Prof.Dr.Aysen Müezzinoğlu “Ülkemizde Araştırma Kaynaklarının Güncel Durumu ve Buna Uygun Başarılı Proje Yazma Esasları" Prof.Dr.Aysen Müezzinoğlu

Avrupa Birliği, TÜBİTAK DPT AIF TTGV KOSGEB gibi araştırma destek fonları ve döner sermaye kapsamında sanayi destekleri günümüzün araştırma destek fonlarını oluşturmaktadır.

AB ve TÜBİTAK araştırma fonları ve projeleri Avrupa Birliği Projeleri Amacı Avrupa düzeyinde ortak bilim ve teknoloji geliştirme projeleri yapmak olan ERA (European Research Area), kıtanın muhtelif yerlerinde başarılı çalışmalar yapmakta olan, ama biribirleriyle ortak çalışma alışkanlığı bulunmayan ve ortak fonları olmayan dolayısıyla Avrupa’nın ortak sorunlarına eğilemeyen “centres of excellence” veya çalışma takımlarını bir araya getirmek amacıyla tanımlanmıştır.

Türkiye, Romanya, Bulgaristan gibi “centre of excellence” denebilecek araştırma merkezleri bulunmayan ülkeler için de özel bir fon oluşturup, kendisini bu şekilde kanıtlayacak ilk 20 merkeze özel bir proje açtılar. Ekim ortalarında bu projeye başvuru süresi bitti, TÜBİTAK Haziran-Temmuz aylarında İTÜ’de toplantılar yapıp bu projeyi tanıttı ama bizim haberimiz olduğunda Eylülün ortalarına gelmiştik. Üniversitemizde bu tür duyuru ve uyarıları izleyip değerlendirecek bir birimimiz yoktur. Hatta Üniversitelere gönderilen bilgiler ve duyurular bile sistemli bir şekilde yerine ulaşmıyor olabilir. Halen (Eylül’den bu yana) INFO adı altında sistemli duyurular TÜBİTAK’tan bizlere ulaşıyor. INFO DUYURULARININ SİSTEMLİ OLARAK İZLENMESİ İYİ OLUR.

AB ülkeleri ortalama olarak brüt yurtiçi milli hasıla (GDP)’nin %2’lerinde araştırma yatırımı yapmakta. Amerika’da bu sayı daha da yukarılarda. A.B.D. ile AB arasında Ar-Ge toplam fonları arasında 130 milyar Euro fark var ve bu sayı hızla büyüdüğü için Avrupa panik içerisinde. Bu nedenle 2010’da ERA alanında GDP’nin %3’üne ulaşma hedefi konmuştur. Bu plan Barselona hedefi olarak bilinir. FP’ler böyle bir atılımın eseri. FP4-5 ve 6 proje çerçevelerine göre çeşitli alanlardaki araştırma projelerinin teşviki ile uygulanabilirliği konusunda hazırlanmış projeler verilmesi de isteniyor. Türkiye ise bugüne kadar GDP’nin sadece %0,67’sini araştırmaya ayırabiliyordu, biz de hep parasızlıktan yakınıyorduk. Araştırmalarda %2 hedefini konuşmak bile bizim için neredeyse inanılmazdı. Ancak hükumet bu yıl yapabileceğinin azamisini yaptı ve Türkiye’nin 2005 bütçesinde TÜBİTAK tarafından kullanılmak üzere 457 trilyon TL Ar-Ge fonu kondu. Artık yakınmaya hakkımız kalmadı. Bundan sonrası bizim bu parayı harcayabilme yeteneğimize kalmış durumda. Bu rakamı harcayabilirsek %2’ye AB sınırına yaklaşmış olacağız. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005) bilgi toplumu haline gelebilmemiz için Ar-Ge yatırımlarına ayrılan payın dönem sonunda en az % 1,5 ve toplam araştırıcı sayısının ise her 10000 çalışanın 20’sine ulaşmasını öngörmektedir.

