III. ULUSLARARASI SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI (STK) KONGRESİ III. INTERNATIONAL SYMPOSIUM on the NON-GOVERNMENTAL ORGANIZATIONS (NGOs) TARAFTARLIKTAN SORUMLULUĞA: FUTBOL TARAFTAR DERNEKLERİ STK OLABİLİR Mİ? CAN FOOTBALL FAN ASSOCIATIONS BE DESCRIBED AS NGOs? Yrd. Doç. Dr. Necati CERRAHOĞLU Çanakkale Onsekiz Mart University

1 1. STK’ ların Profili www.sporgazeteciligi.com Yrd. Doç. Dr. Necati Cerrahoğlu 1. STK’ ların Profili Sivil Toplum Kuruluşları (STK); bağımsız gönüllü insan derneklerinin süreklilik taşıyan hareket birlikteliğinde toplum yararı için çalışmalarla, devlet dairelerine ulaşmaya çalışmaksızın, kar amacı gütmeyen veya yasalara aykırı etkinliklerde bulunmayan kuruluşlardır (Willetts, 2001). Sivil Toplum Kuruluşları, geçmişte "oluşum" - "dernek" - "vakıf" - "girişim" - "platform" gibi isimler ile sade denilebilecek faaliyet gösterirken, günümüzde, sonuç alıcı ve etkin aktivitelerde bulunarak gündem oluşturabilmektedirler. Yönetimlere katkı ve daha fazla katılım sağlama hedefiyle hareket eden bu bilinçli organizasyonlar, çok farklı felsefeler ile yola çıkmakta ve farklı etkinlik alanlarında kamuoyu oluşturup, yönetimleri yönlendirebilmektedirler. www.sporgazeteciligi.com

2 2.- Sporun Gizemli Gücü www.sporgazeteciligi.com Yrd. Doç. Dr. Necati Cerrahoğlu 2.- Sporun Gizemli Gücü Spor, bir çok devlet tarafından toplumsal yapıyı koruyup güçlendirdiği, genç jenerasyonlara olumlu davranışlar kazandırdığı, idol sunduğu savından hareket ile ciddi fonlar ile desteklenmektedir. Olimpiyat Oyunları, Dünya Kupaları, Avrupa Şampiyonaları gibi büyük spor organizasyonları, dünya genelinde küresel ilgi uyandırmaktadır. Spor branşları içinde futbolun özel bir ayrıcalığı vardır. Dünya genelinde kitleleri peşinden sürükleyen bu oyun etrafında dev bir sektör oluşmuştur. Gerek popülaritesi ve gerekse kitlelerin yoğun ilgisi sayesinde futbol, dünya arenasında azınlık gurupların ülke düzeyinde veya kulüp düzeyinde kendilerini ifade edebilmelerinde ciddi bir platform oluşturmuştur. Kitleler, "taraftar derneklerini" sınır ve ülke gözetmeksizin kurabilmekte ve özgürce örgütlenebilmektedir. www.sporgazeteciligi.com

3.- Toplum- Spor İlişkisi Yrd. Doç. Dr. Necati Cerrahoğlu 3.- Toplum- Spor İlişkisi Spor, Avrupa’nın en büyük sosyal hareketidir, kitleleri birleştirici ve kaynaştırıcı özelliğinden dolayı da özel bir önemdedir. Ulusal sınırları aşan popülaritesi, birçok sivil toplum kuruluşlarının ilgi alanına girmesi ve uluslar arası toplumsal birlikteliğe olan katkılarından dolayı Avrupa Parlamentosunca, Avrupa Entegrasyon sürecine katkıları dikkate alınarak politik yönden desteklenmektedir (Tokarski, 2001: 5-6). Spor, toplumsal hayatta en yüksek seviyede yaşanmakta ve birçok pozitif hale (Faszination) yaymaktadır. Hiçbir toplumsal alan bu kadar geniş bir potansiyele sahip ol(a)madığı söylenebilir. Boş zamanların değerlen-dirilmesinde; eğlence, sohbet, keyiflenme, hoşça vakit geçirme, gerilim, rekabet, tatmin gibi insani gereksinimler kategorisinde spordan başkaca bir uğraşı bulmak olası değildir (Hermanns, 2001: 125-126). AB Spor komisyonunca Roma bildirisinde; sporun toplum için oynadığı rol açıkça vurgulanmakta; toplumsal yaşamda, iletişimde, entegrasyonda, ortak yaşamı teşvik edici yönü ile sağlık, eğitim, çevre alanlarında etkin bir değer olarak tanımlanmaktadır (De Keper, 2001:12-13). www.sporgazeteciligi.com

