SUNUM

ÇIRAKLIK EĞİTİMİNDE DENETİM İŞLEMLERİ

Türk Dil Kurumu tarafından denetleme: “Bir işin doğru ve yönetime uygun olarak yapılıp yapılmadığını incelemek, murakabe etmek, teftiş etmek, kontrol etmek” şeklinde tanımlanmaktadır. Denetim, işleyen yapı içerisindeki gelişmelerin uygunluğu açısından izlenmesi ve gerekli önlemlerin alınması sürecidir.

Denetimin amacı bağcı dövmek değil, üzüm yemek olmalıdır. Bu bakımdan denetim elemanlarının denetilenlere bir şey verebilmesi için yeterli bilgi birikimine, uzmanlık ile deneyime sahip olmaları gerekir. Bir başka ifadeyle danışmanlık hizmeti de verebilecek nitelikte olmalıdırlar.

İşyerlerinde ortaya çıkan sorunlar büyük ölçüde sistemden kaynaklanmaktadır. Sisteme değil de insana yönelen denetim anlayışı nedeniyle, işyerinde genellikle birilerinin cezalandırılmasına karşın, soruna neden olan sistemin değişmemesi, sorunların zaman içinde tekrar etmesine neden olmaktadır.

MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞINCA YAPILMASI GEREKEN EĞİTİM VE ÖĞRETİMİN DENETİMİ TEORİK EĞİTİMİN DENETİMİ Mesleki eğitim merkezlerinin denetimini yapan Milli Eğitim Bakanlığı müfettişlerince, eğitimle ilgili aşağıdaki hususların yapılıp yapılmadığına dikkat edilir.

a)İl genelinde çıraklık eğitimi uygulama kapsamında bulunan meslek dallarında ve bu mesleklerde faaliyet gösteren işletmelerin şehir alanındaki yerleşim durumları dikkate alınarak, mesleki eğitim merkezleri arasında bir planlamanın yapılıp yapılmadığı, yapıldı ise bu planlamaya uyulup uyulmadığı b)Aday çırak ve çıraklarla işyeri sahipleri arasında imzalanan sözleşmeler ile ilgili işlemlerin tamamlanıp tamamlanmadığı ve Merkez Müdürlüğünce sözleşmelerin onaylanıp onaylanmadığı

c)Sınıfların usulüne uygun olarak teşekkül ettirilip ettirilmediği d)Yıllık ve günlük programların eğitim programlarına uygun olarak yapılıp yapılmadığı ve planların hazırlanmasında zamanlamaya uyulup uyulmadığı e)Çıraklar için dönem sonlarında yapılan deneme sınavlarının yapılıp yapılmadığı ve sınav sonuçlarının veliler ile işyeri sahiplerine bildirilip bildirilmediği f)Devam takip işlerinin düzenli olarak yapılıp yapılmadığı

g)Derslerin öğretmenlere dağıtılmasındaki isabet derecesi, açık geçen derslerin kapatılmasında gösterilen çaba, konuların ders defterine işlenip işlenmediği h)Özel derslik ve laboratuar çalışma planları ve yararlanma durumu i)Zümre toplantılarının sayı ve kapsamları bakımından yeterlilik durumu j)Bir önceki denetimde tespit edilen eksikliklerin giderilip giderilmediği

3308 SAYILI MESLEKİ EĞİTİM KANUNU KAPSAMINDA BULUNAN İŞYERLERİNDE YAPILAN PRATİK EĞİTİMİN DENETLENMESİ a)Milli Eğitim Bakanlığı Müfettişleri (Bakanlıkça gerekli görülmesi halinde) b)Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı müfettişleri c)Sosyal Sigortalar Kurumu müfettişleri d)Çıraklık Eğitimi İnceleme ve Denetleme Komisyonları tarafından denetlenir.

Bu komisyonlarda görev alanlar çizelgeye işlenerek Milli Eğitim Bakanlığı’na teklif edilir. Mesleki Eğitim Kurulunca kurulmalarına izin verildikten sonra çalışmalarına başlar. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve Sosyal Sigortalar Kurumu müfettişleri, kendi teftiş programlarına göre işyerlerinde yapacakları denetlemeler sırasında, Mesleki Eğitim Kanunu hükümlerine uyulup uyulmadığını da incelerler.

