DENİZLİ’DEKİ ANTİK KENTLER GRUP GEZGİNLER Nagihan İnce Ahmet Işık Tamer Daydır Fotoğraf: Bekir İnce

Denizli’deki Antik Kentler Apollonia Salbace (Medet Höyüğü) Colossae Hierapolis (Pamukkale) Attuda Eumenia Herakleia Salbace Dionysopolis Laodikea Sebastopolis Tripolis Apollon Lermonons Tapınağı Anava Trapezopolis

APOLLONİA SALBACE (MEDET HÖYÜĞÜ) Sıra Numarası: 1/12 Varlık Adı: ANTİK APOLLONİA KENTİ Varlık Türü: SİT ALANLARI VE YAPILAR Varlık Alt Türü: ARKEOLOJİK SİT Bulunduğu Yer: SİT İÇİNDE İl: DENİZLİ İlçe: TAVAS APOLLONİA SALBACE (MEDET HÖYÜĞÜ) Apollonia antik kenti ve Medet Höyüğü, Denizli ili, Tavas ilçesinin 7 km batısında düz bir ova üzerinde kurulan Medet köyü yerleşim alanı içinde yer almaktadır.

n a g i h a n i n c e Tavas ovasının en verimli arazileri üzerinde kurulan Apollonia, batıda Tabae yolu ile Caria bölgesine, güneyde Sebastopolis yolu ile Likya bölgesine, doğuda Tavas yolu ile Likya bölgesiyle Frigya bölgesine ulaşımı bulunan antik kentlerden birisidir. Apollonia kentinin kuruluşu ile kesin belgeler bulunamamıştır. Ancak höyük buluntuları incelendiğinde ilk yerleşimin Tunç çağlarına kadar uzandığı ve kesintisiz olarak devam ettiği görülmektedir. Kentin Apollonia adını, Hellenistik dönemde aldığı ve en görkemli dönemini de Roma çağında yaşadığı anlaşılmaktadır. Hadrianus dönemine ait Apollon tapınağının temelleri ve yazıtlar günümüze kadar ulaşmıştır. Kentin MÖ. I. YY. ve MS. I. YY.' lar arasında kendi adına sikke bastırdığı ve sikkeler üzerinde tanrısal motiflerin olduğu görülmektedir.

I. VE III. DERECE ARKEOLOJİK SİT SıraNumarası: 2/12 Varlık Adı: ANTİK COLOSSAİ KENTİ I. VE III. DERECE ARKEOLOJİK SİT Varlık Türü: SİT ALANLARI VE YAPILAR Varlık Alt Türü: ARKEOLOJİK SİT Bulunduğu Yer: SİT İÇİNDE İl: DENİZLİ İlçe: HONAZ COLOSSAE Denizli ilinin 25 km. doğusunda, Honaz ilçesinin 2 km kuzeyinde yer almaktadır. Denizli-Ankara karayolunun 16. km.sinde bulunan Organize Sanayi Bölgesi'nden, Honaz'a giden karayolu Colossae kentinin içinden geçmektedir. Antik kent, Honaz (Cadmos) dağının kuzeyinde, Aksu çayının kenarına kurulmuştur. Antik çağdan beri kullanılan güney şark yolu üzerindedir. Büyük Frigya içinde bulunan en önemli merkezlerdendir. Ksenephon'a göre Frigya'nın 6 büyük kentinden biridir.

n a g i h a n i n c e Pers egemenliğinde de en parlak çağlarını yaşamıştır. MÖ. III. yüzyıldan itibaren Hierapolis ve Laodikeia'nın kurulması ile önemini yitirmiştir. MS. I. YY.' da Neron döneminde meydana gelen depremle harap olmuştur. MS. 692-787 yıllarında şimdiki Honaz ilçe merkezinin bulunduğu yerde Chonae adıyla kurulan kent deprem nedeniyle tamamen terk edilmiştir. Chonae kentinde, St. Micheal kilisesinin bulunduğunu eski kaynaklardan öğrenmekteyiz. Osmanlı dönemine ait bir kale kalıntısı mevcuttur. Colossae antik kentinin kalıntılarına, Akropol olan, höyük tepesi ile çevresindeki arazilerde rastlanmaktadır. Höyüğün kuzeyindeki bölgede kayaya oyulmuş oda ve ev tipi mezarlar bulunmaktadır.

