İŞLETME KAVRAMI VE iŞLETMENİN TARİHSEL GELİŞİMİ Birinci Bölüm İŞLETME KAVRAMI VE iŞLETMENİN TARİHSEL GELİŞİMİ

A. İŞLETME VE İŞLETME YÖNETİMİ

İŞLETME Belirlenmiş amaçları gerçekleştirmek için hammadde, makine ve insan gücü gibi üretim araçlarının uyumlu bir biçimde bileşiminden oluşmuş ekonomik birimlerdir.

İŞLETME YÖNETİMİ Belirli hedeflere ulaşmak için üretim faktörlerin sevk ve idare edilmesidir Bir tek kişinin gerçekleştiremeyeçegi, ortak bir amaç için bir araya gelmiş insanların faaliyetlerini koordine etme ve yürütme sürecidir.

İŞLETME YÖNETİMİ İşletmenin amaçlarını gerçekleştirmek için, gerekli faaliyetlerin planlanması, koordine edilmesi, yönlendirilmesi, organize edilmesi ve kontrol edilmesi olarak tanımlanabilir

İŞLETME Mal ve hizmet üretmek için "fiziksel“ "mali" "beşeri“ kaynakların anlamlı ve uyumlu bir şekilde bir araya getirildiği yerlerdir.

YÖNETİM İnsanlarin tek başlarına gerçekleştiremeyecekleri amaçlara ulaşabilmek için yürütülen grup faaliyetidir. Bir defada yapılmakla ortadan kalkan bir faaliyet degildir.

MAL ihtiyaçları tatmin etme özelligi taşıyan fiziksel varlıklardır

Mallar dört kisma ayrlir: 1. Ekonomik mallar 2. Serbest mallar 3. Üretici mallar 4. Tüketici mallar

FAYDA VE HİZMET Fayda: Bir malın tüketiminden elde edilen doyumdur. Maddi özelligi olmayan ve uretilmesi için bir çaba ve maliyet gereken, tüketimi ise manevi doyum sağlayan her türlü tüketim ögesidir.

1.İşyeri ve İşletme Kavramlari İşveren tarafindan mal ve hizmet üretmek amacıyla maddi olan ve olmayan unsurlar ile işcinin birlikte örgütlendigi birime işyeri denir

İşletmenin üç farkli anlami vardir 1. İşletme “iş" kökünden gelmekte ve bir aleti, bir makineyi, bir araçı çalıştırmak. 2. Üretim faktörlerinin bir araya getirildiği, işlerin görüldüğü yer 3. Örgütsel yapı

İşletme bünyesinde birden çok işyerini barındırabileceği gibi bir işletme tek bir işyerinden de oluşabilir. Örneğin bir Banka şubeleri ile birlikte bir bütün olarak işletme iken, her bir şube, ayrı ayrı işyeri sayılır.

İşletme ve İşyeri arasındaki Fark İşyerinde teknik bir amaç hedeflenir. İşletmede kar sağlama amacı hedeflenir.

İşletmenin iki temel özelliği Birincisi; iktisadi mal ve hizmetlerin uretimini gerçekleştirmeye çalışmak İkincisi, iktisadi mal ve hizmetlerin üretimi için gerekli üretim faktörlerinin uygun ortamda bir araya getirmektir

İşletme kavramının 3 farkli özelliği Fabrika, büro, ticarethane vb. kavramların ifade ettiği, işlerin görüldüğu yeri belirten statik özelliği Bir icraatı anlatan dinamik özelliği İşleri görmek üzere oluşturulmuş yapı özelliği

2. İşletmenin Özellikleri ekonomik bir sistemdir üretim faktörlerini bir araya getirerek mal ve hizmet üretir temel amacı ekonomik yarar sağlamaktır bağımsız bir sistemdir sosyal bir sistemdir

2. İşletmenin Özellikleri teknik bir sistemdir çevreleriyle sürekli alış veriş içindedirler Sürekli değişimin yaşandığı, araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin süreklilik gösterdiği bir ortamdır.

