BAĞLAMINDA SANAL AKTİVİZM VE KANAAT ÖNDERLİĞİ Prof. Dr. Neşe Kars, Esennur Sirer, Nursel Bolat, Ayşegül Akaydın

Giriş İnternet 90’lı yıllardan bu yana, zamansal ve uzamsal anlamda yaşamımızın akışını değiştirmiştir. Dünya üzerindeki en büyük ve en yaygın ağı ortaya çıkaran enformasyon teknolojisi, günümüzde insanların fiziki ortamlarda bir araya gelmelerine gerek kalmadan sosyalleşmelerine olanak sağlamıştır. Castells’e göre; sosyal hareketler, internet üzerinden sosyal ağlar yoluyla başlamakta ve sonrasında kent uzamını işgal etmektedir. Hatta bu uzamda liderlik ihtiyacına gerek kalmadan ağlarla yatay işbirliği ve dayanışma sağlanmaktadır.

Ağ toplumu Castells’e göre, ağla sağlanan işbirliğinin yeni biçimleri, toplumsal grupları tepeden aşağıya emretme mantığından ve liderlere ihtiyaç duymaktan kurtarmaktadır. Ağlar; kendi üreten, kendi geliştiren ve kendi yöneten bir toplumun ön resmi olup, toplumun bilgi ütopyası doğrultusunda yeniden örgütlenmesine model oluşturmaktadır . Günümüzde teknolojik gelişmelere paralel olarak hızla artan kullanımıyla sosyal ağlar, ana akım medyanın tahtını sallar duruma gelmiştir. Ağ toplumunda bireyler arasında hiyerarşiden uzak yatay bir iletişim ortamı oluşmuştur.

Sosyal Medya (+); (-) Sosyal medyanın olumlu ve olumsuz tarafları, günümüzün en önemli tartışma konularından biridir. Sosyal medyayı olumlayan düşünürlere göre; sosyal medya eşittir daha çok demokrasi ve daha çok özgürlük demektir. Sosyal medyayı olumsuzlayanlar ise; içeriğe dair endişeliler. Kararlar üzerinde etkili olmayan, sadece görünüşte bir katılımın özgür bir kamuoyu oluşumuna yeterli olamayacağını savunuyorlar.

Bir Sosyal Ağ Olarak Twitter Twitter, bir sosyal ağ ve mikroblog sitesidir. Logosunda yer alan ünlü mavi kuş Larry’dir. Kullanıcılarına İngilizcede ‘cıvıldama’ anlamına gelen tweet (en fazla 140 karakterlik metinler) yazma imkânı veren Twitter, çeşitli araçlarla daha etkin kullanılabilen yeni nesil iletişim ortamı konumuna gelmiştir. 2006 yılının Mart ayında faaliyete geçen Twitter’ın, 2013 yılı Sosyal Medya İstatistiklerine göre, dünyada yaklaşık 600 milyon kullanıcısı bulunmakta ve günde ortalama 1.7 milyon mesaj gönderilmektedir. Sosyal medya takibi ve ölçümlemesi hizmeti sunan Monitera Şirketi’nin 2013 yılı verilerine göre, Türkiye’de 9.6 milyon Twitter kullanıcısı bulunmaktadır. Bu kullanıcıların %53′ü kadın, %47′si ise erkek olarak belirlenmiştir.

Sosyal ağlar- Sosyal hareketler: Twitter Devrimi Sanal ağlar ve hayatın genelindeki ağlar arasında yakın bir bağlantı bulunmaktadır. Hareketler genellikle internette kurulan sosyal ağlar üzerinden yayılırken, kamusal meydanların sürekli işgali olsun, ısrarlı sokak gösterileri olsun, kent uzamını işgal ederek bir hareket haline gelmektedir. Hareketler hem yerel hem küresel ölçekte gerçekleşmektedir. 14 Ocak 2011’de Tunus'ta başlayan özgürlük hareketleri batılı medyada “Yasemin Devrimi” olarak adlandırılırken, medyanın bu yöndeki etkisiyle diğerleri protestoları “Twitter Devrimi” olarak tanımlamayı tercih etmişlerdir. Özgürlük hareketlerini sosyal medyanın ateşlediği ve giderek Kuzey Afrika ülkelerine ve Orta Doğu'yu etkisi altına aldığı ileri sürülmektedir. Bu devrimlerin ortak özelliği, uzun süren dikta rejimlerine karşı olması ve eğitimli gençler tarafından sosyal medya vasıtasıyla yayılmasıydı.