HİERAPOLİS (PAMUKKALE) Sıra Numarası: 3/12 Varlık Adı: ANTİK HİERAPOLİS KENTİ (PAMUKKALE) (1. DERECE ARKEOLOJİK VE DOĞAL SİT) Varlık Türü: SİT ALANLARI VE YAPILAR Varlık Alt Türü: ARKEOLOJİK SİT Bulunduğu Yer: SİT İÇİNDE İl: DENİZLİ İlçe: MERKEZ Fotoğraf: Bekir İnce HİERAPOLİS (PAMUKKALE) Denizli ilinin 18 km. kuzeyinde yer alan Hierapolis antik kentinin Arkeoloji literatüründe “Holy City” yani Kutsal Kent olarak adlandırılması, kentte bilinen bir çok tapınak ve diğer dinsel yapının varlığından kaynaklanmaktadır.

Kentin hangi eski coğrafi bölgede yer aldığı belli değildir Kentin hangi eski coğrafi bölgede yer aldığı belli değildir. Hierapolis coğrafi konumu ile kendisini çevreleyen çeşitli tarihi bölgeler arasında yer almaktadır. Antik coğrafyacı Strabon ile Ptolemaios verdikleri bilgilerde, Karia bölgesine sınır olan Laodikeia ve Tripolis kentlerine yakınlığı ile Hierapolis'in bir Frigya kenti olduğunu ileri sürerler. Antik kaynaklarda, kentin Hellenistik dönem öncesi adı ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır. Kentin kuruluşu hakkında bilgilerin kısıtlı olmasına karşın; Bergama Kralları'ndan II. Eumenes tarafından MÖ.. II. YY.' başlarında kurulduğu ve Bergama'nın efsanevi kurucusu Telephos'un karısı Amazonlar kraliçesi Hiera'dan dolayı, Hierapolis adını aldığı bilinmektedir.

Sıra Numarası: 4/12 Varlık Adı: ATTUDA ANTİK KENTİ (1DERECE ARKEOLOJİK SİT ALANI) Varlık Türü: SİT ALANLARI VE YAPILAR Varlık Alt Türü: ARKEOLOJİK SİT Bulunduğu Yer: SİT İÇİNDE İl: DENİZLİ İlçe: SARAYKÖY ATTUDA Attuda (Hisarköy) Denizli ili, Sarayköy ilçesi sınırları içerisinde ve ilçenin yaklaşık 17 km. güneybatısında yer almaktadır. Antik dönemde, Caria ve Frigya arasında bir sınır kentidir. Çürüksu vadisinde bulunan Tripolis ve Laodikeia'yı Aphrodisias'a bağlayan en kısa yol Attuda'dan geçmektedir.

Kentin ilk kuruluşu hakkında kesin bir bilgi bulunmamasına rağmen Lykos vadisinde kurulan kentlerle çağdaş olduğu ve Hellenistik dönemde kurulmuş olduğu tahmin edilmektedir. Lykos vadisindeki kentler ile Aphrodisias arasındaki ticari, ekonomik ve sanatsal iletişimleri kurmada önemli bir rol oynamıştır. Antik kaynaklarda Attuda'dan Men kültü olduğu, bu tanrıya ait bir tapınak yapılarak tapınıldığı, tapınak içinde at üzerinde tanrı Men 'e ait heykel bulunduğu yazılmaktadır. Ayrıca, Zeus, Apollon, Dionysos ve Asklepios heykelleri ile Artemis Anaitis kültünün de Attuda'da bulunduğunu antik kaynaklar yazar. Antik kentte imparatorluk öncesi ve sonrasında sikke basılmıştır. Günümüzde antik kentin bulunduğu alanda Hisarköy yer aldığından yüzeyde herhangi bir kalıntı görmek mümkün değildir. Hellenistik, Roma ve Bizans dönemlerine ait bazı eserler kurulan müze deposunda teşhir edilmektedir.