Altıncı Çerçeve Programı- FP6 http://cordis.lu ERA bölgesindeki araştırma projesi destekleme çerçevesi daha önceki yıllarda yıllık çerçeveler (FP4-FP5) şeklinde gelirken, FP6 da ilk kez 4 yıllık bir program olarak karşımıza çıkmaktadır. ERA bütününde ve bizim gibi ortaklık adayı (candidate) statüsündeki ülkelerde 2002-2006 dönemini kapsayan projeler bütünüdür. Türkiye 2003 yılından başlıyarak bu alana tam ödeme yaparak katılmıştır. FP6 içindeki proje fonlarına ulaşmak bakımından tam üyelerle aynı haklara sahibiz. Türkiye yaklaşık 250 milyon Euro ödenti yaparak FP6’ya dahil olmuş durumunda. Demek ki bizlerin FP6’dan proje alma becerimiz dahilinde yılda 60-70 milyon Euro’dan fazla proje alabilirsek ancak o zaman bu programdan istediğimiz sonucu almış olacağız. Program döneminin yarısına gelmiş bulunmamıza karşılık, başarı oranımız verdiğimiz meblağların %10’unu bile geri almamızı sağlayamıyor.

Ülkemizde AB çerçeve programlarına başvuru ve proje alma başarısı çok düşük, Bu daha önce de böyleydi. Örneğin FP4’de 1 Çevre-İklim, 1 nükleer dışı enerji ve 46 adet INCO (üçüncü dünya ülkelerine ait projeler) varken, Toplam 16576 projenin dağıtıldığı FP5’te şu serilerde proje almışız LIFE: 3, Information society: 17, GROWTH:3 Enerji-çevre-sürdürülebilir kalkınma:17, INCO-II:25, Insan kaynakları 2. Yani toplam 67 proje (%0,4)

Üniversitemizde bir FP6 yönlendirme ofisi gereklidir Bu başarısızlığın nedenleri üzerine yoğun olarak çalışılıyor, FP6’ya proje vermek ve kabul ettirmek biz araştırıcılar için halen tam bir memleket meselesi olmuş durumda. AB’nin bize özel ikinci sınıf kriteler uygulaması söz konusu olamayacağı için, Türkiye’nin araştırıcılara destek vermesi ve önünü tıkayan engelleri ortadan kaldırması gerekmekte. Benzer şekilde üniversite yönetimlerinin de araştırıcıyı bilgilendirme, teşvik, proje hazırlama kolaylıkları; proje alındıktan sonra çalışma desteği vermesi şart. Örneğin bizim üniversitemizde böyle bir destekleme, bilgi alışveriş merkezi yok. ODTÜ, İTÜ gibi üniversiteler birer bilim heyeti ve uluslararası bilimsel ilişkilerde uzman profesörleri başına atadıkları doğrudan rektöre bağlı özel FP6 ofisleri kurmuş durumdalar ve birer ikişer proje almaya başladılar. Bu tamamen profesyonel bir çalışma gerektiriyor ve üniversite üst yönetiminin desteği de şart. Üniversitemizde bir FP6 yönlendirme ofisi gereklidir

FP6 projeleri hakkında kısa not AB, daha önceden topladığı “expression of interest” belgeleri doğrultusunda seçtiği öncelikli konularda “call” denen proje ihale ilanları veriyor. Bunların süreleri ay mertebesinde. Yani bir “call” gördükten sonra bütünüyle proje hazırlamak için vakit yok, o nedenle önceden hazırlıklı olmak, izlemek ve biraz da kulislere kulak vermek gerekli. İşte Türkiye şimdi bu mekanizmayı kurmaya çalışıyor. “Call” ilanında çok ayrıntılı bir şartname ile beraber iki şey seçilmiş olarak önümüze geliyor: A. Konunun şu üç alandan hangisine girdiği: Tematik alanlar, Enlemesine kesen (cross-cutting) etkinlikler, ERA altyapısı B. Ve proje serileri: NE (Networks of excellence), IP (Integrated projects): STREPS (Multipartner research or demonstration projects), SMEs (KOBI projeleri: koordinatif ve kooperatif projeler), SSA (Specific Support Action), Marie Curie, JRC (Joint Research Center) projeleri. Bundan sonrasında takımlar kurularak proje hazırlanıp sunuluyor. Projeyi bir koordinatör sunuyor ama ortakların da belli hukuki hakları ve sorumlulukları var. Partner arama için de bir arama sitesi var.Sık sık oraya girip ortak arayanlara ulaşmaya çalışmak gerek. Çalışma ekibi, sunulan projenin tematik alanlara uygunluğu, bilimsel özgünlüğü, ERA’ya ne fayda getireceği, AB toplumunun çıkarlarını öncelikle gözetmesi, sonuçların uygulanabilir olması, ekonomiyi düzenleyici, enerji sorunlarını çözebilecek, sürdürülebilir kalkınmayı sağlayacak vb. hedeflere uygun olması gözetiliyor.

