PROJE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ A- FİRMA KÂRLILIĞI BAKIMINDAN DEĞERLENDİRME (MİKRO ANALİZ) 1. Yatırım Kârlılık Analizi a) Kârlılık Yöntemi b) Geri Ödeme Süresi Yöntemi c) Net Bugünkü Değer Yöntemi d) İç Kârlılık Yöntemi 2. Finansal Analiz a) Likidite Analizi b) Sermaye Yapısı Analizi B- ULUSAL KARLILIK BAKIMINDAN DEĞERLENDİRME (MAKRO ANALİZ) 1. Temel Kriter - Katma Değer - Analizi 2. Ek Ölçütler a) İstihdam Etkisi b) Gelir Bölüşümü Etkisi c) Net Döviz Etkisi d) Uluslararası Rekabet Gücü Etkisi 1

Yatırım Projelerinin Milli Ekonomi Açısından Değerlendirilmesi Sermaye, özellikle gelişmekte olan ülkelerde kıt bir kaynak olduğundan, mümkün olabilen bütün bütün yatırım projelerinin aynı anda gerçekleştirilmesine imkan yoktur. Bu nedenler, devlet, eldeki kaynakları, planlı ve dengeli bir şekilde, ülkenin kalkınmasını gerçekleştirecek projelere yönlendirecektir.

Devlet, bunu genellikle çeşitli teşvik tedbirleriyle yapmaktadır. Devlet, teşvik için kendisine gelen projeler arasından, milli ekonomi açısından en yüksek faydayı sağlayan projelere öncelik verecektir. Milli ekonomi açısından bir yatırım projesi; milli gelire, istihdama, dış ödemeler dengesine vb. katkıda bulunmalıdır.

Devletin teşvik vermesinin amacı; refah seviyesini arttırmak, verimliliği arttırmak, ihracatı teşvik etmek, istihdamı arttırmak, gelir dağılımını düşük gelir grupları lehine iyileştirmek, kalkınmada öncelikli bölgelerde ekonomik kalkınmayı sağlamaktır.

Bu gibi nedenlerden ötürü, yatırım projelerini milli ekonomi açısından değerlendirirken, projelerin bu amaçları ne kadar gerçekleştirdiklerini ölçmek gerekir.

1- Temel Ölçüt - Katma Değer Etkisi 2- Ek Ölçütler — İstihdam etkisi, Yatırım projelerinin ulusal ekonomi açısından değerlendirilmesinde kullanılan ölçütler şunlardır; 1- Temel Ölçüt - Katma Değer Etkisi 2- Ek Ölçütler — İstihdam etkisi, — Gelir dağılımı etkisi, — Net döviz etkisi, — Uluslararası rekabet gücü etkisi,

1- Temel Ölçüt - Katma Değer Analizi Katma değer, bir projenin genel ekonomi üzerindeki genel etkilerini gösteren temel ölçüttür. Katma değer, belirli bir dönem içerisinde yatırım projesinin yaratacağı üretim faktörleri gelirlerinin toplamıdır. Üretimin değeri ile diğer birimlerden satın alınan girdilerin değeri arasındaki fark olarak da tanımlanabilmektedir. Brüt Katma Değer = Vergiden Önceki Kar + Faiz + Maaş ve Ücretler + Kira Giderleri + Dolaylı Vergiler + Amortismanlar

ÖRNEK Yıllar Yatırım Tutarı Katma Değer 100000 TL 1 2 75000 TL 3 İki yılda tamamlanacak bir yatırımın yıllar itibariyle yatırım maliyeti ve katma değeri aşağıdaki gibidir. İskonto oranı %15 ise, yatırımın net bugünkü değerini hesaplayınız. Proje kabul edilmeli midir? Yıllar Yatırım Tutarı Katma Değer 100000 TL 1 2 75000 TL 3 120000 TL 4 150000 TL 5

NBD = 280830 – 186957 = 93873 TL NBD > 0 olduğu için proje KABUL. KD Bugünkü Değeri F / M = --------------------------------- > 1 YT Bugünkü Değeri

ÖRNEK Yatırım tutarı 400000 TL olan bir projeye ilişkin veriler aşağıdaki gibidir: Personel ve işçilik : 50000TL Kiralar : 20000TL Faizler : 30000TL Vergiden Önceki Kar : 120000TL Amortismanlar : 40000TL Brüt Katma Değer = 260000TL

BKD’e göre Sermaye/Hasıla Oranı = 400000/260000 = 1,54 *** bir birimlik brüt katma değer elde etmek için 1,54 birimlik sermayeye ihtiyaç olduğunu göstermektedir.