3. Yönetim ve işletme Yönetimi Birden fazla kişinin ortak bir amaç etrafında, işlerini organize etmesine yönetim denir. Yönetim, yönetsel ve örgütsel rollerin yerine getirilmesidir. İnsanın kendisini yönetmesi de bir yönetim etkinligidir. YÖNETİM genel bir sevk ve idare etme etkinliğidir

3. Yönetim ve işletme Yönetimi YÖNETİM "başkaları aracılığı ile iş görmek" olarak tanımlanır. YÖNETİM kar amacı güden veya gütmeyen bir örgütün, amaçlarına etkili ve verimli bir şekilde ulaşması için planlama, örgütleme, emir-komuta, kordinasyon ve kontrol faaliyetlerini yerine getirilmesidir

Yönetim ve işletme yönetimi arasinda en önemli fark: İŞLETME YÖNETİMİ bir iktisadi birim olan işletmelerin yönetimine ilişkindir. İŞLETME YÖNETİMİ genel olarak iktisadi bir faaliyet iken, yönetim, iktisadi, teknik ve sosyal bir faaliyettir

İşletmeyi OluşturanUnsurlar; mali unsurlar fiziksel unsurlar beşeri/insan unsurlar Yönetim unsurları

Kısaca "işletme yönetimi" belli bir amaçı gerçekleştirmek için "fiziksel", "mali" ve "beşeri" faktörlerin kordinasyönu ve eşgüdümlenmesidir

Işletmelerin kullandiklari faktörler 1.Fiziksel faktörler: Işletme faaliyeti sırasında kullanılan her tür teknolojik öğe, fiziksel faktördür a.Üretim teknolojisi; makine, donanım, araç-gereç ve her tür cihazları kapsar b.Ürün teknolojisi; üretim etkinliği sırasında kullanılan bilgi (know-how), patent ve marka gibi hak ve değerleri ifade eder

Işletmelerin kullandiklari faktörler 2.Mali faktörler. İşletmenin kurulması ve varlığını devam ettirebilmesi için gerekli olan parasal kaynaklara, mali (finansal) faktörler denir. İşletmelerin finansman kaynakları iki tür faktöre bağlıdır: "öz kaynak"lar, (işletmeye ait kaynaklar) "dış kaynak"lar(işletmeye ait olmayan kaynaklar)

Işletmelerin kullandiklari faktörler 3. İnsan kaynakları faktörleri. işletmelerin her kademesinde çalışanlarını ifade eder. Çalışanlar, yöneticilerin veya girişimcinin verdiği işi yapan, emir alan varlıklar değillerdir. Aksine belirli standartları olan, yaratıcılıklarını, inisiyatiflerini ve hayal güçlerini işgörenler lehine kullanabilen örgütun en değerli varlıklarıdır

İşletmenin Yönetim Fonksiyonları Planlama Örgütleme Kadrolama Yöneltme Denetim

4. Yönetici ve Girişimci Girişimci hem işletmenin sahibi, hem yöneticisidir Profesyönel yönetici, işletmenin risk dışındaki tüm yetki ve sorumluluklarını üzerinde taşıyan ve mesleği profesyönelce yerine getiren kişidir Profesyönel yöneticilik deneysel beçerilerin geleneksel kuralların aksine, araştırmaya ve bilimsel yöntem ve tekniklere dayanmaktadir.

Girişimci(Müteşebbüs), üretim faktörlerini (emek, doğa, sermaye, bilgi) ihtiyaçları karşılayacak mal ve hizmet üretmek amacıyla birleştiren, kar amacı güden ve riske katlanan kişidir. Yönetici kar ve riski başkalarına ait olmak üzere üretim faktörlerini mal veya hizmet üretimi için yöneten ve bunun sonucunda bir ücret elde eden profesyonel kişidir.

Girişimci ile yönetici farklı kişiler olabilecegi gibi, ayni kişi de olabilir. Mal veya hizmet üretmek maksadııyla yapılan yatırım etkinliğine "girişim", söz konusu işin sürekli ve bir meslek olarak sürdurülmesine ise "girişimcilik" denir. Girişimle ayni anlama gelen diğer bir kavram da "teşebbüs" kavramıdır.

İşletme ve Teşebbüs Teşebbüste bulunan şahıslara müteşebbis denir. Işletme teknik bir birimdir ve fabrika, atölye, mağaza, vb., küçuk birimleri ifade eder. Teşebbüs, hukuki, iktisadi ve mali bir birimdir ve birden çok isletmeyi çatısı altında toplamaktadır.

Girisimcinin baslica amaçlari Işletmenin stratejisini belirleme Yönetim ve organizasyon politikalarını belirleme Üretim faktörlerini temin ederek üretim faaliyetine geçme Yeni mal ve hizmet bulma, yeni üretim yöntemleri, dağıtım kanalları araştırma

Girişimcinin başlica amaçlari Çevreyi takip etme, degişme ve gelismelerin firsat mı yoksa tehdit mi olusturacagını tahmin etme Teknolojideki degişme ve gelişmeleri üretim sürecine uygulayabilme, faaliyetlerin daha düşük maliyetle ve kaliteli yapilabilmesine çalışma

B. IŞLETMEYi OLUŞTURAN ÇEVRESEL FAKTÖRLER Çevre : işletmeyi içerden ve dışardan etkileyen her şeyi kapsar Işletmenin verimli ve etkin olması için devamlı degişmekte olan çevresine uyması gerekir. Çevreye yeteri kadar uymamak, işletmenin başarısızlığının göstergelerinden biridir.