4.- Medya- Spor Etkileşimi Yrd. Doç. Dr. Necati Cerrahoğlu 4.- Medya- Spor Etkileşimi İletişim sektöründe giderek artan ticarileşme, medyanın temel karakterini etkilemiş ve radikal bir şekilde değiştirmiştir. Uydu anten, kablolu ve dijital yayınlar aracılığı ile ekonomik kaygılar güdülerek hedefler belirlenmiştir. Kitlelerde büyük beğeni yaratan spor yayınları ekonomik göstergelerle de sabittir. Avrupa’da yaz olimpiyat oyunlarının TV yayın hakları kronolojisi incelendiğinde; 1980 Moskova için 9 milyon DM, 1992 Barselona için 137 milyon DM, 1996 Atlanta için 137 milyon DM, Sidney 2000 için 555 milyon DM ödenmiştir. Yayınlar, daha yüksek ücret tekliflerine rağmen IOC tarafından kamu yayıncılığı gözetilerek Avrupa Yayın Birliğine (EBU) verilmiştir (Heinemann, 1995: 225, Waldhauser, 1999: 34-35, Preuss, 1999: 31-33, Rahman u.a, 1998: 123). www.sporgazeteciligi.com

5 5. Futbolun Ayrıcalığı www.sporgazeteciligi.com Yrd. Doç. Dr. Necati Cerrahoğlu 5. Futbolun Ayrıcalığı Futbola görünmemiş yatırımlar yapıldı, ulusal ve uluslar arası platformlarda futbol yayın hakları en çok tartışılan konu oldu. FİFA ve UEFA gibi uluslar arası kuruluşlar, "ticarileşme" ve "profesyonelleşme”nin etkilerine maruz kalarak radikal yapısal değişikliklere onay verdiler. Dünya kupası yayın haklarındaki fiyat patlamaları gelişmeleri özetlemektedir; Fransa 1998 Kupasının Avrupa bölümü yayın haklarına 65 milyon DM Japonya / Kore 2002 organizasyonu 915 milyon DM’a pazarlanmıştır. Fiyat artışı % 1000 den fazladır (Waldhauser, 1999: 34). Futbol – TV beraberliği; siyam ikizlerine benzetilmekte, birisi olmadan diğeri çok zor yaşayabileceği (Calmund, 1999:31) savunulmaktadır. www.sporgazeteciligi.com

6 6.- Araştırmanın Amacı www.sporgazeteciligi.com Yrd. Doç. Dr. Necati Cerrahoğlu 6.- Araştırmanın Amacı STK yapılanmasındaki temel çıkış noktası olan "devlet dışı yapılanma" futboldaki taraftarlar dernekleri ile örtüşüp örtüşmediği, diğer bir deyimle; Taraftar Dernekleri tarzındaki yapılanmalarının birer STK olarak kategorize edilip edilemeyeceği konusu bu araştırmanın ilgi alanıdır. Türkiye’de ki futbol taraftar derneklerinin yapılanması, yönetimi ve faaliyetleri incelendiğinde; kulübün uzantısı şeklinde davrandıkları, kulüp yönetimlerinden bağımsız hareket edemedikleri gözlemlenmektedir. Bu görüntü doğal olarak yapılanmaların birer STK olarak değerlendirile-meyeceği kanaati oluşturmaktadır. Fakat Avrupa’da futbol kulüp taraftarı dernekleri veya benzeri yapılanmalar incelendiğinde, bu yanılsama değişmektedir. Avrupa’da ki bazı guruplar taraftar kimliğinden tamamen sıyrılarak futbol isimli ürünün "daha ucuz", "daha rahat" ve "daha az ticarileşmiş" yönü üzerine çok ciddi yapılanmalar aracılığı ile örgütlenmekte, lobi oluşturarak kendilerini kabul ettirdikleri gözlemlenmektedir. www.sporgazeteciligi.com

