Türkiye’de Yeşil Büyüme Martin Raiser Türkiye Ülke Direktörü Dünya Bankası

Neden dikkat etmemiz gerekiyor! 1880-89 2000-09 Dünya ısınıyor Neden dikkat etmemiz gerekiyor! 30 yıllık Baz Dönemi (1951-1980) = Normal Sıc. Geçtiğimiz on yıllık dönemde (2000-2009), okyanus sıcaklık değişikliklerine göre toprak sıcaklığı değişiklikleri; Amerika Birleşik Devletleri’nde 2x; Avrasya’da 2-3x; ve Arktik ve Antarktika Yarımadasında 3-4x daha fazla. In the analysis, the years from 1880 to 1950 tend to appear cooler (more blues than reds), growing less cool as we move toward the 1950s. Decades within the base period do not appear particularly warm or cold because they are the standard against which all decades are measured. The leveling off between the 1940s and 1970s may be explained by natural variability and possibly by cooling effects of aerosols generated by the rapid economic growth after World War II. Fossil fuel use also increased in the post-War era (5 percent per year), boosting greenhouse gases. But aerosol cooling is more immediate, while greenhouse gases accumulate slowly and take much longer to leave the atmosphere. The strong warming trend of the past three decades likely reflects a shift from comparable aerosol and greenhouse gas effects to a predominance of greenhouse gases, as aerosols were curbed by pollution controls, according to GISS director Jim Hansen. NASA, 2013

Isıyı Düşürün 4C artış olasılığı 2010 yılına kadar %80, 2060 yılına kadar %20. 4C artışın etkileri eşit dağılımlı değil – daha aşağıdaki enlemler en fazla etkilenecek : Tropik bölgelerde gerçekleşecek nispi ısınma daha büyük Deniz seviyesindeki yükselme küresel ortalamaya göre %15-20 daha fazla olacak. Tropik siklon yoğunluğunda orantısız artışlar olacak Çoraklık ve kuraklık artacak 4C’lik artışın sonuçları 2C’lik artışın doğrusal bir genişlemesi olmayacak, öngörülmesi güç “taşma noktalarının” ortaya çıkacağı çok daha şiddetli sonuçları olacaktır Mühendislik ve altyapıdan çok daha fazla … uyum üzerinde odaklanmaya devam etmek gerekiyor ! “Sosyal dayanıklılık” Kısa ve orta vadede uyum hayati öneme sahip; ANCAK ACİL ve agresif etki azaltma çabaları ile BİRLİKTE … FIRSATLAR mevcuttur İşte YEŞİL BÜYÜME bu noktada devreye giriyor …

Yeşil Büyüme Nedir? Yeşil büyüme bir yandan doğal varlıkların refahımızın bağlı olduğu kaynakları ve çevresel hizmetleri sağlamaya devam etmesini sağlarken aynı zamanda ekonomik büyüme ve kalkınmayı arttırmak anlamına geliyor. Sade bir ifade ile, GSYH’nın artan emisyonlardan ve kaynak kullanımından ayrıştırılması olarak görülebilir. Bu Avrupa’da gerçekleşiyor –bazı ülkelerde diğerlerine göre daha fazla- ancak yeterli düzeyde gerçekleşmiyor. Yeşil büyüme Türkiye için bir fırsat olabilir

Türkiye’deki Mevcut Eğilim Türkiye’nin emisyonları düşük düzeydedir ancak hızla artmaktadır Büyüme hızlı ancak henüz kaynak kullanımından ayrıştırılamamış Göstergeler 1990 2008 1990-2008 (Değişim %’si) Kişi başına düşen GSYH (SAGP) (2000 ABD$/kişi) 5,466 11,693 113.92 Toplam Elektrik Üretimi (milyar kWh) 57.5 198.4 245.04 Kişi başına Birincil Enerji Arzı (TPE/kişi) 0.94 1.39 47.87 Kişi başına Elektrik Tüketimi (kWh/kişi) 1,024 2,400 134.38 Toplam Seragazı Emisyonu (Mton CO2e) 187.03 366.5 95.96 Toplam CO2 Emisyonu (Mton CO2) 126.7 270.86 113.78 Elektrik üretiminden kaynaklanan Seragazı Emisyonu (Mton CO2e) 30.44 101.79 334.4 Kaynak: Uluslararası Enerji Ajansı, 2010; Tüğrkiye İstatistik Kurumu, 2011; Türki,ye Bölgesel Çevre Merkezi, 2008.

