Eğitim Programlarının Değerlendirilmesi Yrd. Doç. Dr. Cenk Akbıyık

Eğitim programının temel bileşenleri hedef, içerik, öğrenme yaşantıları, ölçme ve değerlendirme yaşantılarıdır.

Eğitim programının tasarlanması süreci büyük ölçüde bu bileşenlerin tasarlanması işinden ibaret görünse de bu tasarlama süreci açık uçludur.

Değerlendirme bir program geliştirme faaliyetinin önemli bir aşamasıdır ve sürekli bir yönünü oluşturur.

Eğitim programının değerlendirilmesi programdaki eksiklik ve aksaklıkların ortaya konulup düzeltilmeleri açılarından gereklidir. Değerlendirme ile elde edilen sonuçlar veya dönütler programın iyileştirilmesi için kullanılır.

Program değerlendirme, eğitim programının yenileşmesini, geliştirilmesini veya yürütülmesini desteklemek için gerçekleştirilir ve program değerlendirmeyle programın sürekliliği sağlanmaya çalışılır.

Eğitim programlarının değerlendirilmesi işi hedefler, içerik, öğrenme yaşantıları, ölçme değerlendirme yaşantıları ve programın çıktıları dikkate alınarak yapılır.

Program değerlendirme süreçlerinde genellikle üç tür değerlendirmenin yapıldığı ve buna göre programla ilgili çeşitli kararların alındığı söylenebilir. Bunlar yansıtıcı, biçimlendirici ve düzey belirleyici değerlendirmedir.

Yansıtıcı değerlendirme, uygulamaya geçirilmeden önce taslak eğitim programının ilgili kesimlerin görüşlerini alarak yapılan değerlendirmeleri kapsar.

Biçimlendirici değerlendirme, mevcut programların uygulanmasına yönelik geri dönüt sağlamak amacıyla yapılır.

Düzey belirleyici değerlendirme çalışmaları ise öğrenenlerin istenilen hedeflere ulaşıp ulaşmadıklarını yoklayarak programın değerlendirilmesidir.

Eğitim programları farklı modeller temele alınarak değerlendirilmektedir.

Tyler’in hedefe dayalı değerlendirme modeli Modelin merkezinde eğitim hedefleri vardır. Bu modelde hedeflerin ve öğrenme yaşantılarının etkililiği değerlendirilir. Bu modelde daha çok sonuç odaklı düzey belirleyici değerlendirme araçları kullanılır.

Tyler’in hedefe dayalı değerlendirme modeli Modele göre bir eğitim programı değerlendirilirken programın uygulanmasıyla ulaşılan ve ulaşılamayan hedefler ortaya konulur. Ardından ulaşılamayan hedeflere ulaşılamama sebepleri incelenir. Hedeflerin gruba uygunluğu sorgulanır.

Tyler’in hedefe dayalı değerlendirme modeli Bu modelde öğretim sürecinin başında ve sonunda ölçme yapılarak hedeflere ulaşılıp ulaşılmadığı test edilir. Buna ek olarak programın uygulamasından bir süre sonra üçüncü bir ölçme işlemi ile kalıcılık düzeyi belirlenerek programın etkililiği anlaşılmaya çalışılır.

Metfessel Michael değerlendirme modeli Hedefe dayalı modele bir diğer örnek Metfessel ve Michael tarafından geliştirilen değerlendirme modelidir.

Metfessel Michael değerlendirme modeli Model temel olarak programın değerlendirilmesine yönelik veri toplama araçlarının geliştirilerek periyodik ölçme işlemlerinin yapılması ve toplanan verilerin analiz edilerek program içeriğinin düzeltilmesine dayanmaktadır.

Metfessel Michael değerlendirme modeli Metfessel ve Michael modelinin en önemli yanının eğitim programını değerlendirme işinde kullanılacak farklı ölçme araçlarının oluşturulmasına yönelik çabalar olduğu söylenebilir.

Provus’un Farklar Yaklaşımı Modeli Bu modelde pozitivist değerlendirme yaklaşımı temele alınmıştır. Faklar yaklaşımı model esas olarak program standartlarının ve performansının belirlenerek ikisinin karşılaştırılması ilkesine dayanmaktadır.

Provus’un Farklar Yaklaşımı Modeli Karşılaştırma işi programın tasarımının standartlara uygunluğu, programın çıktıları, maliyeti gibi parametreler ele alınarak çok boyutlu olarak yapılır.

Provus’un Farklar Yaklaşımı Modeli Standartlar ile performans arasında belirlenen farka göre program tekrar uygulanabilir, performans ve standartlarda değişiklik yapılabilir ya da programı sonlandırılabilir.

Stake’in Uygunluk-Olasılık Modeli Stake’in modelinde tasarlanan ve gerçekleşen çıktının uygunluğuna bakılır.

Stake’in Uygunluk-Olasılık Modeli Tasarlananla gözlenenin uyumu nasıl Stake’in Uygunluk-Olasılık Modeli Tasarlananla gözlenenin uyumu nasıl?, tasarlanan gerçekleşti mi? vb. gibi sorulara yanıt aranır ve geniş çapta nicel veya nitel çıktı göstergeleri vasıtasıyla, istenen sonuçların ne düzeyde gerçekleştiğini belirlemeye yönelik karar verilir.

Stufflebeam’in Bağlam, Girdi, Süreç, Ürün (CIPP) Modeli Bu modelin temelini çevre, girdi, süreç ve ürün boyutları oluşturur ve değerlendirme sürecinde bu dört boyutun değerlendirilmesi öngörülür.

