Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi I Ünite 4 Avrupa ve Türkiye (1838-1914)

1838-1914 SÖMÜRGECİLİKTEN DÜNYA SAVAŞI’NA AVRUPA Deniz Aşırı Sömürgecilik Coğrafi keşiflerle geleneksel kıtalar arası ticaret yollar değişti. Hindistan-Avrupa deniz yolu, Avrupalı devletlerin kontrolüne geçti. Coğrafi keşifler, Avrupa’da kültürel, sosyal, din ve düşünce hayatında büyük değişikliklere neden oldu. Aynı zamanda Rönesans ve Reform hareketlerine zemin hazırladı.

1838-1914 SÖMÜRGECİLİKTEN DÜNYA SAVAŞI’NA AVRUPA Osmanlı Devleti’nin Batılı devletlere verdiği imtiyazlara kısaca bakacak olursak; 1507 yılında II. Bayezit tarafından Fransızlara ticari kapitülasyon verildi. 1536 yılında Kanuni Sultan Süleyman, Fransızlara daha geniş kapitülasyonlar verdi. Karlofça Antlaşmasından (1699) sonra Avusturya, Venedik, Leh ve Macar vatandaşlarına kapitülasyonlardan yararlanmalarına izin verildi. Küçük Kaynarca Antlaşmasından sonra Rus tüccarlara kapitülasyonlardan yararlanmalarına izin verildi.

1838-1914 SÖMÜRGECİLİKTEN DÜNYA SAVAŞI’NA AVRUPA Sanayileşmemiş ve siyasi gücünü yitirmiş devletler, emperyalist devletlerin baskılarına boyun eğmek zorunda kalıyordu. Bu durum ile kaba bir yağma yerine koloni olarak ele geçirilen yerler ortaya çıktı. Bu yerler hem ham madde ve pazar olarak kullanılıyor hem de ucuz iş gücünden yararlanılıyordu.

1838-1914 SÖMÜRGECİLİKTEN DÜNYA SAVAŞI’NA AVRUPA Sanayi İnkılabı Sanayi İnkılabı, 18. yüzyıldan itibaren tekniğin sanayi üretiminin ve ulaştırma imkanlarının gelişmesi ile çağdaş dünyada ortaya çıkan değişimi ifade eden kavramdır. 19. yüzyılın başında dünya ticaretinin %50’si İngiltere’nin %8’i Fransa’nın elinde bulunuyordu.

EMPERYALİST REKABET ve KUVVETLER ÇATIŞMASI İngiltere Ortadoğu’da zengin petrol yataklarının bulunması ile birlikte İngiltere bu bölgede etkinliğini arttırma doğrultusunda politika izlemeye başladı. İngiltere Osmanlı Devleti içinde bulunan gayrimüslimler arasında milliyetçilik fikrini yaymaya çalıştı.

EMPERYALİST REKABET ve KUVVETLER ÇATIŞMASI Fransa Fransa ile yapılan iş birliği çerçevesinde Osmanlı Devleti’nde önemli ıslahatlar yapılmıştır. Fransa; hukuk, eğitim ve politika alanlarında Osmanlı Devleti içinde etkin olmuştur. Açılan okullarda Fransızca okutulmuştur. Fransa’ya öğrenci gönderilmiştir.

EMPERYALİST REKABET ve KUVVETLER ÇATIŞMASI Almanya 1871 yılında Almanya, Avusturya-Macaristan ve Rusya “Üç İmparator Ligi” olarak bilinen bir toplantı yaptılar. 1882 yılında ise Almanya, Avusturya ve İtalya arasında bir ittifak antlaşması yapıldı.

EMPERYALİST REKABET ve KUVVETLER ÇATIŞMASI Rusya Rusya Yakın Çağda dünyadaki güçlü devletlerden biriydi. Rusya bu dönemde İstanbul’u ele geçirmek ve sıcak denizlere inmek istiyordu. Rusya Osmanlı Devleti içinde yaşayan Ortodokslar üzerinde oldukça etkiliydi. Rusya ayrıca Balkanlarda bulunan Slavları Panslavizm düşünce çerçevesinde Osmanlı Devleti’ne karşı kışkırtıyordu.

EMPERYALİST REKABET ve KUVVETLER ÇATIŞMASI Avusturya-Macaristan Avusturya-Macaristan, Yakın Çağda büyük devletle ittifak kurarak topraklarını Balkanlarda genişletti. Avusturya-Macaristan Balkanlarda egemenlik kurarak Selanik’e ulaşmak ve Adalar Denizine çıkmak istiyordu.

OSMANLI DEVLETİ’NİN ÇÖKÜŞÜ: “I. DÜNYA SAVAŞI” Osmanlı Devleti’nin Savaşa Girmesi Osmanlı Devleti’nin savaşa girmesindeki amaçlar şunlardır; Son yüzyılda kaybettiği toprakları geri almak Rus İmparatorluğunu parçalamak Büyük bir Türk devleti kurmak.

