözlü olmak üzere iki aşamadadır. Başaranlar asil öğretmen olarak kurumlara atanırlar.

Amerika Birleşik Devletleri Eğitim fakültesi 2. sınıfından itibaren, belirlenen ilköğretim kurumlarında uygulama etkinlikleri yapılmaya başlanmaktadır. Mezun olana kadar ağırlıklı olarak devam eder. Mezun olana “öğretmenlik sertifikası” verilir. Öğretmen mesleğe başlarken doğrudan ilköğretim kurumuna başvurmaktadır.Burada katıldığı etkinliklerin ve yaptığı çalışmaların bir portfolyosu istenmektedir. Uygun görülenler mülakat sınavına çağırılır, geçenler başvurduğu okulda göreve başlar. 4 ya da 8 yılda bir öğretmenlik sertifikası yenilenmek zorundadır.Yenilemek için öğretmenin üniversiteye gidip en az 9 kredilik ders alması gerekir.

Japonya 12 yıl zorunlu eğitimi tamamlayan öğrenciler üniversite sınavına girerler. Kazanması oldukça zor olan bir sınavdır. Üniversite sınavını kazananlar, Öğretmen Yetiştiren Yükseköğretim kurumları tarafından yapılan 2. bir sınava girerler.Sınav yazılı ve mülakattan oluşmaktadır. Ancak bu sınavı geçtikten sonra kayıt olabilirler. Fakülteden mezun olan öğretmene sertifika verilir. Bu sertifikayla “Yerel Eğitim Komisyonları”na başvurur. Komisyon öğretmeni sınavdan geçirerek görev verip vermeyeceğini karara bağlar.

Tüm bu aşamalardan sonra öğretmen fiilen görevine başlar. Mesleklerinin beşinci, onuncu, onbeşinci ve yirminci yıllarında hizmetiçi eğitime tabi tutulur. Başarısız olanlar ya başka bölümlere kaydırılır ya da tamamen meslek dışına çıkartılır.

İsviçre 9 Yıl Zorunlu Eğitim (İlköğretim) 5 Yıllık Öğretmen Yetiştiren Okullar (Ortaöğretim) 3 ya da 4 Yıllık Öğrt. Yet. Yükseköğretim (Lisans) 2 ya da 3 Yıl süren Özel Eğitim (Lisansüstü) Göreve Başlama

Gelişmiş ülkelerdeki öğretmen yetiştirme konusu incelendiğinde birçok noktada farklı uygulama vardır. Bu farklılık öğretmenlik mesleğine verilen önemden kaynaklanmakta ve buna göre düzenlenmektedir.

ORTAÖĞRETİM KURUMLARINA ÖĞRETMEN YETİŞTİRME Ortaöğretim kurumlarına öğretmen yetiştirme işi 1940 yılında açılmaya başlanan “Eğitim Enstitüleri” ile karşılanıyor. Temelde ortaokullara branş öğretmeni yetiştirmek üzere kurulan ve süreleri 1960'lı yılların sonunda 3 yıla çıkarılan Eğitim Enstitüleri, 1978-1979 öğretim yılında önemli bir değişiklik geçirmiştir. Bu öğretim yılından itibaren enstitülerin öğrenim süresi 4 yıla çıkartılmış, isimleri “Yüksek Öğretmen Okulu” olarak değiştirilmiş ve bölümlerde yeniden yapılanma ile branşlarda ihtisaslaşmaya gidilmiştir. 16 bölüm halinde (Türk Dili ve Edebiyatı, Tarih-Coğrafya, Coğrafya-Tarih, Matematik-Fizik, Fizik-Matematik, Fizik-Kimya, Kimya-Fizik, Kimya-Biyoloji, Biyoloji-Kimya, İngilizce, Fransızca, Almanca, Resim-İş, Müzik, Beden Eğitimi, Eğitim) yeniden organize edilen enstitülerde amaç, hem ortaokullara hem de liselere öğretmen yetiştirmek haline gelmiştir.

Bu düzenleme ile eski enstitülere üniversiter bir yapı ve işleyiş kazandırılmaya çalışılırken bölümlerde getirilen ihtisaslaşma, yetişen öğretmenlerin ortaokuldan çok liseye yönelmelerine neden olmuştur. Bu düzenlemeden sonra, Yüksek Öğretmen Okulu mezunlarının statüsü üniversitelerin Fen-Edebiyat Fakültelerinden yetişen öğretmenlerle paralel hale gelmiş, ancak bu arada ortaokula özgü öğretmen yetiştirme ihtiyacı (örneğin, Fen Bilgisi ve Türkçe öğretmenlikleri) gözardı edilmiştir. 1978'de Yüksek Öğretmen Okulu adı altında yeniden yapılandırılan enstitüler, 1982 yılında 2547 sayılı Kanunla Eğitim Fakültelerine dönüştürülmüş ve üniversite çatısı altına alınmıştır. Bu düzenleme ile bölümlerde ihtisaslaşma iyice derinleşmiş ve zaman içinde yan alanlardan vazgeçilerek tamamıyla tek bir alanda (Fizik, Kimya, Tarih gibi) öğretmen yetiştirilmeye çalışılmıştır.Bunun sonucu olarak, ortaokulların öğretmen ihtiyacı liseye özgü derslerde yetişmiş Eğitim Fakültesi mezunları tarafından karşılanmaya başlanmış, ancak bu uygulamada çeşitli güçlükleri beraberinde getirmiştir.

Ortaokullardaki öğretmen açığı, zaman içinde Eğitim Fakültelerinin lise branşlarına öğretmen yetiştiren bölümlerinden ve Fen-Edebiyat Fakülteleri mezunu sertifikalı öğretmenlerle karşılanmaya çalışılmış ise de, gerek öğretmenlerin aldıkları lisans eğitimi gerekse bu kademenin ilköğretim içinde yer alması nedeniyle, lise öğretmenleri bu kademede öğretmenlik yapmaya pek istekli olmamışlardır. Eğitim fakültelerinde yapılan düzenlemelerle her alan için programlar açılmış olup öğretmen ihtiyacı giderilmiştir.

Kaynakça AKYÜZ, Y. (1999). Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1999’a). İstanbul : Alfa yayınları. DURSUNOĞLU, H. (2003). Cumhuriyet Döneminde İlköğretime Öğretmen Yetiştirmenin Tarihi Gelişimi. Milli Eğitim Dergisi (160). ERGÜN, M.(1998). Çağdaş Gelişmeler Işığında İlköğretimde Yapısal Değişmeler. Eğitimde Yansımalar IV. Cumhuriyetin 75. Yılında İlköğretim 1. Ulusal Sempozyumu. Ankara GELİŞLİ, Y.(2000). Anadolu Öğretmen Liselerinin Kuruluşu ve Gelişimi. Milli Eğitim Dergisi (146). GÖKÇE, E.(2003). Gelişmiş Ülkelerde Sınıf Öğretmeni Yetiştirme Uygulamaları. Eğitimde Yansımalar VII.Çağdaş Eğitim Sistemlerinde Öğretmen Yetiştirme Sempozyumu.C.Ü.Sivas YILMAN, M.(1992). İlköğretim Okullarına Öğretmen Yetiştirme Sorunu. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi (146). < http://oyegm.meb.gov.tr/ogr_yet/ogretmen_yetistirme_sistemi.htm > (2007 Kasım 10) <http://www.yok.gov.tr/egitim/ogretmen/yeni_programlar_ve_icerik.htm > (2007 Kasım 11)