7.- Avrupa’da Örnek Yapılanmalar Yrd. Doç. Dr. Necati Cerrahoğlu 7.- Avrupa’da Örnek Yapılanmalar Ulusal Aktif Futbol Taraftarları (Das Bündnis Aktiver Fußball-Fans - BAFF) isimli örgütlenme, Almanya’da Nisan–1993 tarihinde Hitler’in doğum günü anısına yapılmak istenen futbol maçını engellemek için bir araya gelen kitlelerden doğdu. Bu insiyatif daha sonra gönüllülük esasına göre genişlemiş ve seviyeli etkinliklere dönüşmüş, üst seviyede Alman kamu yöneticileri tarafından karşılık bulmuştur; Ocak-2004’de Alman Cumhurbaşkanı Johannes Rau’nun makamında toplantı, Temmuz-2005’de dönemin içişleri bakanı Otto Schily ile görüşme, Eylül-2005’de, sporda şiddete tedbir adına kamera ile taraftarların izlenmesi konusunda BAFF’ın "PROFans" projesinin kamuoyuna takdimi, Stadionwelt (Stadyum Dünyası) dergisinin daveti üzerine Alman Futbol Kulüpler Birliği (DFL) ve Frankfurt futbol kulüp başkanı ile eğgüdüm. BAFF Avrupa’da benzer aktivitelere de ilgi göstermekte, çeşitli internet ağı etkinliklerine katılmaktadır. Video-Aksiyonu "Show Racism the Red Card" projeleri organizasyonu www.sporgazeteciligi.com

8.- Irkçılığa Karşı En Etkin Yapılanma: FARE Yrd. Doç. Dr. Necati Cerrahoğlu a 8.- Irkçılığa Karşı En Etkin Yapılanma: FARE "En güzel oyun olan futbol"u bir "hastalık" olan ırkçılığa karşı korumak amacı ile Avrupa’nın çok çeşitli kesimlerinden duyarlı taraftarlar (futbol federasyonlarından ve futbolcu sendikalarından) Şubat–1999 tarihinde Viyana’da bir konferans düzenledi. Adı, "Football Against Racism in Europe" (FARE) olan bu sivil inisiyatif grubu, "Dünyada herkes en güzel oyun olan futbolu hiçbir korku ve endişe içerisinde olmadan oynama, izleme, konuşma, kritik etme hakkı ve özgürlüğü vardır" sloganı ile örgütlendi. Stadyumlarda, maçlarda, soyunma odalarında, antrenman sahalarında, bürolarda, sınıflarda; taraftarlardan, oyunculardan, antrenörlerden, yöneticilerden ya da eğitimcilerden gelebilecek "yabancı düşmanlığı" , "aşağılayıcı tavırlar" ve"dışlayıcı yaklaşımların" her türlüsüne karşı mücadele edilmesi gereği ile yapılandı. www.sporgazeteciligi.com