Hakemlik Hakemler projeleri değerlendirip red veya kabulünü tavsiye eden bilim insanları. AB projeleri hakemlere önceden gönderilmiyor. Mevcut bir havuzdan çalışma alanlarının anahtar kelimelerine göre seçilen belli sayıda hakem Brüksel’deki bir panele çağrılıyor. Projeleri orada okuyup bilimsel özgünlük, fizibilite, topluma fayda ve yaygın kullanılabilirlik açılarından puan veriyorlar. Sonuçta belli bir toplam puan barajını aşan projeler öncelik listesine konuyor ve en iyilerden başlayarak AB projeleri “desteklenebilir” olarak adlandırıyor. Desteklenebilir olmak bir projenin gerçekleşeceği anlamına gelmiyor. Bu durumdaki proje yürütücüleri Brüksel’e çağrılıp orada “pazarlık” ediliyor. Aslında amaç bu projeyi bu kişi nasıl götürebilecek, yardımcı hizmet desteği alabilecek mi, Üniversitesinin bu tür projelerde tavrı nedir, destek hizmetlerini nereden alacak gibi soruların yanıtlarının inandırıcı olup olmadığını belirlemek.

EUREKA (Pazar amaçlı Ar-Ge) (http://www. eureka Ürünlerinin pazardaki rekabet paylarıyla ilgili Ar-Ge projeleri EUREKA Projeleri Türkiye için tıkladığımızda 2001-den bu yana projelerine ortak arayanların listesi çıkıyor. Çevre, malzeme, elektronik konularında Türkiye’den ortak araştırıcı arayanlar halen mevcut görünüyor. Türkiye’de Halen devam eden 21 proje Toplam bütçe: 83.78 M€ Türkiye’nin katkısı : 27.54 M€   Türkiye’den katılan kurumlar : Toplam : 39 Dağılım: 15 KOBİ, 5 Araştırma birimi, 9 Üniversite Biten proje: 30 toplam bütçe : 364.09 M€ Türkiye’nin katkısı: 23.72 M€   Türkiye’den katılan kurumlar : Tolam: 57 Dağılım: 22 KOBİ, 6 Araştırma birimi, 16 Üniversite

YENİ DÖNEM COST AKSİYONLARI COST - (European Co-Operation in the Field of Scientific and technical Research) (http://cost.cordis.lu) Cost, AB’nin adının bile daha AET olduğu 1980’li yıllardan kalma bir proje zinciri. FP6 altında bir destek programına dönüşmüş durumda. Türkiye bunun da aktif üyesi. COST projeleri alınmış ve yürüyen projelere ilave seyahat, yolluk-yevmiye, sübvansiyon, yayın, karşılıklı uzman değişimi, çalıştay-konferans-toplantı, eğitim, araştırıcı finansmanı desteği vermektedir. COST’un bu yeni açınımı ile yapabileceğiniz şeyleri TÜBİTAK Uluslararası İlişkiler sayfasından izleyebilirsiniz. YENİ DÖNEM COST AKSİYONLARI  Telecommunications, Information Science and Technology (TIST)  COST 291Towards Digital Optical Networks COST 292 Semantic Multimodal Analysis of Digital Media COST 293 Graphs and Algorithms in Communication Networks (GRAAL)  Meteorology   COST 728 Enhancing Meso-scale Meteorological Modelling Capabilities for Air Pollution and Dispersion Applications  Agriculture and Biotechnology  COST 859 Phytotechnologies to Promote Sustainable Land Use Management and Improve Food Chain Safety COST 861European Network for Pig Genomics (PigNet)  Chemistry COST D33 Nanoscale Electrochemical and Bio-process (Corrosion) at Solid-Aqueous Interfaces of Industrial Materials  Forestry  COST E45European Forest Externalities (EUROFOREX)COST E46Improvements in the Understanding and Use of De-inking Technology  

COST destek alanları Tarım ve biyoteknoloji Kimya Çevre Gıda Ormancılık ve orman ürünleri Malzeme Tıp ve sağlık bilimleri Meteoroloji Fizik Sosyal ve beşeri konular Telekomünikasyon ve enformasyon bilimleri Ulaştırma Kentsel İnşaat Mühendisliği Bu konularda halen devam eden çok sayıdaki proje (bunlara action deniyor) network’lerine girebileceğiniz gibi yeni proje de önerebilirsiniz deniyor.