OSMANLI DEVLETİ’NİN ÇÖKÜŞÜ: “I. DÜNYA SAVAŞI” Osmanlı Devleti’nin İttifak Arayışları Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı öncesinde İngiltere ve Fransa’ya ittifak talebinde bulundu. Ancak bu talep iki ülke tarafından da reddedildi. Osmanlı Devleti Rusya’ya da ittifak talebinde bulundu. Ancak bu talep Alman askeri heyetinin Türkiye’de olması sebep gösterilerek reddedildi.

OSMANLI DEVLETİ’NİN ÇÖKÜŞÜ: “I. DÜNYA SAVAŞI” 5 Kasım 1914 tarihinde İtilaf Devletleri Osmanlı Devleti’ne resmen harp ilan etti. Osmanlı Devleti de 11 Kasım 1914 tarihinde İtilaf Devletlerine harp ilan etti. 14 Kasım 1914 tarihinde cihad-ı ekber çağrısı yapıldı.

I. DÜNYA SAVAŞI’NDA CEPHELER Kafkas Cephesi Kafkas Cephesi 1 Kasım 1914 tarihinde Rusların Doğu Beyazıt’tan saldırıya geçmesi ile başladı. Harbiye Nazırı ve Başkomutan Enver Paşa Kafkasya’yı zapt ederek Rusya’yı bu bölgede çökertmeyi düşünüyordu. Bu plan gerçekleşirse Orta Asya’daki Türk dünyası ile doğrudan temasa geçilecek ve Hindistan’a kadar ilerlemek mümkün olacaktı.

I. DÜNYA SAVAŞI’NDA CEPHELER Enver Paşa Erzurum’da bulunan 3. Ordu komutanına askere taarruz emri vermesini istedi. 3. Ordu Komutanı Hasan İzzet Paşa mevsimin taarruz için uygun olmadığını söyledi. Enver Paşa, Hasan İzzet Paşa’yı görevden aldı ve ordunun komutasını ele aldı.

I. DÜNYA SAVAŞI’NDA CEPHELER 22 Aralık 1914 tarihinde Sarıkamış Harekatına girişildi. Ancak mevsim şartları uygun değildi. Türk ordusu yiyecek, içecek ve askeri mühimmattan yoksundu. Harekat başarıya ulaşamadı. 2 Ocak 1915’de Enver Paşa cepheyi terk etti. Mücadele 17 Ocak’a kadar devam etse de Türk Ordusunun yenilgisiyle sonuçlandı.

I. DÜNYA SAVAŞI’NDA CEPHELER Ruslar Van, Erzurum, Trabzon, Muş, Bitlis, Bayburt ve Erzincan’ı işgal etti. Muş ve Bitlis 1917 yılında Miralay Mustafa Kemal (Atatürk) Bey tarafından işgalden kurtarıldı. 1917 yılında Rusya’da Bolşevik İhtilali çıkması üzerine 3 Mart 1918 tarihinde Brest-Litovsk Antlaşması imzalandı.

I. DÜNYA SAVAŞI’NDA CEPHELER Kanal Cephesi İngilizlerin, 1 Kasım 1914 tarihinde Süveyş Kanalında Akabe Limanını bombalaması ile Filistin-Suriye cephesi açıldı. İngilizlerin 150 000 kişilik kuvvetine karşı Türklerin 35 000 kişilik kuvveti vardı. Osmanlı kuvvetlerinin bir kısmı kanalı geçmeyi başarsa da İngilizler tarafından etkisiz hale getirildi.

I. DÜNYA SAVAŞI’NDA CEPHELER Türk Ordusu 3-4 Şubat 1915 günü çekilme kararı aldı. Böylece Birinci Kanal Harekatı başarısızlıkla sonuçlandı. Bu cephenin amacı İngiltere’nin Hindistan’a giden yolunu kesmekti. 16 Temmuz 1915 tarihinde İkinci Kanal Harekatı yapıldı. Ancak bu harekatta da herhangi bir başarı elde edilemedi.

I. DÜNYA SAVAŞI’NDA CEPHELER Çanakkale Cephesi Çanakkale Cephesi, İtilaf devletlerinin 3 Kasım 1914’de Seddülbahir ve Kumkale’yi bombalaması ile başladı. Ancak asıl muharebeler 19-25 Şubat 1915 tarihinden itibaren başladı ve yaklaşık 8,5 ay sürdü. 18 Mart 1915 tarihinde 18 müttefik gemisi Çanakkale Boğazını geçmek istedi. Bu saldırı başarısız olduğu gibi 6 müttefik gemisi batırıldı.

I. DÜNYA SAVAŞI’NDA CEPHELER İtilaf devletleri Boğazdan geçemeyeceklerini anlayınca karaya asker çıkardılar. Bu askerler yalnızca İngiliz ve Fransız askeri değildi. Bu askerler arasında Rum ve Yahudi gönüllüler, Anzaklar, Sihler, Gurkalar, Sudanlı zenciler, Senegalliler ve Faslılar bulunuyordu.