Sıra Numarası: 5/12 Varlık Adı: EUMENİA ANTİK KENTİ (1.VE 3.DERECE ARKEOLOJİK SİT ALANI) Varlık Türü: SİT ALANLARI VE YAPILAR Varlık Alt Türü: ARKEOLOJİK SİT Bulunduğu Yer: SİT İÇİNDE İl: DENİZLİ İlçe: ÇİVRİL EUMENİA Antik kent, Çivril-Dinar karayolu üzerindeki Işıklı kasabasının bulunduğu alandadır. Kent Bergama Kralı II. Eumenes adına kurulmuştur. Işıklı kasabasının güneydoğusunda bulunan su kaynağı yakınlarında antik döneme ait izler görülmektedir. Bugün 'Sarıbaba Tepesi' olarak adlandırılan dağlık bölgenin üzerindeki düzlük, özellikle Bizans döneminde kale olarak kullanılmıştır. Bu tepenin yamaçları ise Eumenia'nın nekrapolüdür.

HERAKLEİA SALBACE 6/12 Sıra Numarası: Varlık Adı: HERAKLİA SALBACE ANTİK KENTİ (1.VE 3. DERECE ARK.SİT ) Varlık Türü: SİT ALANLARI VE YAPILAR Varlık Alt Türü: ARKEOLOJİK SİT Bulunduğu Yer: SİT İÇİNDE İl: DENİZLİ İlçe: TAVAS HERAKLEİA SALBACE Herakleia antik kenti Denizli ili, Tavas ilçesi, Vakıf Köyü sınırları içinde yer almaktadır. Bugün antik kentin bir kısmının üzerinde köy yerleşimi bulunur. Kent, Tabae (Davaz) Ovası?nın kuzey-doğu sonunda Salbacos (Babadağ) dağ silsilesinin eteklerinde Vakıf Köyünün bulunduğu alandadır. Antik kentin yönetim alanı, Aphrodisias?a komşu olarak küçük Timelos nehri tarafından sınırlandırılmıştır. Bu nedenle hem Aphrodisias?ın, hem de Herakleia?nın nehir tanrısı Timelos?tur. Bu tanrı her iki antik kentin Roma İmparatorluğu sikkeleri üzerinde gösterilmiştir. Kent adı Sikkeler üzerinde HERAKLEOTON olarak geçmektedir. Adından da anlaşılacağı üzere kent yarı tanrı kahraman Herakles adına kurulmuştur.   

Antik kentin, bugüne kadar hiç araştırılmadığı için, ne zaman kurulduğu tam olarak bilinmemektedir. Ancak kentte ele geçen sikkelerin en erken tarihlisi M.Ö. 1. yy? dan daha geriye gitmemektedir. Bu da kentin Hellenistik dönemde kurulmuş olduğunu göstermektedir. Antik dönemde Karia Bölgesi sınırlarında yer alan Herakleia Salbace, Roma Dönemi öncesi yönetim birliği olarak Alabanda Conventus? una dahil edilmiştir. Roma dönemin de ise Aphrodisias yönetim birliğine dahil olmuştur. Bizans döneminde M.S. 5.yy? da tüm bölge kentlerinde olduğu gibi antik kentin etrafı sur duvarıyla çevrilmiştir. Bizans döneminden sonra 12.yy? dan itibaren bölge Türklerin eline geçmiştir.     

Roma dönemine ait sikkeler üzerinde Glykon İmparator Neron (M. S Roma dönemine ait sikkeler üzerinde Glykon İmparator Neron (M.S.54-68) zamanında Herakleia rahibi, Stephanephoros, Gymnasiarch, Boule, Priteneion ve Statilios Attalos olarak zikredilmiştir. Hatta bu sıfatlar M.S.2.yy? da Antoninler Dönemi sikkeleri üzerinde dahi görülmektedir. Herakleia sikkeleri üzerinde; sakallı Herakles, Serapis, arka yüzlerde; ayakta Herakles, tanrıça ya da Amazon çift yüzlü balta taşır şekilde, iki erkek geyik arasında ya da bir tapınak içinde Efes Artemisi, önünde yılan ile tahtında oturan Asklepios, Hygeia, İsis, Hermes, Athena, Dionysos, Aphrodite betimlenmiştir. Antik dönem de Denizli çevresinde yer alan; Hierapolis, Laodikeia, Attouda, Karura, Herakleia Sallbace ve Eumeneia kentlerinde tıp bir bilim dalı olarak kabul edilmiştir.     

