AB MÜKTESEBATINDA GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ Prof. Dr. Nurhan Süral sural@metu.edu.tr Ankara, 25 Ocak 2013

19 Kasım 2008 tarih ve 2008/104/EC sayılı AB Geçici İş Direktifi 5 Aralık 2008 – Yayım tarihi 5 Aralık 2011 – İç hukuka aktarmada son tarih

DİREKTİFİN AMACI (m. 2) Geçici çalışanların korunması; Eşit muamele ilkesinin sağlanması, geçici istihdam bürosunun işveren olarak tanınması, geçici çalışmanın kalitesinin yükseltilmesi; Esnek çalışma modellerinin geliştirilmesi ve istihdam yaratılması.

İş sözleşmesi/iş ilişkisi TEMEL KAVRAMLAR Geçici çalışan İş sözleşmesi/iş ilişkisi Belirsiz süreli/ belirli süreli/ kısmi süreli Geçici çalışma Geçici istihdam bürosu (asıl işveren) Gerçek/tüzel kişi Kamu/özel Ekonomik faaliyette bulunmak; kazanç gayesi aranmaz Kullanıcı işletme (geçici işveren) Gerçek/tüzel kişi Kamu/özel Ekonomik faaliyette bulunmak; kazanç gayesi aranmaz

DİREKTİFİN KAPSAMI ÖRNEK: Geçici istihdam bürosunca istihdam olunan bir muhasebecinin ‘geçici’ çalıştırılmak üzere kullanıcı işletmeye devri

DİREKTİF KAPSAMINA GİRMEYEN HALLER Bir işletmede çalışan bir muhasebecinin aynı holding bünyesinde veya aynı şirketler topluluğuna bağlı bir diğer işletmeye geçici devri; Bir işletmede çalışan bir muhasebecinin farklı bir işletmeye geçici devri; Bir geçici istihdam bürosunca istihdam olunan bir muhasebecinin ‘sürekli’ çalışmak üzere kullanıcı işletmeye devri.

DİREKTİF KAPSAMI DIŞINDA TUTULABİLECEK HALLER (DEROGASYON İMKANI [m Geçici çalışanın kullanıcı işletmeye mesleki eğitim, uyum eğitimi veya yeniden eğitim alma amaçlı devri ÖRNEK: Geçici işe aracılık da yapan bir hayır kuruluşunun, bir engelliyi veya eski hükümlüyü iş öğrenmek amaçlı devri AMAÇ: Geçici çalışanların kamu fonlarından da yararlanmaları sağlanarak, istihdamlarını ve mesleki uyumlarını kolaylaştırmak

EŞİT MUAMELE İLKESİ (m. 5/1) Kullanıcı işletmede yürürlükte olan, Hamile ve emzikli çalışanlara, çocuk ve gençleri korumaya; Kadın– erkek eşitliğine, cinsiyet, ırk veya etnik köken, din, inanış, özürlülük, yaş veya cinsel yönelim temelinde ayrımcılıkla mücadeleye; dair kurallar geçici çalışanlara da uygulanacaktır

GENEL ÇALIŞMA KOŞULLARI (m. 3/1f) Çalışma süresi, fazla çalışma, ara dinlenmeler, gece çalışması, bayramlar, genel tatiller; Ücret Kriter (m. 5/1): Geçici çalışan aynı işi yapmak üzere kullanıcı işletme tarafından doğrudan işe alınsaydı

GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİNE GETİRİLEN YASAK VE SINIRLAMALAR ‘Haklı’ olması için yasağın/sınırlamanın, geçici çalışanların korunmasına; iş sağlığı ve güvenliği gereklerine; işgücü piyasalarının düzenli işleyişine; kötüye kullanmaların önlenmesine yönelik olması (m. 4/1). Geçici istihdam bürolarının izne tabi tutulmaları, tescil zorunluluğu ve denetimlerine dair iç hukuk kuralları, yasaklama veya sınırlama olarak nitelendirilemez (m. 4/4).

GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ – UYGULAMA (1) AB Komisyonunun 2006 tarihli 21. Yüzyılın Zorluklarına Karşı İş Hukukunun Modernleştirilmesi Yeşil Kitabı: Geçici iş ilişkisi, Avrupa iş piyasalarının artık yerleşik bir özelliği olduğunu belirtmiştir. (Green Paper ‘Modernising labour law to meet the challenges of the 21st century’, COM (2006)708 final)

GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ – UYGULAMA (2) AB’de 2012 yılının üçüncü çeyreğinde genç (15-24 yaş) işsizliği oranı (%22.7), yetişkin işsizliği oranının (%9.2) iki katından fazladır. AB’de ekonomik krizde yeni işe almaların %50’si geçici iş sözleşmesi yoluyla gerçekleşmiştir. Bu oran, 20-24 yaş arası gençlerde %60’a yükselmektedir. Bu oran kimi ülkelerde daha da yüksektir: Slovenya, Portekiz, İspanya, Polonya ve İsveç’de işe yeni alınan gençlerin %70’i geçici iş sözleşmesi ile işe alınmışlardır. Almanya, Hollanda, İsveç, Avusturya ve Slovenya’da geçici çalışanlara sağlanan mesleki eğitim ve öğretimin, geçici işten daha iyi bir işe geçişi kolaylaştırdığı gözlemlenmiştir. Almanya’da toplam çalışanların %15’ini geçici çalışanlar oluşturmuştur. (AB Komisyonu: Flexible working time arrangements and gender equality: A comparative review of 30 European countries, Lüksemburg 2010; Employment and Social Developments in Europe 2011, Lüksemburg 2012)

GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ – UYGULAMA (3) 3 Mart 2010 tarihli Avrupa 2020 İstihdam Stratejisi: 20-64 yaş arası nüfus için %75’lik istihdam oranı 5 Aralık 2012 tarihli Genç İstihdamı Paketi

GEÇİCİ İŞ İLİŞKİSİ – UYGULAMA (4) AB 2012 Türkiye İlerleme Raporu: ‘İşgücü piyasasının mevcut işsizlerin yanısıra her yıl demografik olarak işgücü piyasasına girmek isteyen bir milyon yeni çalışanın iş taleplerini karşılaması gerekmektedir. Aşırı koruyucu mevzuat, işverenlerin yeni istihdamdan kaçınmalarına neden olmaktadır. Güçlü ekonomik gelişme, istihdam artışına, işsizliğin azalmasına neden olmuştur.’

Belirli süreli iş sözleşmesi ve geçici iş düzenlemeleri; OECD ÖLÇÜMLEME MODELİ Belirli süreli iş sözleşmesi ve geçici iş düzenlemeleri; Belirsiz süreli iş sözleşmesiyle çalışanların işten çıkarılma süreci ve maliyeti; Toplu işten çıkarmalar.

OECD TÜRKİYE ANALİZİ (1) Türkiye, geçici işi en katı düzenleyen OECD ülkesidir. Geçici işe ve geçici istihdam bürolarına dair sınırlamaların ve yasakların kaldırılması, hükümetin kayıtdışılığı azaltma çabalarına da katkı sağlayacaktır. Belirli süreli işin ve geçici işin gereği gibi düzenlenmemesinin sonucu olarak, yarı-formel bir sektör (kayıtlı işletmelerin kayıtlı işgücünün yanısıra piyasadaki dalgalanmalarla baş edebilmek için kayıt dışı işçi çalıştırması) doğmuş, işverenler istihdam yaratmaktansa mevcut çalışanlarına fazla çalışma yaptırmayı tercih etmişlerdir.

OECD TÜRKİYE ANALİZİ (2) Geçici İş İlişkisinin Özel İstihdam Büroları Vasıtasıyla Kurulması Hakkındaki Kanun Taslağı, geçici çalışanların sürekli çalışanlara oranının %20’yi aşmaması, geçici çalışanlara sürekli çalışanlarla aynı ücretin ödenmesi ve geçici çalışmaya 12 aylık üst sınır getirilmesi nedenleriyle, diğer OECD ülkelerindeki düzenlemelere kıyasla daha katıdır. OECD Economic Surveys: Turkey 2012

SONUÇLAR (1) Geçici iş, çalışanların, işverenlerin, işsizlerin ve kayıtdışı çalıştırılanların lehine işleyebilecek bir esnek çalışma modelidir. Ekonomik kriz döneminde Avrupa’da en çok başvurulan istihdam biçimi, geçici iş olmuştur. Türkiye, esnek çalışma modellerini ve bu çerçevede geçici işi en katı düzenleyen OECD ülkesidir.

SONUÇLAR (2) Aşırı koruma ve suistimalleri önleme refleksi ile kural koymanın sonucu ‘katı esneklik’tir. Bu nedenledir ki esnek çalışma modellerine dair kurallarımız ‘uygulanamaz’ boyutlardadır. İş Kanununun 7. maddesinde düzenlenen ‘geçici iş’, AB Geçici İş Direktifi anlamında ‘geçici iş’ değildir. Geçici işin uluslararası normlara uygun düzenlenmesine ve geçici istihdama aracılık edecek bürolara karşı çıkmak, geçici çalışanların hukuki korumadan yoksun bırakılmalarına, kayıtdışılığa, işsizliğe, özellikle de kadın ve genç işsizliğine destek vermektir.

SONUÇLAR (3) Geçici işi ve belirli süreli işi liberalize etmemiz gerekmektedir. Liberalizasyonun istihdamın artırılmasına ve çalışma yaşamının dinamizmine olumlu katkıları olacaktır. Geçici iş konusunda bir yasal düzenlemeye varmamızın üç temel koşulu vardır: Çatışma değil, uzlaşı dilinin kullanılması; Sosyal diyalog; İstihdamı ve işletmelerin rekabet gücünü artırma odaklı olmak.