Gezi Parkı Sosyal medya devrimlerinin Türkiye’ye, 27 Mayıs-15 Haziran 2013 tarihlerinde Taksim Gezi Parkı’ndaki protestolarla yansıdığı dile getirilmektedir. Sürecin yaratılmasında temel mesele, örgütlenmesinin sağlanmasıdır. 31 Mayıs gününü kapsayan araştırmaya göre, protestoyla ilgili 24 saatte en az 2 milyon tweet atılmıştır. Bunların büyük kısmı üç hashtag altında belirlenmiştir. Cuma günü yerel saatle 16.00 ile Cumartesi 16.00 arasında atılan tweet konuları ve sayıları şu şekildedir: #direngeziparkı: 950 bin tweet, #occupygezi: 170 bin tweet, #geziparki: 50 bin tweet

Sanal Aktivizm Sanal aktivizm kavramı, çoğunlukla birincil var oluş alanı sanal dünya olan tüm örgütlenmeleri işaret etse de, kavram gelişimini, büyük oranda eylemlerini fiziksel olarak gerçekleştiren, ama haberleşmelerini İnternet üzerinde anonim, çok merkezli yapılarla sağlayan örgütlere borçludur.

Sanal Aktivizm  Bu nedenle yeni medya kullanarak örgütlenip gerçek işgal eylemlerine katılanlara da (Seattle sokaklarını işgal eden otonomlar), Dünya Ticaret Örgütü ya da G8 buluşmasının web sitesini çalışmaz hale getirenlere de (Anonymous örgütü gibi), kültür bozumu (culture jamming) eylemleriyle kurumsal kapitalizme saldıran örgütlerin üyelerine de (The Yes Men gibi) sanal eylemci denildiğine tanık olunabilmektedir.

Sanal Aktivizm Kendini sanal eylemci olarak tanımlayan insanların hangi konularda kampanya yürütmeyi tercih ettikleri, teknolojiye erişimleri, yaş, coğrafi konum ve cinsiyet gibi kategorik bilgilerini derlemek amacıyla DigiActive.org grubu tarafından, 2009 yılı başlarında bir anket düzenlendi. Anketin sonuçları Sanal Aktivizm Araştırması Raporu başlığıyla Temmuz ayında yayınlandı.

Sanal Aktivizm İnternet üzerinden tüm dünyadan katılıma açık da olsa, İngilizce araştırmaya katılanların, ezici bir çoğunlukla ABD'de yaşıyor olması en dikkat çekici nokta. Sanal eylemlerin de çoğunlukla İngilizce düzenleniyor olmasından yola çıkarak, anketin dar bir açıdan da olsa, bu kavramın hangi coğrafyalarda hangi yoğunlukta tartışılıyor olduğuna dair fikir verdiği söylenebilir. Bu veri, DigiActive.org tarafından katılımcıların İnternet bağlantısına işyeri ya da evde sahip olmaları verisiyle yan yana konarak "Küresel Elitin Etkinlik Alanı Olarak Sanal Eylemcilik" başlığı altında yorumlanmaktadır.

Sanal Aktivizm Sanal eylemcilerin, dünyanın neresinden olurlarsa olsunlar orta-üst sınıf, beyaz yakalılar arasından çıktığı da araştırmanın bulgularından bir diğeri. Bu fikri destekleyen diğer bir veri de, denek grubunun diğer teknolojilere erişimi. Her on katılımcıdan altısı İnternet sayfalarına bağlanabilen bir cep telefonu kullanırken, her on kişiden üçünde GPS, beşinde video destekli cep telefonu bulunuyor. Cep telefonunun özellikleri ne kadar fazlaysa, eylemleri telefon üzerinden yürütmek o kadar yaygın.

