KONTROL İZLEYİCİDE 2011 HAZIRLAYAN

Türklerin Ş amanizm'den İ slamiyete geçi ş i yüzyıllar öncesine dayansa da günümüzde Ş amanizm'den kalan birçok adet ve gelenekleri bulunuyor

BUNLARDAN BAZILARI

Su dökerek u ğ urlama Gidenin arkasından su dökmek eski Türklerdeki su kültünün do ğ urdu ğ u bir adettir.

Mum yakma, çaput ba ğ lama Camii avlularında mum yakılması, a ğ açlara bez ve çaput ba ğ lanması da Ş amanizm döneminden günümüze aktarılan geleneklerdir.

TAHTAYA VURMAK İ stenmeyen bir olay duyuldu ğ unda tahtaya el ile tokmak gibi üç kere vurulması da, kötülükten korunmak, kötü ruhların duymasını önlemek amacına yönelik eski bir Ş aman inanı ş ıdır. Bunlardan bazıları Amerikalılara da geçmi ş adetlerdir. Varsayıma göre eski Türkler Asya’dan Amerika kıtasına geçerken Kuzey Buz Denizi‘ni Bering Bo ğ azını kullanmı ş lar (?). Zira Amerikalı Kızılderililer de "knock on the wood" deyip 3 defa tahtaya vururlar.

KUR Ş UN DÖKME Ş aman geleneklerinden kalan bir âdettir. Ş amanlar bu ritüele “Kut Dökme” anlamına gelen “Kut Kuyma” adını vermi ş lerdi. İ nsana musallat olan kötü ruhların olumsuz etkisini ortadan kaldırmaya yönelik olarak çok eski dönemlerde uygulanan sihir kökenli bir ritüeldir.

KIRMIZI KURDELE Lo ğ usa kadınların ba ş ına ba ğ lanan kırmızı kurdele ş aman döneminden günümüze kadar gelmi ş bir adettir. Bu kurdelenin anneyi ve yeni do ğ an çocu ğ u, Albız denen ş eytana kar ş ı korudu ğ una inanılır. Alevilikte mezarın ba ş ına ba ğ lanan kırmızı kurdelenin de ölüye kötü ruhların musallat olmasını engelledi ğ ine inanılır.

AY Anadolu'da yeni ayın görünmesi sırasında yere diz çökerek niyaz edilmekte, gökyüzüne, aya ve topra ğ a bakarak dilekte bulunulmaktadır. Yeni ayın yeni umutlara ve yeni ba ş langıçlara vesile olaca ğ ı dü ş ünülür. Bu olgu da Türklerin eski Göktanrı inancından kaynaklanmaktadır.

40 SAYISI Eski Türk inanı ş ına göre ruh fizikî bedeni 40 gün sonra terk etmektedir. Vefat edenin “40’nın çıkması” deyimi vardır. Türk destanlarında kırk sayısı çok yer alır ve kırk yi ğ itler, kırk kızlar hikayelerde epeyce geçer. Manas destanında oldu ğ u gibi, Dede Korkut hikâyelerinde kırk yi ğ itler görülmektedir. Kırgız türeyi ş efsânesinde de, Sa ğ an Han’ın bir kızı ve otuz dokuz hizmetçisi ile kırk kız bir gölün kenarına giderek sudan gebe kalmı ş lardı. O ğ uz’un verdi ğ i ş ölende, diktirdi ğ i sırıkların boyu kırk kulaç uzunlu ğ unda idi. Hikâyelerde ve masallarda kırk gün ve kırk gece dü ğ ünler, kırk haremiler, kırk satır ve kırk katır çok geçer. Bazı ejderhalar vardır ki onlar yenilmez ve ölmezler, ancak bunların tılsımları bozulursa ölürler. Bu gibi ejderhaların kırk günlük bir uyku zamanı vardır. İş te bu zamanda ejderhanın yanına gidilir, üzerinden kırk tâne kıl koparılır, ate ş e atılarak yakılırsa ejderha da ölür.

40 sayısı da totemcilik döneminden kalma bir inanı ş tır. Semâvî dinler dâhil tüm dinlerde 40 sembolizmasının görülmesi dinlerin evrim süreci konusunda fikir vermektedir. İ slâmiyet'te ölümün ardından 40 gün geçtikten sonra Kuran ve Mevlit okutma âdetlerinin, Musa'nın Tanrı'nın buyruklarını Tur da ğ ında 40 gün 40 gecede almasının, eski Mısır’da firavunun ölümünden kırk gün sonra cennete gidebilmek için bir bo ğ a ile mücadele etmek zorunda kalmasının, Hıristiyanların paskalyaya 40 gün oruç tutarak hazırlanmasının, Ayasofya kilisesinin zemin katında 40 sütununun ve kubbesinde de 40 penceresi olmasının kökeninde Ş aman veya totem geleneklerinin bulunması dü ş ünülebilir. ORTA ASYA (MOĞOLİSTAN) “BALBAL” KÜLT TOTEMİ

