TÜRKİYE CUMHURİYETİ SAĞLIK BAKANLIĞI TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ GIDA GÜVENLİĞİ DAİRESİ SU GÜVENLİĞİ ŞUBESİ ©2005

SAĞLIK BAKANLIĞI SORUMLUĞUNDA BULUNAN SU MEVZUATINA İLİŞKİN AB MÜKTESEBATI UYUM ÇALIŞMALARI

SAĞLIK BAKANLIĞI’NIN SULARLA İLGİLİ YETKİ VE SORUMLULUKLARI  Ülkemizde, yüzme suları haricindeki sularla ilgili olarak Sağlık Bakanlığı’nın sorumlulukları temel olarak iki başlık altında incelenebilir.  Bakanlığın şebeke suları da denilen içme- kullanma suları alanındaki sorumlulukları,  Ambalajlanarak pazarlanan “doğal mineralli sular”, “içme suları” ve “kaynak suları” alanındaki sorumluluklarıdır.

İÇME-KULLANMA SULARI  13/12/1983 tarih ve 181 No’lu Sağlık Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname  Umumi Hıfzısıhha Kanunu  Gıda Maddelerinin ve Umumi Sağlığı İlgilendiren Eşya ve Levazımın Hususi Vasıflarını Gösteren Tüzük

AMBALAJLI SULAR  1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanununun uncu ve nci maddeleri  181 sayılı Sağlık Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 43 üncü Maddesi  tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan 5179 sayılı “Gıdaların Üretimi Tüketimi ve Denetlenmesi hakkındaki Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun

AVRUPA BİRLİĞİ ÜYE DEVLETLERİNDEKİ UYGULAMA  Avrupa Birliği’nin sularla ilgili Direktifleri, tüm üye ülkeleri bağlamaktadır.  Direktifteki gereklilikleri karşılayan sular, değişik ülkelerde farklı isimler altında karşımıza çıkabilmektedir.  Suların sorumluluğu altında bulunduğu kurumlar da her üye devlette değişebilmektedir.  İçme sularının ve doğal mineralli suların ise, Çevre Bakanlığı’nın ya da Gıda Bakanlığı’nın sorumluluğu altında olduğu görülmektedir.

AVRUPA BİRLİĞİ ÜYE DEVLETLERİNDEN ÖRNEKLER  Avrupa Birliği üye ülkeleri arasında su konusunda en köklü yapıya sahip olan ülke Birleşik Krallık’tır.  Birleşik Krallık’ın bu alandaki güçlü ve kurumsallaşmış yapısı, diğer üye ülkelere de örnek olmakta ve Avrupa Birliği’nin bu alandaki mevzuatının şekillenmesinde bu ülkenin ciddi bir etkisi gözlenmektedir.  Birleşik Krallık ülkelerinden İngiltere’de sular, Çevre Gıda ve Köyişleri Bakanlığı’nın (Department of Environment, Food and Rural Affairs) sorumluluğu altındadır.

AVRUPA BİRLİĞİ ÜYE DEVLETLERİNDEN ÖRNEKLER  İrlanda’da içme suları, Çevre ve Yerel Yönetim (Ministry of Environment and Local Government) Bakanlığı’nın bünyesinde kurulan Hijyen Otoritesi (Sanitary Authority)  Hollanda’da içme suları, doğal mineralli sular ve yüzme suları “Tarım, Doğa ve Gıda Güvenliği Bakanlığı”  İsveç’te yüzme suları, içme suları ve doğal mineralli sular “Çevre Bakanlığı”  İspanya’da ise içme suları, kullanma suları ve yüzme havuzu suları, “Sağlık ve Tüketici Bakanlığı”  Almanya’da içme suları ve doğal mineralli sular, Gıda ve Tarım Bakanlığı (Die Bundesministerin für Verbraucherschutz, Ernahrung und Landwirschaft)