Işletmenin iç çevre faktörleri Işletmenin iç çevresi, işletmeyi oluşturan faktörlerden oluşur. Bu faktörler: Insan Bilgi ve teknoloji Hissedarlar Girişimciler veya yöneticiler İşletmeye konulan sermaye İşletmenin yapsıı, amaçları ve stratejileri

Işletmenin dış çevre faktörleri Dış çevre: Işletme tarafından kontrol edilemeyen ve işletmeyi dışardan etkileyen faktörlerdir. Gerçek dışçevre. işletmenin dşında yer alan faktör ve koşulların oluşturduğu çevredir. Algılanan dış çevre. Dış çevrenin tamamı tamamı her zaman algılanmaz. Algılanan kısmına, algılanan dış çevre denir.

c. Faaliyet çevresi Yöneticinin algıladığı ve işletmenin faaliyet alanı içinde kalan çevredir.

İşletmeyi Oluşturan Faktörler: Bilgi ve Teknoloji: Bilgi üretimin en temel faktorüdür. Bilgiye sahip olan işletme başarılı olmakta, yoksun olanlar ise, rekabet edememektedirler. Teknoloji, üretim için gerekli olan makine ve teçhizatı ifade etmektedir. Bilgi, üretim sürecinin kavramsal yönünü oluştururken teknoloji, teknik ve maddi yönünu oluşturmaktadır.

2.İnsan: İnsan olmadan isletmenin faaliyet göstermesi mümkün degildir. Her işletme, bir grup insanın işbirliğini sağlamaya yarayan bir sistemdir. işletmeler kişi ve grupların çeşitli düşüncelerini gerçekleştirmek için kuruIan, ortak bir amaç etrafinda çalışmak üzere bir araya gelen insanların bulunduğu kar amacı güden örgütlerdir.

3.Hissedarlar: Şirketleşmenin doğal bir sonucu olarak ortaklar ve hissedarlar oluşmaktadır. 4.Yöneticiler: Bir ticaret karşılığında çalışan ve işletmenin amaçlanın gerçekleştirilmesi için görevlendirilen profesyonel kişilerdir. 5. Çalışanlar. İşletmeler kurulup, yoneticileri görevlendirildikten sonra, faaliyette bulunabilmeleri için, çalısanlara ihtiyaç duyarlar.

6. Sermaye: Müteşebbislerce ve halkın pay senetlerine katılımlarından oluşur. Örneğin; nakit, üretim araç-gereçleri, binalar arsalar, vb. seklinde olabilir. işletme yönetiminde etkili ve verimli olabilmek için, işletme sermayesinin bilinçli bir şekilde yönlendirilmesi gerekir.

7.Yapı: Bir isletmenin yapısını, amaçlar ve bu amaçların gerçeklestirilmesi için çalışanlar arasında yapılan iş bölümü, görevler arasındaki bağlantıları gösteren hiyerarşik kanallar ve yönetim organlarına güç veren yetki oluşturur. 8. Politika ve süreçler: Politikalar, yöneticilere, bir durum karşisında nasıl davranacağına dair rehberlik eden kurallar dizisidir. Sürecler , örgüt içinde, karar verme ve haberleşme gibi konulardaki davranışlardır.

9. Amaçlar. Belli bir süre içinde gerçekleştirilmesi arzu edilen veya ulaşılmak istenen sonuç demektir. Amaçlar soyut veya somut olabilecegi gibi, maddi veya manevi, beşeri veya sosyal nitelikte olabilir. 10. Stratejiler. isletmeye yön vermek ve rekabet üstünlüğü sağlamak amacıyla, işletme ve çevresini sürekli analiz ederek uyum sağlayacak amaçların belirlenmesi, faaliyetlerin planlanması ve gerekli araç ve kaynakların yeniden düzenlenmesi sürecidir.

2. İşletmenin Çevresi İşletmenin iç çevresi İşletmenin dış çevresi İşletmenin yakın çevresi İşletmenin ulusal çevresi İşletmenin uluslararası çevresi İşletmenin yapısal çevresi

I.İşletmenin İç Çevresi iİletmeyi oluşturan faktörlerden oluşur. İnsan, işletme sahibi ve hissedarlar bu faktörlerden bazılarıdır. işIetmelerin iç çevresini oluşturan unsurların başında yöneticiler gelir. İşletmelerde yöneticiler, profesyonel şahıslardır.