Türkiye’de düzeltilmiş net tasarruf, 2010 Kaynakların tükenmesi ve kirlilik hasarları Türkiye’nin net tasarruflarını düşürüyor GSMH’nın %’si Brüt Tasarruf Net Tasarruf Artı Eğitim Eksi Tükenme Eksi Kirlilik Hasarı = DNT

OECD Ortalaması ile Karşılaştırma Nispeten daha düşük gelir ve yüksek enerji ve karbon yoğunluğu Göstergeler Türkiye OECD Kişi başına düşen GSYH (bin ABD$ 2000 /kişi) 5.29 25.63 Ekonominin Enerji Yoğunluğu (TPE/bin ABD$ 2000) 0.26 0.18 Kişi başına CO2 Emisyonu (ton CO2/kişi) 3.71 10.61 Ekonominin Karbon Yoğunluğu (ton CO2/bin ABD$ 2000 ) 0.7 0.41 Enerji Arzının Karbon Yoğunluğu (ton CO2/TPE) 2.68 2.33 Kaynak: Uluslararası Enerji Akansı, 2010

Diğer Yükselen Piyasalar ile Karşılaştırma Yüksek enerji verimliliği ve düşük emisyonlar Türkiye diğer yükselen piyasa ekonomilerinden daha erken ayrıştırabilir mi?   (SAGP) GSYH/ enerji kullanımı CO2 / Kişi CO2/ (SAGP) GSYH Türkiye 8.9 4 0.3 Brezilya 7.4 1.9 0.2 Çin 3.6 5 0.9 Hindistan 5.1 1.4 0.5 Meksika 7.9 4.5 Rusya 3.1 10.8 0.8 Kaynak: Dünya Bankası, 2011

Türkiye’nin büyüme sürecini yeşilleştirmeye dönük politikalar Türkiye’nin Fırsatı : Uygun politikalar Türkiye’nin daha yüksek verimlilik seviyelerine sıçramasına ve çok daha kaynak kullanım düzeyleri ile büyümeyi artan çevresel baskıdan ayrıştırmasına olanak tanıyabilir. Dünya Bankası tarafından kısa süre önce yayınlanan “Türkiye’de Yeşil Büyüme” başlıklı Politika Belgesi