TÜBİTAK

MAKİNA, MALZEME VE İMALAT SİSTEMLERİ ARAŞTIRMA GRUBU İleri ve yeni teknoloji malzemeleri ve uygulamaları Biyoteknoloji ve biyomedikal teknolojiler, biyomekanik ve biyomalzeme üretimi Modern üretim sistemleri, proses teknolojileri Enerjide verimlilik artırıcı yöntemler, enerji etkin tasarım, alternatif enerji kaynakları Çevre dostu enerji uygulamaları İleri ve yeni kimyasal teknolojiler Çevre kirliliğinin önlenmesi, giderilmesi ve kontrolünü sağlayacak teknoloji ve yöntemlerin geliştirilmesi Yeraltı kaynaklarının verimli işletilmesi için yeni yöntem ve tekniklerin geliştirilmesi

İNŞAAT VE ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ ARAŞTIRMA GRUBU İNŞAAT TEKNOLOJİLERİ Enerji Etkin Tasarım ve Yapım Teknolojileri Konut Sorunu İle İlgili Planlama, Tasarım, Yapım ve Değerlendirme Depreme Dayanıklı Tasarım ve Yapım Teknolojileri Rehabilitasyon Deprem Sonrası Onarım ve Yerleşim Sorunları Çağdaş Geoteknik Teknolojileri Çağdaş Yapı Gereçleri ve Yapı Gereçlerinin (Malzeme) Çağdaş Kullanımı Ulaşım Mühendisliği Hidrolik, Hidroloji, Su Yapıları Mühendisliği Kıyı ve Deniz Yapıları ve Deniz Araçları Mühendisliği Heyelan ve Taşkından Koruma Yapıları Mühendisliği ÇEVRE TEKNOLOJİLERİ Çevre Kirliliğinin Belirlenmesi, Kontrolü Önlenmesi ve Giderilmesi, Evsel ve Endüstriyel Atıksuların Arıtımı ve Geri Kazanımında Uygun Teknolojilerin Geliştirilmesi Çevre Yönetim Sistemleri, Veri Tabanları,Planlama ve Teknoloji Alanlarında Projeler Kirlenme Açısından Öncelikli Bölgelerde ve Organize Sanayi Bölgelerinde Kirlenme Kontrol Stratejisi ve Teknikleri Kentlerde Hava Kirliliğinin Önlenmesi İçin Bölgesel Ölçekteki Çalışmalar Gürültü Kontrolü ve Envanteri Çevre Etki Değerlendirmesi ve Çevresel Risk

YER, DENİZ VE ATMOSFER BİLİMLERİ YER BİLİMLERİ Deniz tabanı jeolojisi, jeomorfolojisi, sismik ölçümleri, kuvaternerdeki genç tektonik olayların araştırılması, Deltalarda organik aktiviteye bağlı sedimantasyon, hidrokarbon potansiyeli, metal konsantrasyonları ve plaser yatak niteliklerinin etüdü, Jeolojik haritalama, sismik stratigrafi tespiti, ters fayların petrol kapanlarının oluşumundaki rolü Tüm sismik, gravite ve manyetik veriler ışığında denizlerimizin oluşum mekanizmalarının tespit edilmesi Havzaların temel jeolojisi, tektonik evrimi ve mineral kaynak potansiyeli. Yapıların kıyı gelişimi ve kıyı morfolojisine etkileri ve kıyı yönetimi Sualtı ölçüm ve numuneleme teknolojisi. Kritik bölgesel jeolojik sorunlar, Yeraltı kaynaklarının aranması ve işletilmesine yönelik yeni yöntemler ve teknikler, Deprem, heyelan ve madencilik.

Atmosferik izleme çalışmaları için veri tabanının oluşturulması, ATMOSFER BİLİMLERİ Atmosferik parçacıklarda seçilmiş eser element miktarının belirlenmesi, Atmosferik izleme çalışmaları için veri tabanının oluşturulması, Deniz-atmosfer etkileşimi, Uzun dönem ölçüm sonuçlarını kullanarak eser elementlerin denize girdi miktarlarını hesaplanması, Uydu verilerini ve hava tahmin haritalarını değerlendirebilen, teknolojik altyapının kullanılması, Uzun mesafeli taşınım modellerinin hazırlanması, Atmosferdeki SOx, NOx ve O3 gazlarının temel taşınım mekanizması incelenmesi, Atmosferik birincil ve ikincil kirleticilerin taşınımı, dönüşümü ve birikimi ile ilgili üç boyutlu modellerin geliştirilmesi ve envanteri

Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Destekleme Grubu ARAŞTIRMA ALANLARI Hukuk - Felsefe Tarih - Coğrafya - Arkeoloji Sosyoloji - Psikoloji - Antropoloji - Demografi Ekonomi - İşletme Siyaset Bilimi - Kamu Yönetimi Eğitim Bilimleri Dil Bilimi - İletişim Bilimi - Kütüphanecilik Kent ve Yaşam Çevresi Sorunları Bilim ve Teknoloji Politikaları Diğer

Veterinerlik ve Hayvancılık Araştırma Grubu (VHAG) , Hayvan  sağlığı ve hastalıkları,   zootekni,  veteriner hekimliği temel bilimleri,  gıda  hijyeni  ve  teknolojisi   ile   su   ürünleri   yetiştiriciliği  ve  hastalıkları konusuyla ilgilidir.