2. işletmenin Diş Çevresi Dış çevre; ekonomik, teknojik, sosyo-kültürel, hukuki-politik ve doğal çevre faktörlerinden meydana gelir. Bu faktörlerle işletme arasındaki ilişkileri belirlemek için işletmenin çevresini analiz etmesi gerekir

Bu faktörlerden hangileri organizasyonlarda karar süreçlerini dogrudan etkiliyorsa, onları işletmelerin birincil çevre faktorü olarak ele almak, diğerlerini de ikincil çevre faktörü olarak görmek gerekir.

3. İşletmenin Yakin Çevresi Tüketiciler İşletmelerin amaçlarına ulaşmalarını ve başarılı olmalarını sağlar. İşletmeye kredi veren ve kredi alan kuruluşlar İşletmelerin verimli çalışıp kar etmesini ve yatırdıkları kaynakların garantide olmasını isterler. Rakip firmalar. Ayni sektörde başka firmaların da olması gerekir.

4. İşletmelerin Ulusal Çevresi Devlet Devlet,işletmelerden istihdami artırıcı yatırımlar yapmasını, vergi ve benzeri yükümlülüklrini yerine getirmesini, yürüttüğu ekonomik ve sosyal politikaların desteklenmesini ister. b. Toplum Tüketici grubunu olusturan kitledir c. Kurum ve kuruluşlar işletmeler, devlet ve toplumla ilişkisini kurum ve kuruluslar aracilığıyla kurar.

5.İşletmenin Uluslararası Çevresi İşletmeler uluslar arası çevre faktörü olarak; ihracat yapacakları ülkelerin tüketiclerini, kültürlerini, siyasal ve ekonomik yapılarını, dağıtım kanallarını ve satış çabalarını, kota vb. gibi sınırlamalarını da hesaba katmak durumundadırlar. sosyo-kültürel faktörleri, hukuki ve politik faktörleri, teknolojik faktörleri kapsamlı olarak incelemelidirler

6. İşletmenin Yapisal Çevresi Bireysel, sosyal ve teknik değerlerden oluşan bir çevredir. 4 unsurdan olusur: Sosyal, kultürel, ahlaki ve psikolojik çevre Hukuki çevre Iktisadi çevre Maddi ve teknolojik çevre

1. Sosyal, kültürel, ahlaki ve psikolojik çevre Sosyal çevre Nüfus, nüfusun miktarı, dağılışı, yaşı, aile yapısı, cinsiyeti, okuma yazma ve eğitim seviyesi, aile büyüklüğü gibi nüfusun yapısı (demografi) ile ilgili konularla, nüfusun bölgelere göre dağılımı, şehirleşme durumu, meslekleri, yaşam şartları ve alışkanlıkları sosyal çevreyi oluşturur.

1. Sosyal, kültürel, ahlaki ve psikolojik çevre Kültürel çevre Öğrenim ve eğitim Ahlaki çevre Ahlak, "ortak iyi" ve "ortak dogru"nun genel adidir Psikolojik çevre sosyal çevreyi meydana getiren insanların inanç, tutum ve davranışlarından oluşur.

2. Hukuki çevre. Hukuk, toplum üyelerinin haklarını ve sosyal sorumluluklarını belirler ve toplumsal düzeni saglar.

C.İŞLETMECİLİĞİN TARİHSEL GELİŞİMİ On sekizinci yuzyılın ikinci yarısında İngiltere'de başlayan, 19. yüzyıl ve 20. yüzyılda Avrupa ve Amerika'da gelişen Sanayi Devrimi, işletmecilik ve yönetim düşüncesi bakımından son derece önemlidir. Sanayi Devrimi ile birlikte ortaya çıkan fabrika sistemi, el sanatları ve kücük el sanayinin kücük ve dağınık üretim birimlerinin bir çatı altında toplanması ve merkezileşmesi sonucunu doğurmuştur

Sanayi Devriminden bu yana örgütlerin sayı ve büyüklükleri artmış, yapıları karmaşıklaşmış ve faaliyet alanları çeşitlenmiştir Bu gelişmeler sonucu işletmeler toplumların egemen kurumları haline gelmişlerdir. Sanayi Devriminin beraberinde getirdiği yeni teknoloji, sermaye ihtiyacının artmasına ve sermaye maliyetlerinin yükselmesine yol açmıştır.