Kalkınma Senaryoları ve Politika Önlemleri Bir CGE Modelinin Sonuçları CGE - Senaryolar Analiz edilen önlemler Daha yeşil şehirler Daha yeşil tarım Daha yeşil Türkiye Kirleten öder (Co2, PM10, Katı Atık, Atık Su, Gübre Kullanımı) Su fiyatlandırması “Yeşil yenilikçilik” teşvikleri “Yeşil İstihdam” teşvikleri Üretkenlik artışı (Sağlık faydaları) Kapsamlı Yeşil Senaryoda CO2 Yoğunluğu (kg CO2/$GSYH) The strategic sectors covered in this policy note have a number of opportunities for greening, yet face a number of constraints – usually in the form of market, institutional or policy failure. Market failures can arise if the production of a good also creates some form of residual that is not ‘priced’ in the market. This is often the case with pollution – where the market does not reflect the true social cost of producing this good or service. In this case the rationale for government intervention is to internalize these environmental ‘externalities,’ which is viewed as correcting a market failure. An example of this is CO2 or PM10 emissions from the cement or iron & steel sectors. According to the ‘polluter-pays-principle’ the sector should be responsible for absorbing the additional costs of reducing pollution. Institutional failure is more difficult to define precisely, but can arise when there is a lack of government intervention or institutions to regulate certain behaviors. For example, the absence of a mechanism for water pricing in agriculture can be viewed as an institutional failure that leads to inefficient use. Policy failure is usually the circumstance where policy fails to achieve its intended objective. Many energy policies fall into this category, where subsidizing fossil fuels runs counter to efficiency objectives – resulting in over-consumption. Re-incentivizing through policies is more complicated than it first appears, however the EU Directives offer some guiding principles that Turkey has to follow. Some examples of the major constraints faced, applicable EU Directives and some possible policy responses to guide the sector in its transition to a greener development path were analyzed in this report. This is done through the introduction of a set of tax/fee instruments to be implemented as a form of the polluter-pays principle, and covers the requirements of the main EU Directives on air quality, waste water and solid waste. Under a passive fiscal policy, the tax revenues would serve as additional public revenues to be disposed of as increased public consumption elsewhere, and/or transfers back to the private sector (including through reductions in spending of other revenues for public debt service, as in this model). In the design of the second policy scenario, we introduced the possibility of using environmental tax revenues to fund additional employment in solid waste and water pollution abatement activities. The modeling analysis also takes account the productivity improvements expected to result from of the overall population’s lower exposures to different pollutants (for all, not just specific workers). Baz senaryo Bileşik senaryo, Kırsal ve Kentsel Yeşilleşme

Politika Simülasyonlarının Makroekonomik Sonuçları 2030 yılında wrt GSYH - BAU % Değişimi Belirleyici Senaryo Açıklaması Simülasyon 1: Daha Yeşil Şehirler PM10’un vergilendirilmesi, sabit reel kentsel ücretler PM10 vergisi, sabit ücretler, PM10 azaltımı sonucunda sağlanan TFV artışlarının ilavesi Sadece katı atık vergisi, sabit ücret, yeşil iş yok Sadece atık su vergisi, sabit ücret, yeşil iş yok Sadece CO2 vergisi, sabit ücret, yeşil iş yok Tüm vergiler birlikte, sabit ücretler, PM10 azaltımı sonucunda sağlanan TFV artışlarının ilavesi, yeşil iş yok Tüm vergiler birlikte, sabit ücretler, PM10 azaltımı sonucunda sağlanan TFV artışlarının ilavesi, artı yeşil vergi gelirlerinin yeşil işler için ayrılması Tüm vergiler birlikte, sabit ücretler, PM10 azaltımı sonucunda sağlanan TFV artışlarının ilavesi, artı yeşil vergi gelirlerinin yeşil işler için ayrılması, artı Stratejik sektörlerde TFV kazanımları (eski EXP2) PM10 vergisi, esnek ücretler, sağlık verimlilik artışı yok Simülasyon 1: Daha Yeşil Tarım Sürdürülebilir tarım yoluyla yeşilleşme: *Koruma amaçlı tarımın yaygınlaştırılması/toprak işlemesiz Mera yönetiminin iyileştirilmesi Su kullanımında verimliliğin arttırılması Simülasyon 1: Daha Yeşil Türkiye Entegre senaryo (kentsel, endüstriyel ve CO2 kirlilik azaltımı + yeşil işler + yenilikçilik + sürdürülebilir tarım

Etkilerin Özeti Birincil Etki: Çevre vergileri kaynak yoğunluğunu azaltır Katı işgücü piyasası ile, kaynak yoğun sektörlerdeki artan maliyetler üretim kayıplarına ve işsizliğe yol açar Yeni teknolojiler kabul edilirse, su ücretlerinin tarımsal üretim üzerinde büyük etkisi olur İkinci Etki: Esnek ücretler ile birlikte, maliyet baskıları hafifletilir ve üretim kayıpları büyük ölçüde azaltılır Kaynak ve kirlilik ücretlerinden elde edilen gelirlerin yeniden tahsisi, işgücü piyasaları esnek ise olumsuz üretim etkisinin dengelenmesinin de ötesinde etki yaratabilir Results of this initial scenario also depend on the recognized rigidities of the Turkish labor markets. Rigid structures in the labor market raise the cost of adjustment to the new taxation environment. Confronted with the wage rigidities (as formulated by assuming constant real wages in the non-agricultural labor market), producers try to respond by other forms of substitution between capital and energy inputs, as well as greater reductions in the scale of output.