TEMEL BİLİMLER ARAŞTIRMA GRUBU (TBAG) Biyoteknoloji ve biyomedikal teknolojiler, moleküler biyoloji, biyomekanik ve biyomalzeme üretim alanlarında uygulamaya yönelik çalışmalar; immünoloji ve ilaç araştırmaları, Türkiye'nin biyolojik zenginlikleri, İleri ve yeni teknoloji malzemeleri (lazer kristaller, magnetik malzemeler, polimer malzemeler), Yoğun madde fiziği, Astrofizik, Yüksek enerji fiziği (teori,fenomenoloji ve deney), Modern üretim sistemleri ve proses teknolojileri, enerjide verimlilik artırıcı yöntemler, alternatif enerji kaynakları ve çevre dostu enerji uygulamaları, İleri ve yeni kimyasal ve çevresel teknolojiler. Çevre kirliliğinin belirlenmesi, kontrolü, önlenmesi ve giderilmesine yönelik çalışmalar, Yüzey bilimleri, kataliz, elektrokimya, fotokimya, supramoleküler kimaya, Malzeme bilimleri, Cebir ve sayılar teorisi; analiz, geometri; topoloji; uygulamalı matematik ve numerik analiz.

TARIM ORMAN ve GIDA TEKNOLOJİLERİ ARAŞTIRMA GRUBU Toprak ve Su Kaynakları HAVZA YÖNETİMİ ARAŞTIRMA PROGRAMI Sulama Amaçlı Su Depolaması Havzanın Su Rejimine Arazi Kullanımının Etkisi Toprak ve Su Kaynaklarının Korunumu Tarım Alanlarında Toprak Rutubetinin Korunması Kuraklığın Etkisi Mera Alanlarının Islahı SU YÖNETİMİ ARAŞTIRMA PROGRAMLARI Sulama Sistemleri Yönetiminin Optimizasyonu Su Kullanım Etkinliğini Geliştirmek İçin Teknikler Sulamada Drenaj Sistemlerinin Optimizasyonu Atık Suların Sulamada Kullanılması Tuz Etkilemiş Toprakların Islahı Sulama Suyunun Zaman İçinde Yönetimi

TOPRAK YÖNETİMİ ARAŞTIRMA PROGRAMLARI Türkiye Topraklarının Verimliliği Tarım İçin Toprağın Sürdürülebilirliği Tarımsal Üretime Mikro Besin Elementlerinin Etkisi Azotun Doğal Fiksasyonu Türkiye’nin Toprak Kaynaklarının Envanteri Araştırmalar İçin Ekonomik Toprak Analizleri YATIRIM YÖNETİMİ ARAŞTIRMA PROGRAMLARI Tarımsal Yatırım Projelerinin Yararı Arazi Toplulaştırma Yatırımları Araştırmada Yatırımlar Tarımsal Yatırımlarda Girdi Optimizasyonu Tarımsal Kalkınmada Sosyo-Ekonomik Sorunlar Kırsal Alandaki Toplumlar İçin Mali Modeller

SAĞLIK BİLİMLERİ ARAŞTIRMA GRUBU Yaşam bilimlerinde; temel tıp, kardiyovasküler, bronkopulmoner, hematolojik koşullar, onkoloji, immünoloji, enfeksiyon, malignite, neonatoloji, epidemiyoloji, üreme, beslenme ve gelişme, zehirlenmeler, ana-çocuk sağlıgı, görüntüleme yöntemleri, trasplantasyon nöropsisik bilimler, radyasyonlu tedavi yöntemleri, genetik, romatoloji, gastroenteroloji, nefroloji, deneysel tıp, tıbbi etik, ilaç tasarımı doğal ve sentetik kökenli ilaç etken maddeleri-ilaç formülasyonu, diş tedavisi, konularında ağırlıklı olmak üzere önerilecek temel ve uygulamalı araştırma ve geliştirme projelerine öncelikli olarak ayni ve/veya nakdi olarak desteklenmektedir.