MEZAR TA Ş I Ş aman âyin sırasında yardımcı ruhlarını kullanmaktadır. Ölülerin, ailenin vefat etmi ş büyüklerinin, eski Ş amanların ruhlarının, ormanın, suyun ve yerin yardımcı ruhlarının da Ş aman'a yardım etti ğ i kabul edilir. Ölen büyüklerin ruhlarının ço ğ alması sonucu bu ruhların en kıdemlisinin ruhların ba ş ına geçece ğ ine ve bunun da di ğ erlerinin yardımı ile Ş aman'a yol gösterece ğ ine inanılır. Ku ş biçiminde dü ş ünülen bu ruhlar Ş aman'a, gökyüzüne yapaca ğ ı yolculukta yardımcı olmaktadırlar. Toplumda ulu kabul edilen ki ş ilerin ölümünden sonra ruhlarından medet ummak mezarları kutsamı ş ve bu yerler medet umulan yerler haline gelmi ş lerdir. Günümüzde mezar, türbe, yatır ve benzeri yerlerin ziyareti ve bunlardan medet umulması da bu inanç sisteminin devamı olarak ortaya çıkmı ş tır.

Eski Türklerde mezarları gizleme gelene ğ i yoktur, aksine özellikle büyüklerin özel mezarları yapılıp, üzerlerine bir yapı (bark) yapılmı ş, barkın iç duvarları ölünün ya ş arken katıldı ğ ı sava ş sahnelerini gösteren resimlerle süslenmi ş tir. Ayrıca mezarın veya mezar yapısının üstüne Balballar dikilmi ş, sıradan ki ş ilerin mezarlarına da, belirli olması için tümsek biçimi verilmi ş tir.

Arap dünyasında mezar ta ş ı yoktur. Ölünün toprakla bütünle ş mesi ve zaman içinde kaybolması istenir. Kutsanması günahtır. Mezarlara ta ş dikilmesi ve bu ta ş ın sanat eseri hâline getirilecek kadar süslenmesi İ slam co ğ rafyasında sadece Anadolu’da görülmektedir.

D İ LEK TUTMA Göktanrı inancında kanlı kurbanlardan ba ş ka bir de kansız kurbanlar vardır. Saçı, yalama, yani a ğ açlara veya kamın davuluna ba ğ lanan paçavralar, ate ş e ya ğ atma, tözlerin a ğ ızlarını ya ğ lama ve kımız serpme gibi törenler bu kansız kurbanlardır.

KÖPEK ULUMASI Ş amanizm'de köpek ruhun yakla ş tı ğ ını uzaktan acı ulumayla haber verebilmektedir. Sıradan bir ki ş i bu ruhu görürse bu onun pek yakında ölece ğ ine i ş aret sayılır. Anadolu’da günümüzde köpek uluması u ğ ursuz sayılmaktadır. Köpeklerin bazı olayları önceden algıladıklarına ve bunu uluyarak anlattıklarına inanılır.

İ ÇK İ Ş amanlar (kamlar), Tanrı ve koruyucu ruhlar için arak (rakı) saçı saçarlar, bu kansız kurban sayılır. Eski Türk kültüründe içki içilmesi yaygın bir gelenektir. Özellikle dü ğ ünlerde ve mutlu günlerde müzik e ş li ğ inde içki içilmesi gelene ğ i vardır.

KUBBE Ayrıca, cami mimarisine kattı ğ ımız "kubbe" gök tanrı dini'nden ta ş ıdı ğ ımız bir durumdur.

NAZAR Anadolu’da halk arasında “nazar” olgusu çok yaygın bir inançtır. Bâzı insanların ola ğ andı ş ı özellikleri oldu ğ u ve bunların bakı ş larının kar ş ılarındaki kimselere rahatsızlık verdi ğ ine, kötülük yaptı ğ ına inanılır. Bunun önüne geçmek için “nazar boncu ğ u”, “deve boncu ğ u”, “göz boncu ğ u” v.s. takılır. Nazar olgusu da eski Türk inançlarındandır.

HALI, K İ L İ M DESENLER İ Ş aman'ın üzerine giydi ğ i giysiye yılan, akrep, çiyan, kunduz gibi yabanî ve zararlı hayvan ş ekilleri çizilerek onların kaçırılaca ğ ına inanılırdı. Bugün Anadolu’da Türkmen köylerinde dokunan halı, kilim gibi örgüler Ş aman giysilerinin izleri ta ş ımaktadır.

MÜZ İ K Ş amanlar âyinlerinde davul ve kopuz kullanmı ş lardır. Müziksiz bir âyin dü ş ünülemez. Oysa İ slam dininde Kuran dı ş ındaki dinî eserlerin müzikle okunması günahtır. Ş aman gelene ğ inin devamı olarak Anadolu’da Hz. Muhammed'in, Hz. Ali’nin hayatları müzikle okunmaktadır. Mevlit ve İ lâhiler sâdece Anadolu’da uygulanan müzikli anlatımlardır.

6 HAZIRLAYAN ÇETİN İMİR TEMMUZ TELİF SAHİBİ : ÇETİN İMİR SUNUMUN İZİN ALINMADAN KOPYALANMASI VE KULLANILMASI 5846 SAYILI TELİF VE SANAT ESERLERİ YASASINA GÖRE SUÇTUR