8.- Irkçılığa Karşı En Etkin Yapılanma Yrd. Doç. Dr. Necati Cerrahoğlu b 8.- Irkçılığa Karşı En Etkin Yapılanma Geliştirdiği aksiyon planında; özellikle ırkçılıkla mücadeleyi hedef alan FARE, 13 farklı Avrupa ülkesinde internet ağı ile eylem planını uygulamaktadır. Bu planda; ırkçılık, yabancı düşmanlığı, ayrımcılık, aşağılamak, küçümsemek gibi yaklaşımlara karşı kamuoyu oluşturmaktadır. FARE; farklı etnik gurupların kültürel birlikteliğinin korunması yanında futbolun en yüksek kullanılabilirliği hedefler ve tarafların ortak hareket etmesini öngörür. Almanya’dan http://www.demballegal.de , http://http://www.flutlicht.org İngiltere’den http://www.furd.org , http://www.kickitout.org Hollanda’dan http://www.gaysport.info Avusturya’dan http://www.fairplay.or.at Fransa’dan http://www.licra.org/licrasport Polonya’dan http://free.ngo.pl/nw/ İtalya’dan http://www.progettoultra.it , http://www.uisp.it www.sporgazeteciligi.com

8.- Irkçılığa Karşı Etkin KAMPANYALAR Yrd. Doç. Dr. Necati Cerrahoğlu c 8.- Irkçılığa Karşı Etkin KAMPANYALAR www.sporgazeteciligi.com

8.- Irkçılığa Karşı En Etkin Yapılanma Yrd. Doç. Dr. Necati Cerrahoğlu d 8.- Irkçılığa Karşı En Etkin Yapılanma En etkili yapılanmalardan birisi de, kulüplerden bağımsız olarak kurulan ve futbolun her seviyedeki takımların taraftarlarına seslenmeği hedefleyen "The Football Supporters Federation" (Futbol Taraftarları Federasyonu - FSF)’dur. İngiltere çapında faaliyet gösteren bu organizasyon, taraftarlarla kulüplerin ilişkilerinin iyileştirilmesini hedeflemektedir. Bilet fiyatlandırılmasının kontrol altında tutulmasını, Organizasyonlarında taraftarların daha çok söz hakkı olması, Tribünlerde geleneksel biçimde ayakta durulacak alanlar olması, Maçların TV çıkarlarına göre ayarlanan zamanlarda değil de yine geleneksel Cumartesi saat 15.00’te oynanmasına yönelik kampanyalar düzenlemektedir. www.sporgazeteciligi.com

8.- Irkçılığa Karşı En Etkin KAMPANYA Yrd. Doç. Dr. Necati Cerrahoğlu e 8.- Irkçılığa Karşı En Etkin KAMPANYA www.sporgazeteciligi.com

9.- Ticarileşme Karşıtı Anlayışlar Yrd. Doç. Dr. Necati Cerrahoğlu a 9.- Ticarileşme Karşıtı Anlayışlar www.sporgazeteciligi.com

9.- Ticarileşme Karşıtı Anlayışlar Yrd. Doç. Dr. Necati Cerrahoğlu b 9.- Ticarileşme Karşıtı Anlayışlar Taraftarların ticaretleşme karşıtı hareketleri sermayeyi de hedef almaktadır. 2005 yılında Borsada kötü günler yaşayan Almanya’nın ünlü kulüplerinden BVL-Borussia Dortmund’un hisselerini satın alan İstanbullu işadamı Sadettin Saran taraftarların yoğun muhalefeti ve kamuoyu baskısı sonucu hisse oranını yükseltmeyi planlarken, elindeki hisseleri devrederek kulüple bağlantısını sonlandırmıştır. Bu olayın benzeri medyada büyük yankı ile İngiltere’de 1998 yılında yaşanmıştı. Manchester United Kulübünü satın almak için teklif veren uluslar arası medya imparatoru Murdoch’un girişimi, oluşturulan bir taraftar hareketi tarafından gönüllülük esasına göre çalışılarak engellenmiştir. Bir kampanya dâhilinde sürdürülen çalışmalarda; birçok tanınmış kişinin katkıları ve şehrin işadamlarının desteği yanında dünyanın çeşitli yerlerinden takımları kendi istekleri dışında sermaye guruplarınca satıl alınmış ya da el değiştirmiş başka kulüp taraftarlarının özverileri ile durdurulmuştur www.sporgazeteciligi.com

