Bölüm 6: Uygulamalı Etik

Uygulamalı Etik mesleki ve toplumsal alanları da dahil olmak üzere,uygulamada karşılaşılan etik sorunların çözümünde etik kuramları ve etik analiz yöntemlerini kullanma anlamına gelmektedir.

Etik kuramı üzerinde çalışmak en genel durumu kapsarken etiğin uygulamasındaki ayrıntılar ister istemez daha özel durumları kapsamaktadır.

Son yıllarda, iş ve mesleki alanda mesleki etikten beklentiler dramatik biçimde artmıştır. İşverenler,çalışanlar ve müşteriler bilinçli olarak temel etik kuralları tanımlayanları aramaktadırlar. Bunun nedenleri:

Kabul edilmiş/edilebilir davranışları belirlemek, uygulamanın standartlarını yükseltmek, öz eleştiri yapmak için yol göstericilik sağlamak, mesleki davranış ve sorumluluklar için bir çerçeve oluşturmak,

Bu maddeler bir mesleki kimlik (statü) aracı olarak bir mesleki olgunluk standardı sayılabilir.

Etik sadece kuramsal ve bu anlamda özerk bir bilim olarak değil, uygulamalı bir bilim olarak yapıldığında; ahlakiliğin mutlaklık ve koşulsuzluk talebini, ahlakla bir bağlam içinde yorumlayan özel ve somut bir etik olur.

Etik uygulamada ait olduğu eylem alanını açıklayan kavramın adını ön isim olarak alır, o kavramın etiği olur: Tıbbi etik, Biyo-etik, Sosyal etik, İktisat etiği, Bilim etiği, Ekoloji etiği, Barış etiği, Basın etiği ve benzeri gibi.. (mesleki etik konusunda incelenecektir)

Bu etikler uygulamada, o eylem alanında faaliyet gösteren insan gruplarının davranış ilkeleri şeklinde düzenlendiğinde iş veya meslek etiği olarak anılır (Pieper, 1999).

Bahsi geçen davranış ilkeleri bir genellemedirler, ama genel (evrensel) değildirler. Bilgi olmadıkları için doğrulukları-yanlışlıkları sınanamazlar. Ancak geçerlilikleri ölçülebilirler.

Davranış ilkeleri, genellikle kişinin yapılır-yapılmaz, etmeli-etmemeli ve bu konulardaki genel kabulleridir. Bir davranış ilkesi bir bilgi değil, bir düşüncedir: yapılması-yapılmaması gereken ya da yapılmasına izin verilen-verilmeyen konusunda bir düşünceyi dile getirir.

Dolayısıyla her düşünce gibi bir çıkarım ürünüdür ya da çıkarılan bir sonuçtur.

Kullanılan yaklaşım ve yordam ne olursa olsun, etiği tartışılan konu/olay her ne ise, doğru konumlandırılmalı, paydaşların doğru - yanlış, iyi - kötü beklentileri göz önünde bulundurulmalı, karar oluşturulurken başkalarına da danışılmalı, bir karar verilmeli ve uygulanmalıdır)

Elde edilen bu sonuçlar irdelenmeli ve neler öğrendiğimiz mutlaka sorgulanmalıdır. (Bu süreç esas olarak işletmelerde karar verme süreçleri için tanımlanmıştır)

Uygulamalı etiğin bir şekli, normatif etik teorilerinin belirli (spesifik) tartışmalı meselelere uygulanmasıdır. Bu durumlarda, etikçi savunulabilir bir teorik yapı benimser ve sonra teoriyi uygulayarak normatif tavsiyeler türetir.

Fakat, çoğu kişiler ve durumlar (özellikle de geleneksel dindarlar ve hukukçular) bu yaklaşımı ya kabul edilmiş dini doktrine karşı bulur ya da var olan yasa ve mahkeme kararlarına uymadığı için uygulanamaz ve pratikten yoksun bulurlar. Bunun dışında uygulamalı etikte kullanılan farklı yöntem ve yaklaşımlar da vardır.

Her ne kadar uygulamaları etikte incelenen soruların çoğu kamu politikasını içerse ve doğrudan kamusallaşmış uygulama ve olaylara dair olsa da, “uygulamalı etik” başlığı altında farklı sorularda incelenebilir.

Örnek vermek gerekirse: "Yalan söylemek her zaman yanlış mıdır Örnek vermek gerekirse: "Yalan söylemek her zaman yanlış mıdır? Eğer değilse, hangi zamanlarda izin verilebilirdir (caiz)?" Bu tip etik hükümleri oluşturmak her türlü normdan önceliklidir.