Sanayi Devriminde, el işi ile yapılan üretim, buharın sanayiye uygulanması ile birlikte yerini makineli üretime bırakmıştır. Elle yapılan malların üretimi, makinelerle seri olarak üretilmeye başlanmıştır.

Sanayi Devriminin ozellikleri şu şekilde ozetlenebilir: Buharın enerji kaynağı olarak kullanılıp pazar için üretim baslamıştır. işbölümü bir zorunluluk haline gelmiştir. El işinin yerini, makine ile üretim ve verimi artırmak almıştır Fabrikalarda çok sayıda işgörenin çalışması, yönetim ve örgütleme problemlerini ortaya çıkarmıştır.

Sermaye birikimi, nakdi birim ve toprak genişlemesi yerine, üretim araçları sahipliğine ve iş adamlarının sanayiciliğe yönelmelerine yol açmıştır. Çagdaş anlamda ücret sistemleri ortaya çıkmaya başlamıştır. Büyük işletmeler tekelleşmeye başlamıştır. İşletmelerin yönetilmesi için belirli bilgi ve yeteneklerin öğrenilmesi zorunlu olmuştur

1. Sanayi Devrimine Kadar işletmecilik Tarım toplumunun verilerinin yaygın olduğu dünyada, insanlar, "ilkel" ve "uygar" olarak ayrılmaktaydı. İlkel olarak adlandırılanlar, tarım devrimiyle karsılaşmamıs, küçük kabileler halinde yaşayan ve avlanarak, toplayarak hayatlarını sürdürüyorlardı. Uygar dünya, toprağı işleyerek ve yerleşik bir hayat yaşayan çoğunluğu temsil ediyordu.

Tarım nerede başlarsa, uygarlık orada ortaya çıkıyordu Tarım nerede başlarsa, uygarlık orada ortaya çıkıyordu. Çin'den, Hindistan'a, oradan eski Yunan'a, Roma'ya ve Meksika'ya kadar, değişik uygarlıklar gelişti. Tarım Toplumlarında ekonominin, kültürün, aile yapısının temelinde toprağa dayalı, işbölümü ve özel mülkiyet kavramının ortaya çıkmadığı bir yapı vardı Tarım toplumlarında kentleşme, sınırları çok açık olmayan işbölümü ve bunlara dayalı olarak gelişen sınıflar vardı. (Soylular, din adamları, savaşcılar, senyörler ve köleler bu sınıfları oluşturuyordu)

Sanayi döneminde ortaya çıkan uygarlıkların tümünde, otoriter bir yönetim anlayışı vardı. Insanın toplum içindeki yerini soylular belirliyordu Eski Mısır, Babil ve İbrani toplumlarında ve daha sonra Yunan ve Roma ve nihayet Abbasi, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde ekonomik faaliyetler belirli düzeylere ulaşmıştır.

2. Sanayi Devriminden Sonra İşletmecilik Sanayi devrimini ortaya çıkaran teknolojik gelişmeler ve ona dayali olarak gelişen yeni üretim tarzının oluşturduğu farklı ve kendine has özellikleri olan toplum, "Sanayi Toplumu"dur . Sanayi Devrimi, James Watt‘ın 1765'te buhar makinesini bularak, makinenin emeği ikame etmesi ile baslamıştır. 1789 Fransiz devriminin yeni teknolojik gelişmelere yaptığı sosyal etkilerin sebebiyle, oluşan yeni toplumsal yapıya sanayi toplumu denilmiştir.

Birinci Sanayi Devriminde Ingiltere, serbest ticaretin, malların ve sermayenin serbestce dolaşımını sağlamayı başarmıştır. Ikinci Sanayi Devrimi, temelde içten patlamalı motorların icadı, Ulaştirma ve haberleşmede köklü gelişmelerle sürdü. 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başında bu icatların yanında, Avrupa'da kitlesel eğitim yayıldı. Sanayi toplumuna geçişle birlikte, evlerde el sanatlarına dayalı üretim anlayışı yerini fabrikalarda "kütle üretimi"ne bıraktı.

Hızla gelişen ve büyüyen kent yaşamı, aile yapılarının kuçülmesine, "atom aile" veya “çekirdek aile" dedi[imiz aile biçiminin doğmasına neden oldu. Sanayide çalışan kesime dayalı yeni "sınıf biçimi ve bilinci" ortaya çıktı. Tarım toplumunun, servet sahibi ve aristokrat sınıfını oluşturan "senyör"ler sanayi toplumunun, "burjuva" sınıfına yerlerini bıraktı.