KAMU İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİ (KİT)

KAMU İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİ TANIM: Sermayelerinin tamamı devlete ait olan, devletin çeşitli sosyal yararları da gözeterek ekonomide bir aktör olarak faaliyet göstermesinin aracı olan kuruluş ve teşekküllerdir. ÖZELLİKLERİ KİT’ler ekonomik faaliyetleri doğrudan yönetmeyip bu işletmecilik faaliyetlerini müesseseler ve bağlı ortaklıklar aracılığıyla yerine getirirler. Yani finansman ve planlama görevi yaparlar. Bakanlar Kurulu kararıyla kurulurlar. Sermayelerinin tamamı devlete aittir. Tüzel kişilikleri vardır. 233 sayılı KHK’da saklı tutulan hususlar dışında özel hukuk hükümlerine tabidirler. Sorumlulukları sermayeleri ile sınırlıdır. Teşebbüsü temsil eden genel müdür ve yönetim kurulu olmak üzere iki organı vardır.

B.O.T.A.Ş.

GENEL OLARAK KAMU İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİ (KİT) İKTİSADİ DEVLET TEŞEKKÜLERİ (İDT) KAMU İKTİSADİ KURULUŞLARI (KİK) Kamu İktisadi Teşebbüsü; iktisadi devlet teşekkülü ile kamu iktisadi kuruluşunun ortak adıdır. (233 sayılı KHK)

KİT GENEL ŞEMASI

TÜRK TİCARET KANUNU’NDA KİT’LER II - Tüzel kişiler MADDE 16- (1) Ticaret şirketleriyle, amacına varmak için ticari bir işletme işleten vakıflar, dernekler ve kendi kuruluş kanunları gereğince özel hukuk hükümlerine göre yönetilmek veya ticari şekilde işletilmek üzere Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri tarafından kurulan kurum ve kuruluşlar  da tacir sayılırlar. (2) Devlet, il özel idaresi, belediye ve köy ile diğer kamu tüzel kişileri ile kamu yararına çalışan dernekler ve gelirinin yarısından fazlasını kamu görevi niteliğindeki işlere harcayan vakıflar, bir ticari işletmeyi, ister doğrudan doğruya ister kamu hukuku hükümlerine göre yönetilen ve işletilen bir tüzel kişi eliyle işletsinler, kendileri tacir sayılmazlar.

KAMU İKTİSADİ KURULUŞU İKTİSADİ DEVLET TEŞEKKÜLÜ İktisadi devlet teşekkülü; sermayesinin tamamı devlete ait, iktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyet göstermek üzere kurulan, kamu iktisadi teşebbüsüdür. KAMU İKTİSADİ KURULUŞU Kamu iktisadi kuruluşu; sermayesinin tamamı Devlete ait olup tekel niteliğindeki mal ve hizmetleri kamu yararı gözeterek üretmek ve pazarlamak üzere kurulan ve gördüğü bu kamu hizmeti dolayısıyla ürettiği mal ve hizmetler imtiyaz sayılan kamu iktisadi teşebbüsüdür.

İKTİSADİ DEVLET TEŞEKKÜLLERİ Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. (Türk Eximbank) Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası Et ve Süt Kurumu Genel Müdürlüğü Türk Hava Yolları Anonim Ortaklığı (THY) Çay İşletmeleri (ÇAY-KUR) Genel Müdürlüğü Tütün ve Tütün Mamülleri Tuz ve Alkol İşletmeleri Genel Müdürlüğü        Halk Bankası A.Ş Devlet Malzeme Ofisi (DMO) Genel Müdürlüğü Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu (MKEK) Genel Müdürlüğü Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. Türkiye Selüloz ve Kağıt Fabrikası (SEKA) Türkiye Çimento ve Toprak San.T.A.Ş. (ÇİTOSAN) Türkiye Gübre Sanayii A.Ş. (TÜGSAŞ) Sümer Halıcılık ve El Sanatları Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi (SÜMERHALI) Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu (TKİ) Genel Müdürlüğü Türkiye Petrolleri A.O. (TPAO) Genel Müdürlüğü Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) Genel Müdürlüğü Türkiye Elektrik Üretim, İletim A.Ş. (TEAŞ) Türkiye Elektrik Dağıtım A.Ş. (TEDAŞ)  Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. (BOTAŞ) Genel Müdürlüğü Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) Genel Müdürlüğü Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü (TİGEM) Genel Müdürlüğü Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü (TCDD)

KAMU İKTİSADİ KURULUŞLARI Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğü (DHMİ) Posta ve Telgraf Teşkilatı Anonim Şirketi Genel Müdürlüğü (PTT)