Uygulamalı etiğin farklı uzmanlıklardaki etik sorunları inceleyen bazı alt dalları (disiplin) mevcuttur, örneğin: iş etiği, tıbbi etik, mühendislik etiği ve yasal etik gibi. Her alt bu uzmanlıkların etik kuralları içerisinde ortaya çıkan yaygın meseleleri karakterize eder ve bunların kamuya olan sorumluluklarını tanımlar.

Yasal ve ahlâkî meseleler Hayvan hakları Biyoetik İş etiği Kriminal adalet Çevresel etik Feminizm Eşcinsel hakları İnsan hakları Gazetecilik etiği Tıbbi etik Faydacı etik Faydacı biyoetik

Bir önceki derste anlatılan etik karar verme süreci ile ilgili daha basit olarak şu soruların sorulması önerilmektedir :

1. Etik Bir Konuyu Tanıla Bireysel yaşantımızda, çalışma hayatımızda her an çeşitli karar verme süreçlerine dahil oluyoruz.Özellikle iş hayatında aldığımız her karar sadece bizi değil tüm çevremizi etkiliyor.Bu nedenle kararlarımızın titizlikle tanımlanması gerekir.

Kısacası kullanılan yaklaşım ve yordam ne olursa olsun, etiği tartışılan konu/olay her ne ise, doğru konumlandırılmalı, paydaşların doğru - yanlış, iyi - kötü gibi beklentileri göz önünde bulundurulmalı, karar oluşturulurken başkalarına da danışılmalıdır.

Sonunda bir karar verilmeli ve uygulanmalıdır, elde edilen sonuçlar irdelenmeli ve neler öğrendiğimiz mutlaka sorgulanmalıdır.

2. Etkenleri Tanıla Konu veya vakanın tüm yönleri ve bu karardan etkilenecek olanların karardan etkilenme dereceleri üzerinde yeterince düşünülmeli, ilgili tarafların veya deneyimli kişilerin görüşlerine başvurulmalıdır.

. Bu, karar vericiye daha geniş bir bakış açısı kazandıracak, bilgi ve birikiminin getirdiği önyargıları kırmaya yarayacaktır. Böylece daha yaratıcı seçenekler gündeme gelebilecektir.

3. Eylem Seçeneklerini Değerlendir Farklı yaklaşımlar farklı düşünceler ve sonuçlara varılmasına yol açar. Karmaşık olmakla birlikte karar verici bu yaklaşımlardan birinin cevabını kendisi için en yol gösterici olarak değerlendirebilir.

Karar vericinin bu yaklaşımlarla oluşturduğu çeşitli seçenekleri karşılaştırarak ve bir ağırlıklandırma yaparak bir senteze varması da söz konusu olabilir.

4. Bir Karar Ver, Kararını Sına Karar verici kararını gerek görüşüne değer verdiği kişilerle gerekse geniş kitlelerle paylaştığında içtenlikle savunabilir olmalıdır. Eğer bundan endişe duyuyorsa kararını gözden geçirmelidir.

5. Kararını Uygula ve Sonuçları Üzerinde Düşün Karar verildikten sonra vakit geçirmeksizin uygulamaya geçilmelidir. Gerekiyorsa uygulama sürecinde düzeltmeler yapılabilir.

Çünkü karar eldeki bilgiler ve geleceği ilişkin öngörülerle oluşturulmuştur ve uygulama sırasında bunların bazılarının geçerliliği olmadığı tespit edilebilir.

Listelenen bu beş maddede olduğu gibi süreçte hem tüm paydaşların kaygı ve düşünceleri hem de sonuçları değerlendirilmektedir. Sonuçların üzerinde düşünülmesi gerekir.

Kaynaklar 1. James F.,  ‘Ethics’  The Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002,  http://www.iep.utm.edu  erişim: 17 Ağustos 2011 2. Büken N. Ö., Büken, E.,(2002) ‘Nedir Şu “Tıp Etiği” Dedikleri?’ Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, 11 (1), s. 17-20. 3. Koslowski, P.,  ‘Etik ve Hekimlik Sanatı’, Etik ve Meslek Etikleri, Yayına Hazırlayan: Harun Tepe, s. 47-65, Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, Ankara. 4. Kuçuradi, İ., (2003) Etik ve “Etikler” Türkiye Mühendislik Haberleri, Sayı 423, s.7-9 5. Santa Clara University, Markkula Center for Applied Ethics. http://www.scu.edu/ethics/practicing/decision/making.pdf Erişim: 20 Ağustos 2011