AB Müktesebatına uyum çalışmaları kapsamında yürürlükten kaldırılan ve değişikliğe gidilen mevzuat  18/10/1997 tarihli ve sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren İçilebilir Nitelikteki Suların İstihsali, Ambalajlanması Satışı ve Denetlenmesi Hakkında Yönetmelik (yürürlükten kalktı)  Gıda Maddelerinin ve Umumi Sağlığı İlgilendiren Eşya ve Levazımın Hususi Vasıflarını Gösteren Tüzük ( değişiklik tasarısı Başbakanlıkta)

DOĞAL MİNERALLİ SULARLA İLGİLİ AB MÜKTESEBATI  Doğal Mineralli Suların Çıkartılması ve Pazarlanmasına İlişkin Üye Devletlerin Kanunlarının Uyumlaştırılması Hakkındaki 15 Temmuz 1980 Tarihli ve 80/777/EEC Sayılı Konsey Direktifi  Doğal Mineralli Sular İçin Konsantrasyon Limitleri ve Etiketleme Bilgileri Hakkında Liste Oluşturulması ve Doğal Mineralli Suların ve Kaynak Sularının Ozonla Zenginleştirilmiş Hava İle İşleme Tabi Tutulmasının Şartlarını Belirleyen 16 Mayıs 2003 tarihli ve 2003/40/EC Sayılı Konsey Direktifi

İNSANİ TÜKETİM AMAÇLI SULARLA İLGİLİ AB MÜKTESEBATI  İnsani Tüketim Amaçlı Sularla ilgili olarak ise “İnsani Tüketim Amaçlı Suların Kalitesine Dair 98/83/EC Sayılı Konsey Direktifi  Doğal Mineralli Sular İçin Konsantrasyon Limitleri ve Etiketleme Bilgileri Hakkında Liste Oluşturulması ve Doğal Mineralli Suların ve Kaynak Sularının Ozonla Zenginleştirilmiş Hava İle İşleme Tabi Tutulmasının Şartlarını Belirleyen 16 Mayıs 2003 tarihli ve 2003/40/EC Sayılı Konsey Direktifi

DOĞAL MİNERALLİ SULARDA MEVZUAT UYUMU  80/777/EEC direktifi  2003/40 EC direktifi doğrultusunda  Doğal Mineral Sular Hakkındaki Yönetmelik hazırlanmış  tarih ve sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

İNSANİ TÜKETİM AMAÇLI SULARDA MEVZUAT UYUMU  98/83/ EC direktifi  2003/40 EC direktifi doğrultusunda  İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik” hazırlanmış ve tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Gıda Maddelerinin ve Umumi Sağlığı İlgilendiren Eşya ve Levazımın Hususi Vasıflarını Gösteren Tüzük  Avrupa Birliği müktesebatına uyum çalışmaları çerçevesinde  Bakanlığımızca hazırlanan Doğal Mineralli Sular Hakkında Yönetmelikde maden suları, mineralli su olarak  İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelikde ise sular, içme suları, kaynak suları, içme- kullanma suları şeklinde tanımlanmış ve parametrik değerlerde değişiklikler yapılmıştır.  Gıda Maddelerinin Ve Umumi Sağlığı İlgilendiren Eşya Ve Levazımın Hususi Vasıflarını Gösteren Tüzükte Değişiklik Yapılmasına Dair Tüzük Tasarısı Başbakanlığa gönderilmiştir.

ULUSAL PROGRAM BAĞLAMINDA SU MEVZUATI VE SAĞLIK BAKANLIĞI  2003 yılında yayımlanmış olan Avrupa Birliği Müktesebatı’nın Yüklenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı’nda  Sağlık Bakanlığı’nın sularla ilgili yükümlülükleri, yüzme suları, İnsani Tüketim Amaçlı Sular ve Doğal Mineralli Sular başlıkları altında toplanmıştır.  Yüzme Suları ve İnsani Tüketim Amaçlı Sular, Ulusal Program’ın Çevre başlığı altındaki “22.1 Su Kalitesinin İyileştirilmesi” önceliği içerisinde  Doğal Mineralli Sular Malların Serbest Dolaşımı başlığı altındaki “1.3 Gıda Ürünleri” önceliği içerisinde yer almaktadır.