Günümüzde antik kent üzerinde Vakıf Köyünün olması sebebiyle fazlaca bir kalıntı göze çarpmaz. Buna rağmen kentin sur duvarlarını, stadyumunu ve tanımlanamayan bazı yapılarını görmek mümkündür. Yer yer köy içinde yapılan tarımsal çalışmalar sırasında bazı temel kalıntıları, heykel, kabartma, yazıt zahire küpleri gibi eserlere rastlanmaktadır. Köy içinde sağa sola dağılmış halde bir çok mimari bloklara, başlık ve sütun parçalarına da rastlanmaktadır. Herakleia antik kentin de ele geçen sağlık tanrıçası hygeia heykeli, Zeus Ktesios Patrios ( Çobanların koruyucu babası kabartması, heykel torsoları gibi mermer eserler Hierapolis Arkeoloji Müzesin de sergilenmektedir. Ayrıca antik kentin önemli bir şahsiyetine ait Ören Sırtında yer alan anıtsal Hieron mezarda Denizli Müze Müdürlüğü kazılar yapmış olup, bu anıta ait kabartmalar bugün yerinde koruma altına alınmıştır. Bu anıta ait bazı mimari parçalar daha önce çevredeki mezarlıklara taşınarak burada mezar taşı olarak kullanılmıştır.     

Sıra Numarası: 7/12 Varlık Adı: HİERON DİONYSOPOLİS ANTİK KENTİ I.DERECE ARKEOLOJİK SİT ALANI Varlık Türü: SİT ALANLARI VE YAPILAR Varlık Alt Türü: ARKEOLOJİK SİT Bulunduğu Yer: SİT İÇİNDE İl: DENİZLİ İlçe: ÇAL DIONYSOPOLIS Denizli'nin Çal ilçesinin yaklaşık 8 km kuzeybatısında bulunan Ortaköy kasabası yakınındaki Dionysopolis kenti, Suriye Krallığı “Seleukoslar” döneminde kurulmuş olup, daha sonra Bergama Krallığı egemenliğine girmiştir.

Sıra Numarası: 9/12 Varlık Adı: LAODİCEA KENTİ (1.DERECE ARK.SİT) Varlık Türü: SİT ALANLARI VE YAPILAR Varlık Alt Türü: ARKEOLOJİK SİT Bulunduğu Yer: SİT İÇİNDE İl: DENİZLİ İlçe: MERKEZ Laodikeia LAODİKEİA Denizli ilinin 6 km. kuzeyinde yer alan antik Laodikeia kenti, coğrafi bakımdan çok uygun bir noktada ve Lykos ırmağının güneyinde kurulmuştur. Kentin adı antik kaynaklarda daha çok 'Lykos'un kıyısındaki Laodikeia' şeklinde geçmektedir. Diğer antik kaynaklara göre ise, kent MÖ. 261-263 yılları arasında II. Antiokhos tarafından kurulmuş ve kente Antiokhos'un karısı Laodike'nin adı verilmiştir.

Laodikeia, MÖ. I. yüzyılda Anadolu'nun en önemli ve ünlü kentlerinden biridir. Kentteki büyük sanat eserleri bu döneme aittir. Romalılar da Laodikeia'ya özel bir önem vermişler ve Kıbyra (Gölhisar-Horzum) Conventus'unun merkezi yapmışlardır. İmparator Caracalla zamanında Laodikeia'da bir seri kaliteli sikke basılmıştır. Laodikeia halkının da katkılarıyla kentte çok sayıda anıtsal yapı yapılmıştır. Küçük Asia'nın 7 ünlü kilisesinden birinin bu kentte bulunması, Hıristiyanlığın burada ne kadar önemli olduğunu göstermektedir. MS. 60 yılında meydana gelen çok büyük bir deprem kenti yerle bir etmiştir.