Denetleme sonucunda, müfettişlerin hazırlayarak kendi kurumlarına verecekleri raporların, çıraklık eğitimi faaliyetleri ile ilgili bölümü, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bölge Müdürlüklerince İl İstihdam ve Mesleki Eğitim Kurulu’na gönderirler sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nun 41. maddesine göre;

“Bu kanun hükümlerine göre Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı Mesleki Eğitim Merkezleri dışında yapılan aday çırak, çırak ve kalfaların pratik eğitimleri, bu eğitimden sorumlu işyerlerinin bağlı bulunduğu oda veya birliklerin temsilcilerinin katılımı ile Milli Eğitim Bakanlığınca; iş ortamı, sosyal güvenlik, iş güvenliği ve sağlık şartları bakımından ise Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca denetlenir. Denetimle ilgili raporlar Valiliğe verilir. Raporlarda belirtilen hususlar Valilikçe değerlendirilir ve gereği yapılır.”

Aşağıdaki çizelgede belirtilen ceza uygulamasını gerektiren fiillerde bulunanlara verilecek cezalar mahallin mülkî amirince uygulanır.

MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI MÜFETTİŞLERİ ÇIRAKLIK EĞİTİMİ İNCELEME VE DENETLEME İHTİSAS KOMİSYONLARINCA; İŞYERLERİNDE YAPILMAKTA OLAN PRATİK EĞİTİMLE İLGİLİ OLARAK GÖZ ÖNÜNE ALINACAK HUSUSLAR 1.Her öğretim yılı başında Mesleki Eğitim Merkezi Müdürlüğü tarafından görevlendirilen öğretmen için okul-işyeri ilişkileri ile ilgili bir eğitim programı uygulanıp uygulanmadığı

2.Öğretmen, usta öğretici, çırak ve işyeri sorumlularının yapacakları iş ve işlemlere ışık tutacak ve uygulamalarda kullanılacak dokümanların Mesleki Eğitim Merkezi Müdürlüğünce verilip verilmediği (form, yönetmelik, genelge vb.) 3.Mesleki Eğitim Merkezi Müdürlüğünce, işyeri sorumlularından uygulamalarla ilgili beklentilerinin tespit edilip, ilgililere duyurulup duyurulmadığı sayılı kanun kapsamında eğitim yapılacak işyerleriyle ilgili yeterli bilginin toplanıp toplanmadığı

5.İşyerinde usta öğretici bulunup bulunmadığı 6.Çıraklık eğitimi yapabilecek işyeri hakkında çevrede yeterli bir araştırma yapılıp yapılmadığı 7.Çıraklara işyerlerinde uygulanacak beceri eğitimi programının işyerlerine verilip verilmediği 8.Çalışma takviminin işyeri yetkilisine verilip verilmediği

9.Sözleşmeli aday çırak ve çırakların sigorta işlemlerinin yapılıp yapılmadığı, ilgili makamlara birer örneğinin gönderilip gönderilmediği 10.Mesleki Eğitim Merkezi Müdürlüğünce çıraklık eğitiminin planlanması, uygulanması, değerlendirilmesi ve geliştirilmesi amacı ile işyeri yetkilileri ile toplantı yapılıp yapılmadığı 11.Çırakların teorik ve pratik eğitimindeki devam ve devamsızlıklarının gereğince işlenip işlenmediği

12.İşyerlerinde yapılan pratik eğitiminde yapılmayan işlemlerin yapılması için gerekli tedbirlerin alınıp alınmadığı 13.İşyerlerinde beceri eğitimi için eğitim ortamı; kalfalık ve ustalık sınavları için gerekli araç ve gereçlerin hazırlanıp hazırlanmadığı 14.Çırakların beceri eğitimi için işyerlerinde yeterli sayıda usta öğretici bulunup bulunmadığı

15.Görevlendirilen usta öğreticilerin, eğitim açısından çıraklarla gerektiği şekilde ilgilenip ilgilenmediği 16.Usta öğreticilerin, çıraklara karşı tutum ve davranışlarının tatminkâr düzeyde olup olmadığı 17.İşyerlerinde verilen beceri eğitimi programlarının dikkate alınıp alınmadığı 18.Beceri eğitiminde eğitim giderlerinin işyerince karşılanıp karşılanmadığı, uygulama için yeterli mekân sağlanıp sağlanmadığı