DOĞAL MİNERAL SULAR HAKKINDAKİ YÖNETMELİK İLE GETİRİLEN YENİ DÜZENLEMELER-1  Komisyon, üye ülke ve üçüncü ülke tanımları getirilmiştir.  Hukuki dayanaklar arasında AB Teknik Mevzuatının Uyumlaştırılması ve Uygulanmasına Dair 4703 sayılı Kanun da sayılmıştır  Yönetmeliğin 5 inci maddesi ile Doğal Mineralli Suların özellikleri tanımlanarak ayrıştırma işlemi ile ilgili hükümler getirilmiştir.  Buna göre,doğal mineralli suların mangan, demir, kükürt ve arsenik gibi kalıcı olmayan elementlerin Yönetmelikte belirtilen metotlarla ayrıştırılması dışında hiçbir işleme tabi tutulamayacakları Yönetmelikte vurgulanmıştır. Bu metotların kullanılması halinde dahi yan ürünlerin maksimum miktarları tayin edilmiştir.

DOĞAL MİNERAL SULAR HAKKINDAKİ YÖNETMELİK İLE GETİRİLEN YENİ DÜZENLEMELER-2  8 inci madde ile onaylama işlemi, onaylanan suların ilanı ve Dış Ticaret Müsteşarlığına bildirimi getirilmiştir.  10 uncu madde ile Bakanlıkça yeterli ve uygun görülen labarotuarlara da ruhsata esas analizleri yapabilmeleri için yetki verilmesi hususu getirilmiştir.  Daha önce sadece Ankara Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı, İstanbul Bölge Hıfzıssıhha Enstitüsü veya İzmir Bölge Hıfzıssıhha Enstitülerinde yapılan ruhsata esas analizlerin gerekli şartları taşıyan diğer laboratuvarlarda da yapılabilmesine imkan sağlanarak numunelerin zamanında labaratuvarlara ulaştırılmasında yaşanan zorluklarda dikkate alınarak hizmetin yerinden sunumu amaçlanmıştır.

DOĞAL MİNERAL SULAR HAKKINDAKİ YÖNETMELİK İLE GETİRİLEN YENİ DÜZENLEMELER-3  İl inceleme kurulları yeniden düzenlenerek küçültülmüştür.  Dosya tanzimi ile ilgili madde yeniden düzenlenmiş olup tesis ve işletme izinleri ile üçüncü ülkelere ihracat amaçlı farklı isim veya farklı firma adına yapılacak dolumlar ile doğal mineralli suların ruhsatlarında yapılacak ilave ve değişikliklerde kullanılmak üzere formlar hazırlanarak Yönetmeliğin ekine konmuştur.  Kaplar ve kapaklarda üretim izinlerinin ilgili Bakanlıktan alınması şartı getirilmiştir.Geri dönüşlü kaplarda yıkama sıcaklığı C0 olarak belirlenmiş ve bu kaplarda tutma yerlerinin kabın iç hacmine dahil olmaması şartı getirilmiştir.

DOĞAL MİNERAL SULAR HAKKINDAKİ YÖNETMELİK İLE GETİRİLEN YENİ DÜZENLEMELER-4  Etiketleme bilgileri ve reklam esasları ile ilgili yeni düzenlemeler getirilmiştir.  Etiketlerde, mineral içeriğine göre gerekli uyarıların bulundurulması zorunlu kılınmıştır.  Suların sağlığa pozitif etkilerine ilişkin ifadelerin klinik deneylerle kanıtlanmadan kullanılması yasaklanmıştır.  Fason Dolum kaldırılmıştır. Ancak üçüncü ülkelere ihracat amaçlı olarak başka isim ile veya başka firma adına dolum yapılmasına izin verilmiştir.  İşletmeci tarafından yapılan analizlerin İl Sağlık Müdürlükleri aracılığı ile düzenli olarak Bakanlığa bildirilmesi zorunluluğu getirilmiştir.