Sanal Aktivizm The Yes Men örgütünü inceleyerek bilgi çağında eylemcilik üzerine bir tez yazan Lani Boyd, kendilerini "hacktivist" olarak adlandıran eylemcileri, kültür eleştirisi ve sivil itaatsizlik organize etmek için bilgisayar ve İnternet kullanan bir grup olarak tanımlamakta ve sanal eylemin, özünde gösteri toplumunda bir farkındalık yaratma çabasından doğduğunu öne sürmektedir. Ama sistemleri değiştiren sokak eylemleridir. Bu yüzden sanal aktivizm sokağı destekleyen bir konumda yani sahne arkasında sufle verendir. Temel olarak yeni aktivizm sosyal iletişimin ve sokağın buluştuğu yerde başlamaktadır.

Dijital Aktivizm- Sokak Aktivizmi İlişkisi Dijital aktivizmle sokak aktivizminin ilişkisi konusunda çok sayıda görüş bulunmakla birlikte 3 başlık altında toplamak mümkündür: İnternetin katılımcı bir platform olduğunu savunanlar İnterneti sadece belirli bir ayrıcalıklı bir kesimin kullandığı ve neoliberal sömürü politikalarının yeni bir aracı olduğu savunanlar İnternetin iktidar tarafından yönlendirilmesine rağmen sunduğu imkanlar sayesinde etkili bir araç olduğunu savunanlar .

Kanaat Önderi/ Lideri Kanaat Önderi kavramı, psikolojik bir kavram olup, fertlerin ve toplumların anlama ve kavrama farklılıklarından ötürü, bir gruba veya topluluğa sosyal mesajları veya sosyal olayları, onların anlayacağı ve kavrayacağı dilde anlatan liderdir. Kanaat lideri, kendi grubu gibi yaşar. Dolayısıyla grup üzerinde hayli etkindir. Onun yaptıkları grup tarafından çok çabuk benimsenir. Kanaat önderi iletişimde en önemli rol oynayan grup üyesi olarak düşünülebilir. Kanaat önderi, iletişimi grubun dünya görüşüne göre biçimlendirerek, saygı duyulan bir önder, dolayısıyla güvenilir bir kaynak olarak etkide bulunur. Büyük medya tablosunu yerel topluluk ve aile yaşamına uydurmada kanaat önderi kritik bir rol oynayan kişidir. Kamuoyu oluşum sürecinde kanaat önderi en az bir haberci ya da film yapımcısı denli önemlidir.

Twitter Kullanıcıları ve Kanaat Önderi Twitter’da etkileşim bireylerarası ya da kamusal bağlamlarda gerçekleşebilmektedir. Hashtag(#) kullanımı çerçevesinde katılımcılar düşüncelerini –kendi ağlarından bağımsız olarak- kamuyla paylaşmakta ve ortamdaki gündemi (trendtopics) takip edebilmekte, yanıtla(@) özelliğiyle de bu ortamdaki başka katılımcılarla doğrudan etkileşim kurmaktadırlar .

Twitter Kullanıcıları ve Kanaat Önderi Ülkemizde Twitter hesabından en fazla (7.251.547 kişi) takip edilen kişi olarak ünlü komedyen Cem Yılmaz’dır. İkinci sırada 5.084.486 takipçi ile eski Cumhurbaşkanı Abdullah Gül Üçüncü sırada ise; 4.853.317 takipçi yeni Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan izlemektedir.

Amaç; Türkiye’de, sosyal ağlarda özellikle Twitter üzerinden gelişen toplumsal hareketlerde, kanaat önderlerinin sıradan insanlar olma olasılığı zayıf görülmektedir. Bu çalışmada küçük bir denek grubu üzerinde gençlerin sosyal medyada kanaat önderi olma olasılıkları araştırılacaktır. Bunun için de genç bir kitleye sahip Twitter kullanıcılarından 18-23 yaş aralığında rastgele seçilmiş ve akıllı telefonu olan 150 (89 kız, 61 erkek) üniversite öğrencisi üzerinde kapalı uçlu sorular yöneltilerek bir çalışma gerçekleştirilmiştir.