Çevresel Politikalar ve Yeşil İşler Türkiye’nin işgücü piyasasındaki katılıklar göz önüne alındığında, tek başına çevresel vergilerin getirilmesi maliyetli olabilir. Ancak ekonominin esnekliğini arttırmaya yönelik yatay politikalar ile birlikte uygulandıklarında, kaynak ücretleri ve kirlilik vergileri yeşil ve ekonomik kar paylarını ödeyebilir : Kirlilik vergileri veya “tavan ve ticaret” emisyon tahsisleri gibi piyasa esaslı araçlar yenilikçiliği tetikleyebilir. Yeşil endüstrilere yönelik hedefli destekler yeşil işlerin yaratılmasına ve kaynak yoğun sektörlerde yüksek maliyetlerin olumsuz etkilerinin azaltılmasına yardımcı olabilir. Buradaki kilit husus doğru yatay politikalara sahip olmaktır – büyüme olmadan yeşil büyüme olamaz Rigid structures in the labor market raise the cost of adjustment to the new taxation environment. Confronted with the wage rigidities (as formulated by assuming constant real wages in the non-agricultural labor market), producers try to respond by other forms of substitution between capital and energy inputs, as well as greater reductions in the scale of output. The overall message that emerges from this scenario is: (1) the economic impact of pollution abatement costs with environmental taxes varies with sector and pollutant, but can be large under certain assumptions about limited flexibility in input substitutions; (2) productivity gains from reduced health impacts can considerably soften the cost burdens, as can the use of tax revenues for financing innovation; (3) green policies through taxation complemented by labor market policies to increase flexible adjustments will create lower economic impacts from greening.

Enerji Verimliliğini Arttırmaya Yönelik Sektörel Politika Önlemleri EV alanında yetki sahibi özel kurum Açık kurumsal roller / hesap verebilirlik Bakanlıklar arası koordinasyon organı İzleme ve uyumun sağlanması rollerinin dağıtılması Programları oluşturma, uygulama, değerlendirme ve raporlama yetkisi EV hedefleri doğrultusunda ilerlemenin takibi Kurumlar Kapsamlı EV yasal çerçevesi (EV Kanunu) Maliyetleri yansıtan enerji fiyatlandırması Yönetmelikler/standartlar ve uygulama mekanizmaları EV teşvik programları ve finansman kaynakları Sektörlere göre EV hedefleri Kamu bütçelemesinde/alımlarında EV’nin teşvik edilmesi Politik ve Düzenlemeler Enerji tüketimi veri tabanı Sanayi ve bina stoku Bilgi merkezi/örnek incelemesi veri tabanı Hizmet sağlayıcıların, EV teknolojilerinin ve ekipman tedarikçilerinin veri tabanı Yaygın, sürekli kamuoyu bilinçlendirme Cihaz etiketleme Bilgi Ticari banka kredileri (kredi hatları, garantiler) Nakit akışına dayalı EV finansmanı Ticari ESCO finansmanı Kamu sektörü EV finansmanı Konut/cihaz kredileri Ekipman kiralama Finansman Enerji denetçisi/yöneticisi eğitim ve sertifikalandırma programları Özel sektör eğitim programları (bankalar, ESCO’lar/EV hizmet sağlayıcıları, son kullanıcılar) EV proje şablonları(denetimler, Ölçüm ve Doğrulama Planları, EPC ihale dokümanları, sözleşmeler) Enerji yönetim sistemlerinin geliştirilmesi Teknik Kapasite Başarılı Enerji Verimliliği Programları Enerji sektörü %75 ile toplam sera gazı emisyonlarında en büyük paya sahiptir.