I. DÜNYA SAVAŞI’NDA CEPHELER İtilaf Devletleri ile Türk ordusunun karşı karşıya geldiği muharebeler şunlardır, Kirte Muharebeleri Zığındere Muharebeleri I. Anafartalar Muharebesi (Zaferi) II. Anafartalar Muharebesi (Zaferi) I. Anafartalar zaferi sırasında Mustafa Kemal’in (Atatürk) göğsüne bir şarapnel parçası isabet etti. Ancak göğsündeki saat onu korudu.

I. DÜNYA SAVAŞI’NDA CEPHELER II. Anafartalar Muharebesi sonrasında İtilaf devletleri başarılı olmayacağını anladı ve gizlice çekilmeye başladı. Düşman 10 Ocak 1916’da tamamen Çanakkale’yi terk etti. İtilaf Devletlerinin Çanakkale’ye cephesini açma nedeni Rusya’ya giden yolu açmak ve Balkan devletlerini kendi yanlarına çekmekti. Ancak başarılı olamadılar. İngiliz yazar Alan Moorehead Mustafa Kemal için “O genç ve dahi Türk Şefinin o esnada orada bulunması, müttefikler bakımından, talihin en acı darbelerinden biridir” demiştir.

I. DÜNYA SAVAŞI’NDA CEPHELER Irak Cephesi İngiltere; Rusya ile irtibat kurmak, Türklerin Hindistan’a gitmesini önlemek, Ortadoğu’nun zengin petrol kaynaklarına sahip olmak için 1 Kasım 1914 tarihinde Basra Körfezine asker çıkardı.

I. DÜNYA SAVAŞI’NDA CEPHELER İngilizler bir yıla yakın süreyle bölgeyi kontrol altında tuttu. Türk birlikleri, 29 Nisan 1916 tarihinde Kutü’l Ammare’de İngilizlere ağır kayıp verdirdi. 1917 yılında İngilizler karşı taarruza geçti. Arap kabileleri de İngilizlerin yanında yer aldılar. Bu durum sonucunda İngilizler Irak’ı ele geçirdi. 8 Kasım 1918 tarihinde Musul’u işgal etti.

I. DÜNYA SAVAŞI’NDA CEPHELER Galiçya Cephesi Romanya savaşa girer girmez Avusturya-Macaristan sınırını geçerek Transilvanya’nın bir kısmını işgal etti. Alman ve Türk birlikleri yardım amacıyla Galiçya’ya gönderildi. 33 000 kişilik Türk kuvveti burada çetin mücadeleler verdi.

I. DÜNYA SAVAŞI’NDA CEPHELER Hicaz Cephesi Şerif Hüseyin İngilizlerin yardımıyla 9 Haziran 1916 tarihinde Cidde, Mekke ve Taif’te isyan başlattı. Türk kuvvetleri önemli başarı gösterse de bu yerler Şerif Hüseyin’in eline geçti. Cidde, Mekke ve Taif’in düşmesinden sonra mücadele Medine’de devam etti. Mondros Mütarekesinin imzalanmasından sonra Medine Arap ve İngiliz temsilcilere teslim edildi.

I. DÜNYA SAVAŞI’NDA CEPHELER Filistin Cephesi İngilizler 1916 sonlarında Süveyş Kanalından Suriye’ye kadar olan bölgede taarruza başladı. I. Gazze ve II. Gazze Muharebelerinde İngiliz kuvvetleri püskürtüldü. 31 Ekim’de III. Gazze Muharebesi yaşandı. Bu muharebe sonrasında Gazze ve Kudüs İngilizlerin eline geçti.

I. DÜNYA SAVAŞI’NDA CEPHELER Osmanlı Ermenilerinin Yeniden Yerleştirilmeleri; Osmanlı Devletinin I. Dünya Savaşı’na girmesiyle birlikte Ermeni çeteleri savaşa giden orduların boş bıraktığı Doğu Anadolu’da Müslüman halka saldırdı, köyleri yakıp-yıktı ve insanları katletti. 24 Nisan 1915 tarihinde vilayetlere ve mutasarrıflıklara gizli bir tamim gönderildi. Bu tamimde; Ermeni komite merkezlerinin kapatılması, evraklarına el konulması ve komite elebaşlarının tutuklanması isteniyordu.

I. DÜNYA SAVAŞI’NDA CEPHELER Enver Paşa’nın, 2 Mayıs 1915 tarihinde Dahiliye Nazırı Talat Paşa’ya gönderdiği yazıda Ermenilerin isyan çıkarmayacak şekilde dağıtılmaları, uygulamanın yalnızca isyan çıkarılan bölgedeki Ermenilere uygulanması istendi. 27 Mayıs 1915 tarihinde çıkarılan geçici kanunla asayişi bozan silahlı saldırganların, casusluk ve vatana ihanet eden köy ve kasaba halkının başka yerlere sevk ve iskan etme yetkileri orduya devredildi.