1-Twitter’ı kaç yıldır kullanıyorsunuz? Süre Kız öğrenci % Erkek öğrenci Toplam 1 yıl 29 33,33 9 15,51 38 26,2 2 yıl 11 12,65 18,96 22 15,2 2 (+) 47 4,6 65,52 85 34,5 87 58 145

2-Twitter’ı ne için takip ediyorsunuz? Takip etme aracı Kız öğrenci Erkek öğrenci Resim 5 Video 2 Haber 57 33 Resim+Haber 14 3 Resim+Haber+Video 6 10 Haber+Video

3-Kaç kişiyi takip ediyorsunuz? Takip edilen kişi sayısı Kız öğrenci Erkek öğrenci 0-100 34 16 100-500 46 500-1000 4 5 1000 ve daha fazla 3

4-Kaç kişi sizi takip ediyor? Takip eden kişi sayısı Kız öğrenci Erkek öğrenci 0-100 30 15 100-500 44 27 500-1000 9 10 1000 ve daha fazla 4 6

5-Twitter’da günde ne kadar vakit geçiriyorsunuz? Twitter için ayrılan süre (gün) Kız öğrenci Erkek öğrenci 1-3 saat 66 37 3-6 saat 16 14 6-12 saat 4 5 12 ve fazlası 1 2

6-Twit yazıyor musunuz? Twit yazma Kız öğrenci Erkek öğrenci Evet 63 52 Hayır 24 6

7-Yazılanları takip ediyor musunuz? Twit takip etme Kız öğrenci Erkek öğrenci Evet 79 51 Hayır 8 7

8-Bugüne kadar hiç Hashtag açtınız mı? Hashtag açma Kız öğrenci Erkek öğrenci Evet 13 17 Hayır 74 41

9-Hashtag açtıysanız bunlar trend topic oldu mu? Trend Topic(TT) olma sayısı Kız öğrenci Erkek öğrenci Evet 6 8 Hayır 60 40

DEĞERLENDİRME ve SONUÇ Twitter, Bilişim Uzmanları, ünlüler, üniversite öğrencileri tarafından aktif olarak kullanılmaktadır. Yapılan anketlerin sonuçlarına göre; fiziksel olarak iletişim kurmayan grupların twitter üzerinden etkileşimli bir şekilde haber, resim, video ve ağırlıklı olarak haber takip ettiği dikkat çekmektedir. Twitter sürpriz bir şekilde oldukça yoğun bir genç kitleye sahip görünmektedir. Twitter kullanıcılarının yüzde 27'si 18-29 yaş aralığında. Yüzde 16'lık bir kısım da 30'lu ve 40'lı yaşlarda.

Üniversite öğrencilerinin günlük yaşam içinde twitterda geçirdikleri sürenin günde yaklaşık 1-3 saat civarında olduğu saptanmıştır. Takip ettikleri kişi sayısı ile kendilerini takip eden kişi sayısı da ortalama 100 ile 500 aralığında seyretmektedir. Öğrencilerin büyük çoğunluğu tweet atarken, başkaları tarafından atılan tweetleri de takip etmektedir. Sıradan, ünlü olmayan kişiler olarak öğrencilerin hashtag açtığını söylemek oldukça zor görünürken, açan sınırlı sayıda öğrencinin de trend topic (TT) olamadığı gözlenmektedir. Öğrencilerin twitter kullanması genel olarak yazılanları takip etmek şeklinde gerçekleşmektedir.

Kanaat önderi olabilmenin en önemli koşullarından olan kendi grubu üzerinde etkin olma ve yaptıklarının grup tarafından benimsenmesi, sanal ortamda topluğa seslenebilme aracı olan hashtag açma oranı ile eş anlamlıdır. Geleneksel medya aracılığıyla ün kazanmış kişilerin Twitter’da da kanaat önderi konumunda olarak izlendiği ve sıradan insanların Twitter üzerinden kanaat önderi olamadığı bu araştırma sonucunda görülmüştür. Twitter kullanan üniversite öğrencileri, geleneksel kitle iletişim araçlarının belirlediği kanaat önderlerini Twitter üzerinden de izlemekte olup, kendileri hashtag açmamaktadır. Hashtag açmamaları yazılanların trend topic olmaması sıradan insanların kanaat önderi olduğu düşüncesini zayıflatmaktadır. Bu durumda da Twitter üzerinden sosyalleşme, var olan kanaat önderlerinin grubunu büyütme ve sanal aktivizmden ileriye gidememektedir.