Stufflebeam’in Bağlam, Girdi, Süreç, Ürün (CIPP) Modeli Çevrenin değerlendirilmesi problemleri, ihtiyaçları ve fırsatları değerlendirmedir. Girdinin değerlendirilmesi kaynakların ve bunların kullanımına ilişkin değerlendirmedir. Sürecin değerlendirilmesi planlanan ve uygulanan öğrenme yaşantılarının karşılaştırılarak değerlendirilmesidir. Ürünün değerlendirilmesi program çıktılarının değerlendirilmesidir.

Saylor, Alexander ve Lewis Modeli Saylor, Alexander ve Lewis, farklı program değerlendirme modellerini sentezleyecek şekilde kapsamlı ve çok boyutlu bir değerlendirme modeli oluşturmuştur.

Saylor, Alexander ve Lewis Modeli Buna göre, model hem hedeflere dayalı değerlendirme yapmak isteyenler hem de sürece ve programın tüm boyutlarını değerlendirmeye dayalı yaklaşım izlemek isteyenler için kullanışlıdır.

Saylor, Alexander ve Lewis Modeli Modelde programın etkililiğini saptamak için hem biçimlendirici, hem de düzey belirleyici değerlendirme araç ve yöntemleri kullanılır.

Bloom’un Programın Öğelerine Dayalı Değerlendirme Modeli Programın tam ve etkili biçimde değerlendirilmesi için tüm öğelerin incelenmesi gerektiğini savunur.

Bloom’un Programın Öğelerine Dayalı Değerlendirme Modeli Bu değerlendirme programın bütün öğeleri olan hedefler, içerik, eğitim durumları değerlendirme öğeleri değerlendirilerek programın etkiliği hakkında karar verilir.

Hedeflerlere yönelik değerlendirme soruları: Öğretim süreci sonunda ortaya çıkacak ürün tanımlanmış mı? Hedefler toplumun beklentisi ve ihtiyaçlarına uygun mu? Hedefler öğrenci ihtiyaçlarına uygun mu? Hedefler konu alanının özelliklerine uygun mu? Öğrenci davranışı olarak ifade edilmiş mi? Hedefler birbirleriyle tutarlı mı? Hedef ifadeleri yeterince açık ve anlaşılır mı? Hedefler gerçekleşebilecek nitelikte mi?

İçeriğe yönelik değerlendirme soruları: İçerik hedeflerle tutarlı mı? İçerik birbirleriyle tutarlı mı? İçerik çağdaş bulgulara dayalımı? içerik öğrencilerin ilgi ve düzeylerine uygun mu? İçerikte yer alan bilgiler önemli dayanıklı ve geçerlimi? İçerikteki bilgiler öğrenci için anlamlımı? İçerikteki bilgilerin sunuş sırası öğrenme ilkelerine uygun mu?

Eğitim durumlarına yönelik değerlendirme soruları: Eğitim durumları hedeflere ulaştıracak nitelikte mi? Eğitim durumları içerikteki bilginin özelliklerine uygun mu? Eğitim durumları öğrenci özelliklerine uygun mu? Eğitim durumları öğrenci merkezli etkinliklere uygun mu? Eğitim durumları öğretim ilkelerine uygun mu? Eğitim durumları öğrencinin aktif katılımına uygun mu? Strateji ve yöntemle etkili mi? Uygun zaman ve öğretim materyali kullanılmış mı?

Ölçme ve değerlendirme durumlarına yönelik değerlendirme soruları: Ölçme araç ve sonuçları geçerli mi? Ölçme araçları ve sonuçları güvenilir mi? Uygun ölçme araçları kullanılmış mı? Amaca uygun ölçüt kullanılmış mı?

Eisner’in Eğitsel Uzmanlık/Eleştiri Modeli Eisner’in modeli, eğitsel eleştiri ve uzmanlık üzerine tasarlanmıştır. Eisner, okullarda yapılan öğretim etkinliklerinin etkili ve tarafsız biçimde değerlendirilebilmesi için alanında uzmanlaşmış kişilere gereksinim olduğunu belirtmiştir.

Eisner’in Eğitsel Uzmanlık/Eleştiri Modeli Bu modelin üç boyutu vardır: Betimleme; eğitimin niteliği ile ilgili bilgiler betimlenir. Yorumlama; programın uygulaması sonucu ortaya çıkan olayların sonuçları tahmin edilmeye çalışılır. Değerlendirme; betimleme ve yorumlamada ortaya çıkan sonuçlara göre yargılarda bulunulur.

Uygulamalar Program geliştirme modellerini kısaca özetleyiniz.  Soner Mehmet Özdemir’in makalesinden Türkiye’de program geliştirme çalışmaları başlıklı bölümü okuyunuz ve yorumlayınız.

Kaynaklar Demirel, Ö. (1999). Eğitimde Program Geliştirme Kaynaklar Demirel, Ö. (1999). Eğitimde Program Geliştirme. Ankara: PegemA Yayınları. Özdemir, S. M. (2009). Eğitimde Program Değerlendirme Ve Türkiye’de Eğitim Programlarını Değerlendirme Çalışmalarının İncelenmesi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(2), 126-149. Psikologlar ve Psikiyatristler Derneği Web Sitesi. http://www.ppd.com.tr/kaynaklar/15-egitim-ogretim-programinin-degerlendirilmesi.html