Dünya Bankası’nın Türkiye’de Enerji Verimliliği için Sağladığı Finansal Desteklerin Örnekleri Özel Sektör Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimliliği Projesi (1.100 milyon ABD$; 100 milyon ABD$’lık kısmı Temiz Teknoloji Fonundan) Özel sektör mülkiyetindeki veya işletmesindeki yerli yenilenebilir kaynaklara dayalı enerji üretiminin ve büyük ölçekli sanayi işletmelerinde enerji verimliliğinin arttırılmasına yönelik kredi hattı. CTF kaynakları ileri YE (rüzgar, jeotermal, vs.) ve EV yatırımlarını teşvik etmek için kullanılıyor (1.200 MW’ın üzerinde YE projesi finanse edildi; EV projelerinden 2.048 Tcal/yıl enerji tasarrufu sağlandı; 4,2 milyon ton/yıl CO2 emisyon azaltımı sağlandı) Ortaklar: TKB, TSKB KOBİ Enerji Verimliliği Projesi (301 milyon ABD$) Enerji Verimliliği artışları için KOBİ’lere sağlanan kredi hatları; ESCO’ların gelişmesini destekliyor, EV “ürün hatlarının”/ekipman kiralamasının geliştirilmesini destekliyor. Ortaklar: HalkBank, VakıfBank ve Ziraat Bankası AB/IPA (15 milyon ABD$) EV politikalarının ve programlarının geliştirilmesi konusunda ETKB/YEGM’ için kapasite oluşturma; ESCO’ların eğitimi; KOBİ sektörüne teknik yardım; endüstriyel karşılaştırma; ticari banka eğitimi; piyasa etütleri; enerji denetimleri; ve diğer ilgili destekler. Ortaklar: ETKB (ABGM, YEGM), Hazine

Enerji Verimliliği için Teknik Kapasite Oluşturma ve Bilgi Paylaşımı Desteği Banka EV tarama araçlarının geliştirilmesi (tamamlandı) Banka EV tarama araçlarının yaygınlaştırılması (KOBİ EV Projesi kapsamında) Kamu enerji kurumlarına eğitim; örn. ETKB, TEDAŞ, TEİAŞ, vs. Bilgi Paylaşımı YEGM’ne bilinçlendirme ve bilgilendirme faaliyetlerinde destek; yuvarlak masa toplantıları yoluyla paydaş diyalogu; ESCO ve EV proje örnek incelemeleri, piyasa etütleri, değerlendirme ve seçenek belgeleri, vs. Personel eğitimi ve hedefli pazarlanma konusunda Finansal Aracılara eğitim Enerji kullanıcı ve tüketim veri tabanlarının geliştirilmesi

Tarımda Yeşil Yaklaşımlar Tarımda yeşil yaklaşımlar benimsemenin potansiyel faydaları da önemlidir Yeşil Önlem Alan (milyon ha) Sahada üretkenlik artışlarının ve saha dışı sosyal maliyetlerdeki azalmanın Net Bugünkü Değeri (milyar ABD$) Koruma Amaçlı Tarım /toprak işlemesiz 5 6.0 Mera ıslahı 3.9 Sulamada verimliliğin arttırılması 1.2 drenaj 3.2 borulu yeni sistem 8.5 su tasarrufu teşvikleri 1.5 TOPLAM 11,5

Yeşil Büyümeyi Desteklemeye Yönelik Diğer Dünya Bankası Grubu Girişimleri Dünya Bankası ve diğer uluslararası ortaklar /GGGI, OECD ve UNEP) arasındaki işbirliği yoluyla oluşturulan Yeşil Büyüme Bilgi Platformu, Yeşil Büyüme ile ilgili dünya genelinde yapılan araştırmaları bir araya getirmektedir : http://www.greengrowthknowledge.org/Pages/GGKPHome.aspx

Türkiye Ülke Direktörü Thank you! Teşekkür ederim Martin Raiser Türkiye Ülke Direktörü Dünya Bankası mraiser@worldbank.org