ENERJİDE KAMUSAL YAKLAŞIM Emel EMRE Enerji Sanayi ve Maden Kamu Emekçileri Sendikası

Ulusal Kalkınma Yılları 1900’lerin başında yabancı girişimcilerin ülkeye girmesi ile oldu Cumhuriyetin ilk yıllarında İstanbul,Tarsus ve Adapazarında elektrik vardı Kişi başı elektrik enerjisi üretimi 5 kWh Toplam enerji kurulu gücü 32.8 MWh 1930 yılında elinde imtiyaz olan yerli ve yabancı şirketlerin ve özel kişilerin sayısı 70’e ulaştı

1930 yıllar da planlı kalkınmaya geçildi I. Ve II. Beş Yıllık Sanayi Planlarında yabancı şirketlerin imtiyazları kaldırıldı. Yurtiçi kaynaklarla devletin kendi olanaklarını kullanmasına vurgu yapıldı Sektör kamu işletmelerinin inisiyatifine bırakıldı 1935 yılında Etibank ve 2819 sayılı yasa ile Elektrik İşleri Etüt İdaresi kuruldu EİE’ye kuruluş kanunu ile “Ülkemizde mevcut su kuvvetleri ve diğer enerji kaynaklarını araştırarak elektrik üretimine en uygun olanları saptama” görevi verilmiştir

1950’li yıllarda İller Bankası ve 6200 sayılı yasa ile Devlet Su İşleri (DSİ) kurulmuştur DSİ görevleri arasında “yerüstü ve yeraltı sularının tek ve çok amaçlı kullanımı” ile yükümlü kılınmıştır DSİ, barajların, hidroelektrik santrallerin planlanması, projelendirilmesi, inşa edilmesi ve işletilmesinden sorumlu kılınmıştır Bu yıllarda DSİ, EİE, İller Bankası ve Etibank kuruluşlarıyla birlikte sektörde çok başlılık meydana gelmiştir

1963 yılında Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı kuruldu 1970 yılında TEK’in kurulması ile elektrik enerjisi üretim ve iletiminde merkezi kamusal bir yapı kurulmuş oldu 1982 yılında çıkarılan bir yasa ile üretim ve iletim dışında elektrik dağıtım hizmetlerinin de Belediyelerden alınarak TEK’e devredilmiştir 1970-80 arasında kurulu güç ikiye katlanarak 2235MW’tan 5119 MW’a, elektrik tüketimi 8.6 milyar KWH’tan 23 milyar kWh’a, elektriklenmiş köy oranı yüzde 7’lerden yüzde 62’ye ulaştı

Enerjide Yeni Liberal Politikalar 1980’li yıllarda kamu elektrik yatırımlarına ayırdığı payı azaltıldı 4 Aralık 1984 tarihli ve 3096 sayılı “TEK dışındaki kuruluşların Elektrik Üretimi,İletimi, Dağıtımı ve Ticareti ile Görevlendirilmesi Hakkında Kanun” yürürlüğe girdi. Böylece sektörde YİD ve İHD modelleri uygulamaya konuldu

YİD Modeli Yerli ve yabancı sermaye şirketlerinin projeyi dizayn etmesi Gerekli tüm finansmanı sağlayarak tesisi inşa etmesi En az borçlarını ve öz sermayesini geri ödemeye yeterli bir süre boyunca tesisi işletmesi Ürettiği enerjiyi tüm masraflarını karşılayacak ve makul bir kar payı içerecek tarife üzerinden satın alacak kuruluşa satması Yetki dönemi sonunda tesisleri bedelsiz olarak devlete veya devletin belirleyeceği bir kuruluşa devretmesi

1993 yılında 513 sayılı KHK ile TEK, TEAŞ ve TEDAŞ olarak ikiye bölünmüştür. TEDAŞ satışına yönelik olarak dağıtım şirketlerine ayrılmış 1994 yılında 3996 sayılı kanun kabul edilmiştir Bu kanunun amacı YID modelinin uygulama alanını genişletmektir 19 Temmuz 1997 tarih ve 4283 sayılı kanunun yürürlüğe girmesiyle Yap-İşlet (Yİ) modeli uygulamaya konuldu