19.Denetimde işyerinde tespit edilen eksikliklerin giderilip giderilmediği 20.İşyerlerinde beceri eğitimi gören çırakların devam ve devamsızlıklarının gereğince tutulup tutulmadığı ve her ayın başında Mesleki Eğitim Merkezi Müdürlüğüne bildirilip bildirilmediği 21.Her öğretim yılı sonunda (Haziran ayında) aday çırak ve çıraklara ait “Pratik Eğitimi Değerlendirme Formunun” Mesleki Eğitim Merkezi Müdürlüğüne teslim edilip edilmediği

22.İşyerlerinde çırakların yapacakları temrin, iş, proje, deney ve hizmetlerle ilgili resim, proje ve değerlendirme çizelgelerinin bir iş dosyasında muhafaza edilip edilmediği 23.Aday çırak ve çırakların, işyerinin şartlarına ve çalışma düzenine uyup uymadıkları (mesai saatleri, disiplin, kıyafet, karşılıklı ilişkiler, çalışma düzeni, işyerinin imkânlarından yararlanma vb. hususlar)

24.İşyerlerinde beceri eğitimi gören ve işyeri değiştirmek zorunda kalan çıraklar için mevzuatın uygulanıp uygulanmadığı 25.Aday çırak ve çıraklara asgari ücretin net tutarının %30’unun ödenip ödenmediği 26.Aday çırak ve çırakların mesleki eğitimleri sırasında iş kazası geçirmeleri veya meslek hastalığına yakalanmaları halinde durumun Sosyal Sigortalar Kurumu’na zamanında bildirilip bildirilmediği

27.Her yıl teorik eğitimin yapıldığı aylar dışında aday çırak ve çıraklara 1 aylık ücretli izin verilip verilmediği 28.Mazeret izinlerinin hangi şartlarda verilebileceği konusunda Mesleki Eğitim Merkezi Müdürlüğünce önceden belirlenen hususlara uyulup uyulmadığı denetlenir. Mazereti Mesleki Eğitim Merkezi Müdürlüğü ve işyeri sorumlularınca uygun görülen aday çırak ve çıraklara bir aya kadar ücretsiz izin verilip verilmediği, aranılacak hususlardır.

DENETİM YÖNETMELİKLERİNİN GELİŞİMİ 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nun 41. maddesine dayanılarak 1 Nisan 1987 tarih ve sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış bulunan ama hiç işlenmeyen “Çıraklık ve İşletmelerde Yapılan Meslek Eğitiminin Denetimi Hakkına Yönetmelik” yerine; 3 Temmuz 2002 tarih ve sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ve aşağı yukarı bir önceki yönetmeliğin aynı maddelerini kapsayan işletmelerde mesleki eğitimin denetimine ilişkin esaslar, yönetmelikte olmasına rağmen maalesef yine işletilmemektedir.

1987 yılında yayımlanan Denetim Yönetmeliği’nin işlemediğini tespit eden esnaf ve sanatkârlarımızın en üst kuruluşu olan Türkiye Esnaf ve Sanatkârları Konfederasyonumuz önce Milli Eğitim Bakanlığı’nın ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın yürütmekle görevli olduğu bu yönetmeliğin neden işlemediğini tespitle işe başlamış ve önemli gördüğü şu hususları tespit etmiştir:

1.İkili meslek eğitimi sisteminde (okul-işyeri) okul bölümü M.E.B. müfettişlerince denetlenmekte, işyeri bölümü ise birtakım yasal hükümler bulunmasına rağmen denetlenememektedir. 2.Çalışma ve Soysal Güvenlik Bakanlığı iş müfettişleri ise işyerlerini sadece iş hukuku açısından denetlemekte, bizim işyerlerimiz küçük işletmeler olduğu için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın denetimi dışında kalmaktadır.

sayılı kanunda belirtilen, denetim amaçlı kurulması emredilen, üyeleri arasında meslek kuruluşları temsilcisi olarak bizim de bulunmamız gereken ihtisas komisyonları, başta finans eksikliği olmak üzere değişik nedenlerle kurulmamış, dolayısıyla denetim yapılmamıştır. Bütün yük Milli Eğitim Müdürlerinin koordinatör öğretmenlerine kalmış, onlar da emir zoruyla ya da meslek aşkıyla kısmen, ama varılması gereken amacın uzağında kendi imkânlarıyla denetim yapmaktadırlar.