Sıra Numarası: 11/12 Varlık Adı: TRAPEZOPOLİS ANTİK KENTİ NEKROPOL ALANI (1.DERECE ARKEOLOJİK SİT ALANI) Varlık Türü: SİT ALANLARI VE YAPILAR Varlık Alt Türü: ARKEOLOJİK SİT Bulunduğu Yer: SİT İÇİNDE İl: DENİZLİ İlçe: BABADAĞ TRAPEZOPOLIS Denizli ili, Babadağ ilçesi, Bekirler köyü, Boludüzü mevkiinde bulunmaktadır. Antik kentin kuzeyden güneye doğru uzanan düzlük üzerine, arazinin coğrafi yapısına göre kurulduğu anlaşılmaktadır. Yüzeyde bazı yapı kalıntıları izlenebilmektedir. Yüzeydeki kalıntılar Roma ve Bizans dönemi özellikleri göstermektedir.

Sıra Numarası: 12/12 Varlık Adı: TRİPOLİS KENTİ (1. VE 3. DER. ARK. SİT) Varlık Türü: SİT ALANLARI VE YAPILAR Varlık Alt Türü: ARKEOLOJİK SİT Bulunduğu Yer: SİT İÇİNDE İl: DENİZLİ İlçe: BULDAN TRİPOLİS Denizli il merkezinin 40 km. kuzeyindedir. Buldan ilçesi Yenicekent kasabasının doğusunda, Büyük Menderes akarsuyu ile kasaba arasındaki yamaçlar üzerinde kurulmuştur. Tripolis, Lidya bölgesi kentleri içinde, Karya ve Frigya bölgelerine ulaşımı sağlayan sınır, ticaret ve tarım merkezlerinden birisidir. Kuruluş biçimi ve kent anlayışı ile yörenin en zengin kentlerindendir. Bergama Krallığı tarafından kurulduğu tahmin edilmektedir. Anıtsal yapıların en iyi örnekleri MS. I.,II.,ve III. yüzyıllarda yapılmışlardır. Plinius'a göre kentin bir diğer adı Apolonia'dır. Sikkelerinde Tanrıça Leto'nun, Letoia phthia oyunlarının ve Menderes akarsuyunun isimleri vardır. Tarih içinde bir çok deprem ve savaşlara sahne olmuştur. MS. 325 yılında Nikea meclisinde hazır bulunan Lidya piskoposları listesinde Tripolis'in adının geçmesi piskoposluk düzeyinde bir kent olduğunu göstermektedir.

APOLLON LERMONOS TAPINAĞI Bahadırlar köyüne 4 km uzaklıktadır. Menderes vadisine uzanan tepenin ortasında bulunan tapınak dikdörtgen planlıdır. Yapının temelleri Hellenistik, üst bölümleri ise Roma dönemine aittir. Tapınağın güneyindeki bir sıra sütun kaidesinden peripteros planlı olduğu anlaşılmaktadır. Tapınağın batısında bulunan portikonun bir bölümü ayaktadır. Bahadırlar Köyü Camii'nde bulunan yazıttan portikonun Domitian döneminde Apollon Lermonos Tapınağı köleleri tarafından yapıldığı ve Apollon'a ithaf edildiği anlaşılmaktadır. Hieron'da bulunan heykel kaidelerindeki yazıtlardan buranın çok önemli bir dinsel merkez olduğu anlaşılmaktadır. Bu dinsel merkezde, Apollon Lermonos ?çifte balta? motifi semboldür.

ANAVA 7 kilise adlı eserden, Anava adlı tarihi şehrin Çardak ilçesi Acıgöl'ü yakınlarındaki Gemiş Kasabasının yerleşim alanında olduğu anlaşılmaktadır. Bugün şehirden hiç eser bulunmamaktadır.

KAYNAKLAR http://www.pau.edu.tr/Pau30/denizli/kentler.aspx http://www.pamukkale.gen.tr http://www.denizlirehber.org/-rs-67.html http://www.kulturturizm.gov.tr/