1) MÜESSESELER Müessese; sermayesinin tamamı bir iktisadi devlet teşekkülüne (İDT) veya kamu iktisadi kuruluşuna (KİK) ait olup, ona bağlı işletme veya işletmeler topluluğudur. Müesseselerin ayrı tüzel kişilikleri vardır ve statülerini Ticaret Siciline kayıt ve ilan ile tüzel kişilik kazanırlar. Yasa ile saklı tutulan koşullar dışında özel hukuk hükümlerine tabidirler. Müessese Müdürü, KİT yönetim kurulu tarafından atanır ve görevi KİT tarafından saptanan esaslara göre verimlilik ve karlılık ilkeleri doğrultusunda müesseseyi yönetmektir. Müesseseler genellikle KİT’in amacına hizmet etmek üzere kurulmuş üretim ve lojistik gibi amaçlarla kurulmuş fabrika gibi işletme birimleri ya da işletme toplulukları şeklindedir. Tekel niteliğindeki mallar, müesseseler veya işletmeler tarafından üretilir. İMALAT, BASIM, SİLAH FABRİKASI,

2) BAĞLI ORTAKLIKLAR Bağlı ortaklık; sermayesinin yüzde ellisinden fazlası iktisadi devlet teşekkülüne (İDT) veya kamu iktisadi kuruluşuna (KİK) ait olan işletme veya işletmeler topluluğundan oluşan anonim şirketlerdir. Bağlı ortaklıklar; a) Bir müessesenin bağlı ortaklık haline getirilmesi,      b) Teşebbüsün iştiraklerdeki hissesinin % 50 nin üstüne çıkması,      c) Teşebbüsün sermayesinde % 50'den fazla hisseye sahip olduğu yeni bir şirket kurulması, şeklinde oluşur. Bağlı ortaklıkların kurulması, organları, denetimi ve yönetim kurullarının aklanmasına TTK’dan farklı kurallar uygulanır. 233 sayılı KHK ‘da öngörülen hususlar dışında da özel hukuk kuralları uygulanır.     

BAĞLI ORTAKLIKLARA ÖRNEKLER T.C. Devlet Demiryolları İşletmesi (TCDD) Genel Müdürlüğü’ne BAĞLI ORTAKLIKLAR; Türkiye Demiryolu Makineleri Sanayii A.Ş. (TÜDEMSAŞ) Genel Müdürlüğü Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii A.Ş. (TÜLOMSAŞ) Genel Müdürlüğü Türkiye Vagon Sanayi A.Ş. (TÜVASAŞ) Genel Müdürlüğü Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu (MKEK)’na BAĞLI ORTAKLIKLAR; 1. ÇELİKSAN-Çelik ve Ağır Silah Sanayi ve Ticaret A.Ş.   2. HURDASAN-Makina ve Kimya Endüstrisi Hurda İşletmeleri A.Ş.   3. TÜMOSAN-Türk Motor Sanayi ve Ticaret A.Ş.   4. ASİL ÇELİK-Sanayi ve Ticaret A.Ş.   5. TAKSAN-Takım Tezgahları Sanayii ve Ticaret A.Ş.   6. ÇANSAŞ-Çankırı Silah Sanayi ve Ticaret A.Ş   7. FİŞEKSAN-Fişek Sanayi ve Ticaret A.Ş.   8. SİLAHSAN-Hafif Silah Sanayi ve Ticaret A.Ş   9. AVFİŞEK-Avfişek Sanayi ve Ticaret A.Ş.   10. BARUTSAN-Elmadağ Barut Sanayi ve Ticaret A.Ş.   11. ÇELBOR-Çelik Çekme Boru Sanayi ve Ticaret A.Ş.

3) İŞTİRAKLER KİT’lerin (doğrudan) veya bağlı ortaklıkların, özel kesime ait anonim ortaklıklarda sahip oldukları en az %15 ve en çok %50 paya iştirak adı verilir. KİT’ler ve bağlı ortaklıklar ancak anonim ortaklıklara iştirak edebilirler. İştirakte en az %15 ve en çok %50 paya iştirak edilebilir. Aynı ortaklığa birden çok teşebbüs ve bağlı ortaklık iştirakte bulunamaz. İştirakler, faaliyetlerini özel hukuk hükümlerine göre yürütmekle beraber; yargıda kamu kurumu niteliği ağır basan anonim şirketler olarak gerçek veya özel hukuk tüzel kişilerinden farklı bir konuma sahip olduklarına dair kararlar vardır. PEKÇOK YERDE İŞTİRAK OLABİLİR.