ELEKTRİK ELEKTRONİK ve ENFORMATİK ARAŞTIRMA GRUBU Bilişim ve İletişim Teknolojileri Biyomedikal Teknolojiler Enerji (Enerjide Verimlilik Artırıcı Yöntemler, Alternatif Enerji Kaynakları, Çevre Dostu Enerji Uygulamaları)

DİĞER TÜBİTAK DESTEKLERİ Bilim adamı yetiştirme grubu; burslar, yurtdışı toplantı seyahat desteği Yurtiçi ulusal ve uluslararası toplantı düzenleme desteği (2004: 10 Milyar) Uluslararası ikili anlaşmalar; ABD (NSF), İngiltere, Macaristan, Almanya, İtalya, Yunanistan, Makedonya, .. Araştırma Altyapı Desteği Desteklenen Üniteler Araştırma Merkezleri

TÜBİTAK Projeleri FP6’teki ülkemizin başarının düşüklüğü karşısında, iç destek ve teşviklerin arttırılması gerekmiştir. Ayrıca hükumetin araştırma fonlarını 2005 bütçesinde birden bire çok arttırması, bu fonların dağıtımının da daha önce yaşanmış dedikodulardan uzak, araştırıcıları rahatlatacak şekilde yapılması gerği karşısında yeni bir mekanizma kurulması zorunlu olmaktadır. Örneğin bir çok araştırma çevresinde “önce ülke içinde üniversiteler arasında ortak çalışma ağları kurulsun ki, yurtdışı fonlara buna alışkanlığı olan ekiplerle başvurabilelim” fikri hakimdir. Ve bu çok da doğru bir düşünce tarzıdır. Buna uygun proje çerçeve yapıları deneyimli araştırıcılar için ayrı, üniversitelerarası konsorsiyum projeleri ayrı olmak üzere geliştirilmektedir. Beri taraftan Türkiye AB içerisinde nüfusuna göre araştırıcı sayısı en düşük ülkedir, demek ki beyin göçünü tersine çevirerek yeni ve genç araştırıcı kadrolarının yetişmesine imkan vermek gereklidir. (Kariyer programı, bilim adamı yetiştirme grubunun faaliyetleri) Bunu yaparken mevcut deneyimli araştırıcı potansiyeli de küstürüp kaçırmamak şarttır, çünkü zaten AB projelerine şu anda başvurabilecek kadrolar onlardır, eğer halen Türk bilim camiası olarak birileri yurt dışında tanınıyorsa onlar tanınıyor.

Yurt dışında adını duyurmanın bir kaç yolundan biri çok sayıda yurtdışı yayın yapmak, yurtdışında (veya yurtdışı çevrelerle bağlantılı) araştırma yapmak, çok sayıda uluslararası toplantıya katılmaktır. Üniversitelerimizin çoğunda yönetimde bulunan Tıp Fakültesi kökenli öğretim üyelerinin bu konuda mühendislik ve fen bilimlerindeki arkadaşlarımızın biraz daha farklı konumda olduğu gerçeğini de görmeleri icabetmektedir. AB ülkelerde araştırma denince akla sadece üniversite gelmez, çok sayıda büyük endüstri kuruluşlarının kurduğu çok kapsamlı teknoloji araştırma enstitüleri veya merkezlerinde önemli sayıda araştırma personeli çalışmaktadır. KOBI türü sanayiler ise Ar-Ge desteklerini ya TUBITAK gibi devletin veya TTGV gibi vakıf, dernek şeklindeki sivil toplum kuruluşlarının himayesinde yaparlar. Teknoparklar aynı amaçla Üniversiteler veya devlet kuruluşları tarafından sanayicinin hizmetine sunulmaktadır. Bu konularda da önemli yatırımlar yapmak gerekmektedir.