DOĞAL MİNERAL SULAR HAKKINDAKİ YÖNETMELİK İLE GETİRİLEN YENİ DÜZENLEMELER-5  İzin verme sırasında mevcut şartlarını kaybettiği tespit edilen sular ile ruhsatlandırma sürecinin herhangi bir aşamasında sahte veya yanıltıcı belge sunulması durumunda verilen iznin iptali hükmü getirilmiştir.  Yapılan düzenleme ile tesislerin mevcut şartlarını kaybettiği durumlar ile ruhsatlandırma sürecinin herhangi bir aşamasında sahte veya yanıltıcı evrak ibraz edilmesi durumunda makam onayı ile yapılan iptal işlemlerinin yönetmelik gereği yapılması sağlanarak uygulamada netlik sağlanması amaçlanmıştır.  Uygun çıkmayan sularla ilgili olarak Dış Ticaret Müsteşarlığı aracılığı ile komisyona ve diğer üye ülkelere bildirim getirilmiştir.

DOĞAL MİNERAL SULAR HAKKINDAKİ YÖNETMELİK İLE GETİRİLEN YENİ DÜZENLEMELER-6  Marka tescil belgesi yoksa Türk Patent Enstitüsüne müracaat belgesi aranması hükmü getirilmiştir. Ayrıca ayrı kaynaklardan tek bir ticari isim ile satış esasları düzenlenmiştir.  27 inci madde ile ayrıştırma ve filtrasyon yeniden düzenlenmiş ve ozonla zenginleştirilmiş hava kullanılması durumunda kontrol izlemesine Ozon, Bromat ve Bromoform dahil edilmiştir.

İNSANİ TÜKETİM AMAÇLI SULAR HAKKINDAKİ YÖNETMELİK İLE GETİRİLEN YENİ DÜZENLEMELER-1  Sular İnsani Tüketim Amaçlı Sular ana başlığı altında, üç gruba ayrılarak incelenmiştir.  Ülkemizde şebeke suları olarak da bilinen “içme- kullanma suları  Ambalajlanarak pazarlanan fakat dezenfeksiyon gibi işlemlere tabi tutulan içme suları  Ambalajlanarak pazarlanan fakat aynen doğal mineralli sular gibi Yönetmelikte izin verilenler dışında herhangi bir işleme tabi tutulmayan “kaynak sularıdır.  Doğal mineralli sular, kaplıca ve içmece suları ile tıbbi amaçlı sular, bu Yönetmeliğin kapsamı dışındadır.

İNSANİ TÜKETİM AMAÇLI SULAR HAKKINDAKİ YÖNETMELİK İLE GETİRİLEN YENİ DÜZENLEMELER:2  Kalite standartlarının aranacağı noktalar belirlenmiştir.  Bu noktalar, içme-kullanma suları için musluktan aktığı nokta, ambalajlanan sular için ise ambalajlara doldurulduğu nokta olarak tayin edilmiştir.  Suların kalitesine ilişkin parametreler, Ek-1 (a),(b), (c) ve (d) bölümlerinde ortaya konmuştur.Ek-1 (a),(b), (c) ve (d)  Bu parametrelerden Ek-1 (c) ve (d) bölümündeki parametreler, zorunlu parametreler olmayıp suların estetik kalitesine ilişkindir.Ek-1 (c) ve (d)  Bu parametrelere, rutin denetleme ve kontrol izlemelerinde bakılmaması, sadece sulara ilk ruhsat verilirken ve Bakanlıkça gerekli görüldüğü durumlarda bakılması öngörülmüştür.

İNSANİ TÜKETİM AMAÇLI SULAR HAKKINDAKİ YÖNETMELİK İLE GETİRİLEN YENİ DÜZENLEMELER-3  Bazı parametreler için geçiş dönemleri öngörülmüştür.  içme kullanma sularının izlenmesi ve denetlenmesi için, sıklıkları tüketime sunulan suyun miktarına göre belirlenecek denetleme izlemesi ve kontrol izlemesi öngörülürmüş  Diğer sular için denetleme ve kontrol izlemesinin yanında tesis incelemesi ve piyasa kontrolü de öngörülmektedir. Yapılan denetim ve kontrol izlemelerinin analiz ücretleri üreticiler tarafından karşılanacaktır.