Konfederasyonumuz, esnaf ve sanatkâr işletmelerinde mesleki eğitim açısından bulunan bu boşluğu doldurabilmek için, esnaf ve sanatkâr işletmelerinde yapılan çıraklık eğitiminin pratik bölümünün kalitesini artırmak amacıyla 1991 yılında o zaman yürürlükte olan 507 sayılı kanunda değişiklik yaparak esnaf ve sanatkâr işletmelerinin bağlı olduğu odaları tarafından 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu kapsamındaki meslek dallarının denetlenmelerini öngören bir sistem geliştirmiş, çıkarılan 5 Ocak 1992 tarih ve sayılı yönetmelik ile pratik eğitimin verileceği işyerleri ve bunların denetimine ilişkin esas usulleri belirlemiştir.

Böylece 3308 sayılı kanun kapsamında olan mesleklerin odaları İşyeri Denetleme ve Danışma Guruplarını (İ.D.D.G.) kurmuşlardır. Uygulamada görülen aksayan hususların giderilmesi için ’de bu birimin çalışma esas ve usulleri yeniden düzenlenmiştir. İ.D.D.G.’lerin görevlerini satırbaşları ile özetlersek;

1.Pratik eğitim programlarında belirtilen asgari donanıma sahip olması 2.Pratik eğitim programlarında belirtilen iş ve işlemlerin en az %80’inin işyerinde yapılması 3.Çıraklık Eğitimi Yönetmeliği’nde belirtilen sayıda kalfa, usta ve usta öğreticinin istihdam edilmesi 4.Ayrıca işyerlerine danışmanlık hizmeti verilmesi

Bu hizmetlerin verilebilmesi için odaların, yıllık gayrisafi gelirlerinin 1/5’ini eğitim bütçesi olarak ayırması, Birlik, Federasyon ve Konfederasyon paylarından sonra kalan paranın oda tarafından eğitimde kullanılması öngörülmüştür.

Bu sistem de İstanbul’da çalışmadı. Çünkü; 1.İstanbul metropol bir şehirdir. Silivri’den Tuzla’ya kadar binlerce işyerinin denetlenmesi İ.D.D.G. üyeleriyle mümkün değildir. 2.Üyeler aynı zamanda işyeri sahibidirler, işlerini bırakıp sürekli denetim yapamazlar. 3.Yolluk ve huzur hakları yol paralarını karşılayacak durumda değildir.

4.Verilen görevler çok fazladır. Bir işyerinde en az 1 saat kalmaları gerekir. 5.Bir yılda meslekleri ile ilgili işyerlerini 2 defa denetlemeleri mümkün değildir. Denetim raporlarının bir örneği işyerine, diğeri Birliğe, bir diğeri de İl İstihdam ve Mesleki Eğitim Kurulu’na verildiğinde ise gerek Birlikte, gerekse İl İstihdam ve Mesleki Eğitim Kurulu’nda bu raporların değerlendirilmesi ve sonucunun alınması yapıları itibariyle mümkün olmamıştır.

Birkaç odanın ısrarlı çalışmaları dışında sonuç olarak İ.D.D.G. kuruluşları kâğıt üzerinde kalmıştır. Birliğimiz yönetimi hem kayıt dışı çalışanları kayıt altına almak, hem de kayıt altında 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu kapsamında olanların kanuna uygun çalışmalarını temin etmek bakımından tarihinde kabul edilen 5362 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu’nun 68. maddesine dayanarak Sicil Memurluğu’na bağlı olarak bir denetleme birimi kurmuştur.

Ancak 2 adet denetim memuru ile İstanbul’un tüm esnaf ve sanatkârlarının 5362 ve 3308 sayılı kanunlara uygun çalışmalarını sağlamaları mümkün görülmemekle birlikte, başka çare de bulunamamıştır. Çünkü yukarıda belirtilen denetleme mekanizmalarının çalışma imkânları yoktur. Aynı zamanda bir sorumluluk maddesi de kanunlarda ve yönetmeliklerde yoktur.