TÜBİTAK proje değerlendirme esasları Bütün bunlar ve geçmişteki olumlu ve olumsuz deneyimlerimizin tümünün süzgecinden geçirilerek ve gerek ABD’deki NSF gerekse FP6’den esinlenerek geliştirilen proje yazım-sunum, hakemlik ve denetim/ değerlendirme esasları doğrultusunda son bir kaç aydır TÜBİTAK bazı değişiklikler yaptı. İlk olarak yılda Şubat sonu ve Ağustos sonu olmak üzere iki olan başvuru dönemini üçe çıkardı: 2004 itibariyle Nisan sonu, Ağustos sonu ve Aralık sonu yeni proje başvurusu kabul ediliyor. Hakemlik formu değişti, artık hakemler FP6 ve NSF’de olduğu gibi bir araya gelerek ve tartışarak projelere puan veriyor. Sonuçta projeniz reddedilse bile size ne sebeplerle reddediliyor ayrıntılı olarak bildirilecek. Ki bir dahaki dönemde başvurursanız (ki mutlaka başvurmalısınız) aynı hataları yapmayasınız. Başvuru formatında değişiklik yapıldı. TÜBİTAK web sitesinde başvuru formlarına girdiğinizde bunların eskilerden farklı olduğunu, hele arkasına eklenmiş “proje değerlendirme ilkeleri” ile ilgili açıklamanın bir hayli değişmiş olduğunu görürsünüz. Ben burada bu proje değerlendirme ilkelerinden yola çıkarak projelerinizin bundan böyle hakemler tarafından neye göre değerlendirileceğini anlatacak ve “kabul edilebilir” proje hazırlanırken ne şekilde hazırlanması gerektiğini sizlere göstermeye çalışacağım.

Projelerin üç ana boyutta değerlendirilmesi yapılır: Bilimsel değer, sonucun kimin ne işine yarayacağı, o ekibin o bütçeyle öngörülen amaca ulaşıp ulaşamayacağı Proje teklifinizin en önemli değerlendirme kriteri iyi bir fikre sahip olup olmadığıdır. Eğer proje ile yapmak istediğiniz şeye proje formunu doldurmaya başladıktan sonra karar vermeye kalkarsanız bu hemen bir görüşte belli olur. Çoğu kez arkadaşlarımız laboratuvarlarında mevcut bir altyapı eksikliğini gidermek için proje vermeye kalkıyorlar ve yazdıkları projenin üreteceği yenilik veya hizmet ortada görünmüyor. Oysa TÜBİTAK’ın bu amaçla proje başına 5 milyara kadar çok az sorgu sual ile çalışan bir altyapı fonu var. Diyelim ki iyi bir fikriniz var, ama bunu siz biliyorsunuz, karşınızdakini ikna için iki şeyin altını çizmek gerekli: özgünlüğü literatür taraması ve ilgili konudaki bilgi aktarımı yoluyla kanıtlamak, (literatür taraması için ilerde bazı öneriler getirdim) sonuçların yurtiçi veya yurtdışında okunabilir bir yayına (makaleye) dönüştürülebilir olması. (Kimsenin okumayacağı apaçık belli olduğu için yayın yapılamıyacak kadar kötü bir fikir, istediğiniz kadar iyi kaleme alınmış bir proje teklifi ile gidin kabul görmeyecektir).

BİLİMSEL ÖZGÜNLÜK Özgün ve iyi bir proje, yeni bir teknoloji, yeni bir bilimsel yöntem veya yeni bir kavramsal/kuramsal çerçeve oluşturmaya yönelmiş olan bir projedir. Sonucunda bir patent alabilecek nitelikteki mühendislik projeleri tercih görür. Projeniz bir başkasının projesi veya kendinizin bitip yayınlanmış araştırmanız ile aynı olamaz. Bu bilimsel etik kusuru oluşturur, farkedilirse cezalandırılırsınız. Onun için de literatürü iyi izlemelisiniz. Özgünlük literatür taraması ile ispatlanmalıdır. Bu nedenle literatür taraması literatürden kes-yapıştır tekniğiyle hazırlanmamalı, sizin kendi ifadenizde geçen savların kanıtı olarak alıntılar mümkün olduğunca sizin sözleriniz olarak aktarılmalıdır.