İNSANİ TÜKETİM AMAÇLI SULAR HAKKINDAKİ YÖNETMELİK İLE GETİRİLEN YENİ DÜZENLEMELER-4  İzleme ve Denetlemelerde uygunsuzluk tespit edildiğinde alınacak olan önlemler, açık bir şekilde belirlenmiştir.  Etiket bilgileri ile ilgili yeni düzenlemeler getirilmiştir.  Suların ticari tanımlamaları, suyun kaynağının ismini veya kaynağın bulunduğu yerin ismini yansıtmak zorundadır. Aksi taktirde, suyun kaynağının ismi veya suyun kaynağının bulunduğu yerin ismi, ticari tanımlama için kullanılan harf boyutunun bir buçuk kat büyüklükte yazılması zorunlu tutulmuştur.

İNSANİ TÜKETİM AMAÇLI SULAR HAKKINDAKİ YÖNETMELİK İLE GETİRİLEN YENİ DÜZENLEMELER-5  Aynı kaynaktan birden fazla ticari isim altında su üretilmesi yasaklamaktadır. Bu bağlamda fason dolumlar da yasaklanmaktadır. Mevcut fason dolum izinleri Yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden bir yıl sonra iptal edilmiş sayılacaktır.  Kaynak sularının mangan, demir, kükürt ve arsenik gibi kalıcı olmayan elementlerin Yönetmelikte belirtilen metotlarla ayrıştırılması dışında hiçbir işleme tabi tutulamayacakları Yönetmelikte vurgulanmıştır. Bu metotların kullanılması halinde dahi yan ürünlerin maksimum miktarları tayin edilmiştir.

İNSANİ TÜKETİM AMAÇLI SULAR HAKKINDAKİ YÖNETMELİK İLE GETİRİLEN YENİ DÜZENLEMELER-6  Su analizlerinin, tercihen akredite olmuş laboratuarlar arasından, Bakanlığın belirleyeceği laboratuarlara yaptırılacağı belirtilmiştir.Bu bağlamda Bakanlıkça laboratuarlar belirlenmiştir.  Doğal Kaynak, Maden ve İçme Suları ile Tıbbi Suların İstihsali, Ambalajlanması ve Satışı Hakkında Yönetmelik ile ek ve değişikliklerinde yer alan hükümler doğrultusunda izin verilen kaynak, içme, işlenmiş içme ve işlenmiş kaynak suyu işletmecileri, izinlerini bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren iki yıl içerisinde bu Yönetmeliğe göre uyumlaştırmak zorundadır.

MEVZUATIN YÜRÜTÜLMESİNE YÖNELİK ÇALIŞMALAR  Su ve Biosidal Ürünler Projesi: ( Twinning Project – PHARE Project Number: TR/2004/IB/EN/04)  Su Envanteri Çalışmaları  Su Takip Fişi (STF) Çalışmaları  Su İşletmelerinin Üretim Miktarlarının Belirlenmesi  Bilimsel Kurul  Üreticilerin ve tüketicilerin bilgilendirilmesi ve eğitilmesine yönelik çalışmalar  Hizmet içi Eğitim Çalışmalar

SU VE BİOSİDAL ÜRÜNLER PROJESİ ( TWİNNİNG PROJECT ) PHARE PROJECT NUMBER: TR/2004/IB/EN/04  Halk Sağlığının korunması için su alanındaki direktiflerin yürütülmesi ve uyumlaştırılması için  Sağlık Bakanlığının güçlendirilmesi amacına yönelik olarak yürütülen projenin Su bileşeninin altında yer alan  İnsani Tüketim Amaçlı Sular Direktifinin (98/83/EC) Yürütülmesi bölümü ile Su Bileşeni İçin Mineralli Sular Direktifinin (80/777/EEC) Yürütülmesi bölümü Şubemizce yürütülmektedir. Proje için AB üyesi ortak ülke olarak Fransa seçilmiş olup, Twinning Kontratının imzalanmasının akabinde projenin yürütülmesine başlanılacaktır.