Esnaf ve sanatkârlara ruhsat vermekle yetkili kurumlar ve vergi daireleri kendi kanunlarında olmayan hususları dikkate almamaktadırlar. Küçük bir yerleşim biriminde kanun, yönetmelik ve genelgelerin uygulanması büyük yerleşim birimlerine göre daha kolaydır. İstanbul’un yapısı ve özellikleri açısından sistemin işlemesi ve kısa zamanda netice alınması için yeni bir yapılanmaya ihtiyaç olduğu görülmekte ve mutlaka İstanbul için başka öneriler ve tedbirler alınmalıdır.

BASİT GİBİ GÖRÜLEN SORUNLAR ŞUNLARDIR: İl genelinde 39 ilçede mesleki eğitim merkezi olması gerekirken, 30 mesleki eğitim merkezi vardır. Adalar, Bakırköy, Beşiktaş, Beykoz, Esenler, Esenyurt, Eyüp, Kağıthane, Sultangazi ilçelerinde mesleki eğitim merkezi yoktur. Bu ilçelerin toplam nüfusu civarındadır. Bu nüfusa hizmet veren esnaf ve sanatkârlarımızın yanlarında çalışan gençlerin (14-18 yaşları arasında) 3308 sayılı kanundan yararlanmaları sağlanamamıştır.İl genelinde 39 ilçede mesleki eğitim merkezi olması gerekirken, 30 mesleki eğitim merkezi vardır. Adalar, Bakırköy, Beşiktaş, Beykoz, Esenler, Esenyurt, Eyüp, Kağıthane, Sultangazi ilçelerinde mesleki eğitim merkezi yoktur. Bu ilçelerin toplam nüfusu civarındadır. Bu nüfusa hizmet veren esnaf ve sanatkârlarımızın yanlarında çalışan gençlerin (14-18 yaşları arasında) 3308 sayılı kanundan yararlanmaları sağlanamamıştır.

153 meslek dalı kanun kapsamında olmasına rağmen 20 civarında meslek dalında çırak öğrenci olması, diğerlerinde hiç olmaması veya sadece birkaç tane öğrenci olması bir sorun olarak karşımızda olmasına rağmen sanki bu durum normalmiş gibi üzerinde bir çalışma yapılmamıştır.153 meslek dalı kanun kapsamında olmasına rağmen 20 civarında meslek dalında çırak öğrenci olması, diğerlerinde hiç olmaması veya sadece birkaç tane öğrenci olması bir sorun olarak karşımızda olmasına rağmen sanki bu durum normalmiş gibi üzerinde bir çalışma yapılmamıştır.

Bu eğitime devam eden çırak sayısının İstanbul’da en az olması gerekirken civarında çırak öğrenci olması ve giderek sayının azalması sistemin ve uygulayıcıların, bir başka ifadeyle bu eğitimi yeterince benimsemedikleri gibi bir kanaat uyandırmaktadır.Bu eğitime devam eden çırak sayısının İstanbul’da en az olması gerekirken civarında çırak öğrenci olması ve giderek sayının azalması sistemin ve uygulayıcıların, bir başka ifadeyle bu eğitimi yeterince benimsemedikleri gibi bir kanaat uyandırmaktadır. Bu eğitimin tam sorumluluğu böylece, sadece Mesleki Eğitim Merkezi Müdürlüklerinin sorunu imiş gibi görülmektedir.Bu eğitimin tam sorumluluğu böylece, sadece Mesleki Eğitim Merkezi Müdürlüklerinin sorunu imiş gibi görülmektedir.

Kesin çözüm yolu: İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü ve İstanbul Esnaf ve Sanatkârlar Odaları Birliği tarafından yukarıda belirtilen sorunlar ve çözüm yolları bir brifing halinde önce İl Milli Eğitim Müdürlüğü’ne daha sonra da İstanbul Valisi başkanlığında teşekkül etmiş olan İl İstihdam ve Mesleki Eğitim Kurulu’na özel bir gündemle sunulmalı, Kurul’un görüşü ve Sayın Vali’nin olurundan sonra ilgili bakanlıklara, TESK Başkanlığı’na bir rapor halinde iletilerek yıllardır devam eden bu problemlerin çözüme kavuşacağı kanaati yeniden canlanmalıdır. Saygılarımızla

TEŞEKKÜR EDERİZ İSTESOB EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜ Eğitim Müdürü: Metin İÇTEM Eğitim Müd. Asistanı: Ahmet Z. GÜNDOĞDU