Sonuçların bir işe yararlı olması Sonuçta projede üretilecek bilgi ve ürün (hizmet dahil) yaygın olarak kullanılabilir olacak mıdır?Sadece bilimin gelişmesini sağlamak da son derece saygın bir amaçtır. Ama bunu sağlamanın yanısıra insanlığın bir sorununu, ülkenin kalkınması ve toplumun refahını arttırıcı bir rol oynayabilir mi? Bunları yaparken kaynakların sürdürülebilir kullanımı sağlanmış mıdır? Çevreye ortadan kaldırılması olanaksız kötü etkiler yapar mı? Ekonomisi nasıl olacaktır? Mevcut yasal sistemle uyumlu bir ürün müdür? Bilgi oluşumu, üretimi, kullanımı veya giderimi sırasında etik olarak sorun yaratma potansiyeli var mıdır? Bu konuda Türkiye’nin genelde de bazı sıkıntıları var, yapılmış çalışmalar çoğu kez raflarda kalıyor, bunları kimse kullanmıyor şikayetleri çok yoğun. Bunu ortadan kaldırmak için iki şeye dikkat etmek gerekli; a. Başvuracağınız grupta öncelikli araştırma alanları ilan ediliyor, onların içinde kalırsanız, b. Yakın gelecekte kamu ve özel sektör kuruluşlarının Ar-Ge ihtiyaçlarına göre hazırlanacak proje satınalma ilanları göreceksiniz, onlara cevap verecek projeler yaparsanız, proje sonuçlarınızın uygulama alanı genişleyecektir. Doğal olarak sanayi ve kamu kurumlarıyla bire bir yapacağınız projeleriniz ister döner sermaye işletmesi, isterse TUBİTAK veya TTGV kanalıyla devlet tarafından da desteklenmeye devam edecektir. Ancak bu sonuncu grupta pazara hitabeden Ar-Ge sözkonusu olacağından bunun daha ticarete uygun prosedürlerle hazırlanıp, yürütülmesi gerekmektedir.

YAPILABİLİRLİĞİ Proje ekibi bu işi yapmaya ehliyetli midir? Bunu tüm ekibin özgeçmişlerini uygun bir formatta yazıp ekleyerek ispatlarsınız. Gerek yürütücü ve gerekse araştırıcıların öngörülen konuda daha önceki çalışmaları dikkatle incelenir, yaptıkları o konudaki yayınlarına ve tüm yayınlarına bakılır. Bu konuda daha önce çalışanlar, hem de bir arada başarıyla çalışmış bir araştırma ekibi olumlu değerlendirilecektir. Bütçe gereğince iyi hazırlanmış mıdır? Doğabilecek tüm masraf haneleri gerçekçi bedeller kullanılarak doldurulmuş mudur? Birimde mevcut cihazların kullanımı öngörülmüş müdür? Bununla ilgili laboratuvar sorumluları ve birim yetkilisinin izni alınmış mıdır? Teçhizat yönünden istenen cihazlar bu projenin amaç ve kapsamına göre mi planlanmıştır? Laboratuvarınızın başka amaçlı eksiklerini ortadan kaldırmak için başka kaynaklar arayınız, projenizi bunlarla riske atmayınız. İstenen destek gerçekçi midir? Makina-teçhizat, mümkünse sarf malzemesi talepleri proforma tekliflerle kanıtlanmalıdır. Diğer kalemlerde ise seyahat faslı işin gerektirdiği kadar en uygun ve ucuz seyahat araçları ile olmalıdır. Yurtdışı seyahat koymayınız. Bunun için daha başka olanaklar var. Zaman planı uygun mudur? Satınalmalar, alınması gerekli izinler vb için yeterince zaman ayrılmış mıdır? Ara rapor ve rapor yazım zamanları yerli yerinde mi planlanmıştır?

Formu Doğru format kullanılmış mıdır? Form doğru kullanılmış mıdır? Türkçesi (İngilizcesi) yeterince iyi midir? Gereken makamlar tarafından onaylanıp imzalanmış mıdır? Yazım yeterince titizlikle gözden geçirilmiş midir? Imla kuralları doğru kullanılmış mıdır? ÖNERİ: PROJE TASLAĞINI SON BİR KEZ YAZIM VE TASARIM KUSURLARI YÖNÜNDEN KENDİNİZ GÖZDEN GEÇİRDİKTEN SONRA, GÜVENDİĞİNİZ DENEYİMLİ BİR KİŞİYE OKUTMANIZ VE ONUN ELEŞTİRİLERİNİ DİKKATE ALMANIZDIR

Alındıktan sonra proje nasıl yürütülür? Burada söylenecek çok şey var ise de konumuz tam olarak bu değil. O nedenle ara rapor ve sonuç raporlarda zamana uymanın ve gene titizlikle hazırlanmış olmanın önemine işaret etmek gerekir. Önerilen projedeki hedef, amaç, yöntem veya bütçe kalemi değişiklikleri mutlaka ilgili gruba bildirilmelidir. İyi ve sorunsuz proje yönetmek ve bitirip teslim etmek gelecekte yeniden proje almanın garantilerinden biridir. PROJENİN ÖNGÖRÜLEN HEDEFLERE GÖRE SORUNSUZ OLARAK BİTİRİLMESİ VE RAPORLANIP SONUÇLARIN YAYINLANMASI GELECEKTEKİ PROJE ALMA YETERLİĞİNİZ İÇİN ÇOK ÖNEMLİDİR.