SU ENVANTERİ ÇALIŞMALARI  Ülkemiz genelinde insani tüketime sunulan içme- kullanma sularının sağlandığı kaynakların belirlenmesine yönelik veri tabanı çalışması yürütülmektedir.

SU TAKİP FİŞİ (STF) ÇALIŞMALARI  tarih ve sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan “İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik” de yer alan  İçme-kullanma sularının kalitesinin takibine yönelik formların hazırlanması çalışmaları devam etmektedir.  İçme ve Kullanma sularında internet üzerinden bir geri bildirim sisteminin kurulmasına yönelik olarak hazırlanacak olan fişlerin TSİM’ de yer alması ve izlemenin on-line olarak yapılması planlanmaktadır.

SU İŞLETMELERİNİN ÜRETİM MİKTARLARININ BELİRLENMESİ  tarih ve sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan “İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik” de yer alan hükümler doğrultusunda  Satışa sunulan kaynak sularının ve içme sularının analiz sıklıklarının belirlenmesi için veri tabanı çalışması yürütülmektedir.  2004 için bildirilen toplam yıllık üretim miktarı: Ton  2004 için bildirilen ortalama günlük üretim miktarı: Ton

BİLİMSEL KURUL  tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Doğal Mineralli Sular Hakkında Yönetmelikde yer alan Doğal Mineralli Sular Onaylanması ile ilgili 8 inci madde gereği Bilimsel kurul tarih ve sayılı Makam Onayına istinaden oluşturulmuş olup çalışmalara başlanılmıştır

ÜRETİCİLERİN VE TÜKETİCİLERİN BİLGİLENDİRİLMESİ VE EĞİTİLMESİNE YÖNELİK ÇALIŞMALAR  İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik ile Doğal Mineralli Sular Hakkında Yönetmelikte yer alan düzenlemeler ile,  Toplumun temiz ve güvenli su kullanımı için tüketicilerin eğitimi konusunda broşür ve benzeri yayınlar hazırlanması planlanmaktadır.  Yayınlanan Yönetmelikleri ve su mevzuatı konusundaki indeks çalışmasını içeren bir kitap hazırlanmış, 81 İl Valiliğine ve su üretimi yapan işletmelere dağıtımı yapılmıştır.

HİZMET İÇİ EĞİTİM ÇALIŞMALARI  İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik ile Doğal Mineralli Sular Hakkında Yönetmelik te yer alan uygulamalar  Avrupa Birliği Müktesebatına uyumlaştırma çalışmaları konusunda merkez ve taşra çalışanlarına eğitim verilmesi öngörülmüştür.  İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik ile Doğal Mineralli Sular Hakkında Yönetmelikte yer alan uygulamalar  Su tesislerinde bulunan laboratuarlarda ki uygulamalar hususunda su tesislerinde görevli mesul müdürlere ve laboratuar sorumlularına eğitim verilmesi düşünülmektedir.

SONUÇ  Suyla ilgili olarak Sağlık Bakanlığı, mevzuat uyum çalışmalarını tamamlamıştır.  Mevzuatın uygulanmasına yönelik olarak hazırlanan ve 2004 Yılı Mali İşbirliği Programı’nda kabul edilerek yürürlüğe giren “Su” projesinin titizlikle yürütülmesi ve olumlu sonuçlarının yaygınlaştırılmasıdır.  Geleceğe yönelik olarak sularla ilgili bir diğer husus ise, suyla ilgili değişik kurum ve kuruluşlar arasında var olan, ve yürürlükteki mevzuattan kaynaklanan yetki karmaşasının giderilmesi ve ilgili kurum ve kuruluşların görev, yetki ve sorumluluklarının netleştirilmesidir.  Bu bağlamda “Su Kanunu”nun hazırlık çalışmaları faydalı olacaktır.