Anayasa’nın 47, 125 ve 155 maddelerini değiştiren yasa ile Danıştay denetimi görüş bildirmeye indirgenmiş ve “Uluslararası Tahkim”in önü açılmıştır 2001 yılında TEAŞ’ın “Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi (TEİAŞ)”, “Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAŞ)”, ve “Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt Anonim Şirketi (TETAŞ)” olarak üçe ayrıldı 3 Mart 2001 tarihinde 4628 sayılı ‘Elektrik Piyasası Kanunu’ kabul edilmiştir

Elektrik Piyasası Kanunu Amacı özel hukuka tabi ve rekabetin hakim olduğu bir enerji piyasası yaratmaktı Kanun elektrik,üretilmesi,iletimi,dağıtımı,toptan ve perakende satışı, ithalatı ve ihracatı konularında ve ilgili kuruluşlarda hak ve yükümlülükleri düzenledi Kanun ile “Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu” kurularak sektörde kamu hizmeti anlayışı terk edilerek tümüyle serbest piyasa faaliyetinin önü açılmıştır

Ankara İlinin Genel Enerji Konumu 45 adet trafonun toplam kurulu gücü 3.442Mw Çekilen yük 2.430Mw Trafolar %70 oranında dolu Trafo merkezlerine enerji iletimini sağlayan1.287km.lik 380 kw,1.087km.lik 154 kw.lık enerji iletim hattı mevcuttur Tüm trafo merkezleri 154 kw.lık ring oluşturmaktadır

2005 Sonu İtibariyle OG/AG Havai/Yeraltı Hat, Trafo, Direk Sayısı ve Armatür Bilgileri Dağıtım Bölge No Şirket Adı / İl Müdürlüğü Tesisin Adı Tesis Cinsi Tesisin Teknik Özelliği TEDAŞ 3. Şahıslar BAŞKENT EDAŞ ANKARA HAT UZUNLUGU(Km) OG Havai Hat (km) 8.939,10 1.750,20 Yer altı Kablosu (km) 2.049,50 40,40 Toplam (km) 10.988,60 1.790,60 AG 23.975,00 151,10 1.583,20 6,60 25.558,20 157,70 TRAFO Adet 6.582 4.849 Güç (MVA) 4.400,50 1.932,60 Fili Güç (MVA) 1.320,15 130,00 Doluluk Oranı (%) 30,00% 6,73% DİREK SAYISI (ADET) 315.666 20.999 ARMATÜR ve LAMBA SAYISI (ADET) 173.866 1.263

İl genelinde; EÜAŞ’a ait 3 hidroelektrik santral (Sarıyar, Kesikköprü ve Yenice) İşletme hakkı devredilen bir termik santral (Çayırhan Park Termik) Otoprodüktörlerine ait 6 santral ile 1 mobil santral Yap İşlet Projesi kapsamında halen test üretiminde olan ve henüz resmi kabulü yapılmayan 1 doğalgaz santralı bulunmaktadır

Resmi ve Özel Kuruluşlarca Üretilen Elektrik Enerjisi Miktarı (2003 )   Santral Adı Kuruluş Kurulu Güç Üretim (Bin Kwh) Hasan Polatkan (Sarıyar) EÜAŞ 160 262600 Kesikköprü 76 105900 Yenice 37,9 91800 Park Termik (Çayırhan) İşl. Hak. Dev. 620 4255900 Esenboğa Mobil 53 145200

Belka Otop. 3,2 24400 Bil Enerji 41 267000 Ors 7,4 37900 Samur 18100 Zorlu Enerji 50,3 198700 Ankara Şeker 8,8 13500 Baymina (Ankara Doğalgaz) Yİ 770 4537000 Toplam - 1835 9958000