9.- Ticarileşme Karşıtı Anlayışlar Yrd. Doç. Dr. Necati Cerrahoğlu c 9.- Ticarileşme Karşıtı Anlayışlar www.sporgazeteciligi.com

9.- Ticarileşme Karşıtı Anlayışlar Yrd. Doç. Dr. Necati Cerrahoğlu d 9.- Ticarileşme Karşıtı Anlayışlar www.sporgazeteciligi.com

10.- Entelektüel Yaklaşımlardan Tasarımlar Yrd. Doç. Dr. Necati Cerrahoğlu 10.- Entelektüel Yaklaşımlardan Tasarımlar www.sporgazeteciligi.com

Sonuç www.sporgazeteciligi.com Yrd. Doç. Dr. Necati Cerrahoğlu Sonuç Futbol, Futbolun ticarileşmesi, seyircilerin stadyumlarda maç seyretmelerine sınırlamalar getirilmesi, bilet fiyatlarının artırılması, TV’lerden ücretsiz maç seyredebilme gibi alışagelmiş kazanımlarını kaybedilmesi, sporun sosyal çevresinde yaşanan ırkçı sorunlar, sermayenin sınır tanımaz tarzı, hak arama düşüncelerini tetiklemiştir. Ticarileşme sürecine reaksiyon olarak gelişen yapılanmalarda; futbolseverlerin "taraftarlar konumundan müşteri statüsüne" indirgenmeleri, tartışılan protest yapılanmanın en temel çıkış noktasını oluşturmaktadır. Ticarileşmenin olumsuz sonuçlarından direk etkilenen başka bir gurup, evli bayanlardır. İspanya’da TV-Radyo yayın bombardımanın gece saat 02.00’lere ve daha sonralarına taşması nedeniyle sosyal sorunlar yaşanmaktadır. Madrid’de kocalarını futbolda kaybettiklerinden yakınan kadınların kurduğu "Yalnız Kadınlar Kulübü" örgütlenerek hak arama mücadelesi sergilemektedir (Bucher, 1999:96-97). www.sporgazeteciligi.com

Sonuç www.sporgazeteciligi.com Yrd. Doç. Dr. Necati Cerrahoğlu Sonuç Bireylerin yerine şirketlerin kollandığı günümüzde kulüplerin, sermaye kaynaklı değil de insan kaynaklı birlik olan dernek şeklinde örgütlenmelerinin giderek zorlaştığı artık beklenmemekte bir süreç yaşanırken, futbolun hedef kitlesi ve onun gerçek sahipleri TARAFTARLARIN fikirleri önemsenmelidir. Kurdukları entelektüel yapılanmalar desteklenmeli, organizasyonlarda temsil hakkı tanınmalıdır. Futbol taraftar derneklerinin STK olarak değerlendirilmesi gereği doğmuştur. Sporun toplumsal yaşamda oynadığı rol daha da artacağı kaçınılmazdır. Ticarilen yeni süreçte, medya – ekonomi gibi dev sektörlerin yörüngesine girilmiş, suiistimal edilme olasılığı yükselmiştir. Pasif kitlelerin en sevgili uğraşları üzerinde çeşitli yatırımlar planlanırken, tüketici kitlelerin kazanımlarını korumak daha da zorlaşacaktır. Bundan dolayı sivil bireylerin devlet dışı yapılanarak oluşturdukları Futbol Taraftar Derneklerinin, STK kapsamına alınarak, desteklenmesi ve güçlendirilmesinde kamu yararı olduğu düşünülmektedir. www.sporgazeteciligi.com

Sabırla Dinlediğiniz İçin TEŞEKKÜRLER www.sporgazeteciligi.com www.sporgazeteciligi.com Çanakkale - 2006 Yrd. Doç. Dr. Necati CERRAHOĞLU