Abone Türlerine Göre Elektrik Tüketimi Abone Cinsi Elektrik Tüketim (Net) (Kwh) (2003)  Meskenler 1787473794 Resmi Daireler 602684034 Ticarethaneler 888971170 Sanayiler 1095842828 Ücretli Aydınlatma 193097004 Tarımsal Sulamalar 94320572 Diğer 295986086 Toplam 4958375488

Ankara İlinin AG Arızaları     Arıza Sayısı Kesinti Saatı 1999 Yılı 14.634 33.705,00 2000 Yılı 16.462 27.382,00 2001 Yılı 13.236 26.960,00 2002 Yılı 56.803 67.133,00 2003 Yılı 53.086 57.397,00 2004 Yılı 40.920 53.958,20 2005 Yılı 57.641 231.788,49

Yatırımlar kısılmış, arızaların giderilmelerine yönelik yatırımlar bile yapılmamıştır Personel eksikliği belirli faaliyetleri engellemektedir Deneyimli personel siyasi baskı ile sürekli görevlerinden uzaklaştırılmaktadır Deneyimlerin aktarılamaması da çalışanların verimini düşürmektedir

Elektrik Enerjisi Kamu Hizmetidir Enerji sektörü uzun vadeli,merkezi ve stratejik bir planlama gerektiren yapıdadır Elektrik santrallerinde öngörülen yatırımlar aksamaya uğramadan zamanında yapılmalıdır İletim ve dağıtımda da yatırımların planlı ve düzenli bir şekilde kamu eliyle yapılması zorunludur Elektrik enerjisi depo edilemezliği nedeni ile üretildiği anda tüketilmek zorundadır. Bu nedenle de ihtiyaç kadar üretilmesi gerekmektedir

Elektrik niteliği gereği doğal tekel konumundadır Elektrik enerjisi sektörü üretim sürecinden dağıtım sürecine kadar, bir süreklilik ve bütünlük göstermeli, üretim,iletim ve dağıtım tesislerinin bir bütün halinde planlanması,yatırımların herbiri diğerine paralel yürütülüp zamanında bitirilmesi gerekmektedir Kısaca elektrik enerjisinde ‘ merkezi planlama’ zorunludur Elektrik tüm yaşamsal faaliyetlerin yürütülmesinde kullanılan çok önemli bir maddi araçtır Bu nedenle de elektrik enerjisinin üretimi,iletimi ve dağıtımı bir bütün olarak ‘kamu hizmeti’ niteliğindedir

Anayasa Mahkemesi 9.12.1994 tarihli kararında elektrik hizmetlerinin kamu hizmeti olduğunu açıkca belirtmiştir “Elektrik üretimi, iletimi ve dağıtımı ile ilgili etkinlikler kamu hizmetidir. Çünkü bu etkinlikler, kamu yararına dönük, toplumun ortak gereksinmesinin karşılanmasına yönelik, düzenli ve sürekli etkinliklerdir”

Haklarımız Tüketicinin Elektriği Ucuz Kullanma Hakkı Vardır Tüketicinin Elektriği Güvenli Olarak Kullanma Hakkı Vardır a)Kesintisiz kullanma hakkı b)Kaliteli olarak kullanma hakkı Tüketicinin Bilgilenme Hakkı Vardır

SONUÇ ELEKTRİK ENERJİSİNİN YAPISI GEREĞİ KAMU TEKELİNİ ZORUNLU KILMASI,DAĞITIMIN YAPISI GEREĞİ REKABETE UYGUN OLMAMASI,ELEKTRİK ENERJİSİNDE TİCARİ KARLILIK DEĞİL TOPLUMSAL YARARIN ÖNEMLİ OLMASI NEDENLERİ İLE ELEKTRİK SEKTÖRÜNDEKİ ÖZELLEŞTİRMELERİN DURDURULMASI GEREKMEKTEDİR