2- Ek Ölçütler Proje değerlendirilmesinde ek ölçütler, temel ölçütlerle karşılanan hedeflerin dışında kalan kalkınma hedeflerinin gerçekleşmesine çalışır ve bu nedenle projenin bunlar üzerindeki katkısını değerlendirmeyi amaçlar.

a. İstihdam Etkisi Yüksek istihdam gücü yaratan projeler, işsizlik sorunun çözümlenmesi açısından büyük önem taşımakta ve tercih edilmektedir. Bir yatırım projesinin, istihdam etkisi yönünden değerlendirildiği zaman, projenin gerek vasıfsız ve gerekse vasıflı işçiler olarak etkilerini göz önünde tutması gerekmektedir. Burada kullanılması gereken en temel ölçüt Sermaye İstihdam Oranı’dır.

Toplam Yatırım Tutarı SİO = ----------------------------------------- İstihdam Edilecek Kişi Sayısı

Projelerin istihdam etkisi değerlendirilirken, dolaylı ve dolaysız etkileriyle birlikte dikkate alınması gerekmektedir. Projenin doğrudan kendisinin yaratacağı istihdam, dolaysız istihdamı oluştururken; söz konusu proje ile bağlantılı diğer projelerin yaratacağı istihdam, dolaylı istihdam olarak karşımıza çıkmaktadır.

ÖRNEK Bir yatırım projesinin toplam yatırım tutarı 250000 TL ve istihdam edilecek kişi sayısı 200 kişi ise, yatırım projesinin istihdama sağladığı katkı açısından değerlendiriniz. SİO = 250000 / 200 = 1250 TL/Kişi *** SİO, bir kişiye istihdam sağlamak için 1250 TL harcama yapılması gerekliliğini göstermektedir.

Örnek: A yatırım projesinin dolaysız ve dolaylı olarak yaratacağı niteliksiz (vasıfsız) ve nitelikli (vasıflı) istihdam ile söz konusu projenin ve ilişkili olduğu diğer projelerin toplam yatırım tutarları aşağıdaki gibidir. Buna göre; projenin toplam istihdam etkisini (dolaylı ve dolaysız), dolaysız toplam istihdam etkisini, dolaylı toplam istihdam etkisini, dolaysız nitelikli istihdam etkisini ve dolaysız niteliksiz istihdam etkisini hesaplayınız.

İstihdam Edilecek Yeni İşgücü Niteliksiz İşgücü Nitelikli İşgücü Toplam İşgücü Toplam Yatırım Tutarı A Yatırım Projesi Dolaysız İstihdam Etkisi 300 50 350 300000 TL Girdi Sağlayacak Dolaylı İstihdam Etkisi 40 5 45 80000 TL Çıktı Kullanacak Dolaylı İstihdam Etkisi 30 35 120000 TL Toplam 370 60 430 500000 TL

Toplam İstihdam Etkisi= 500000TL/430 Kişi Dolaysız Toplam İstihdam Etkisi= 300000TL/350Kişi = 857 TL/Kişi Dolaylı Toplam İstihdam Etkisi= 200000TL/80Kişi = 2500 TL/Kişi Dolaysız Nitelikli İstihdam Etkisi= 300000TL/50Kişi = 6000 TL/Kişi Dolaysız Niteliksiz İstihdam Etkisi= 300000TL/300Kişi = 1000 TL/Kişi

b. Gelir Bölüşümü Etkisi Projelerin uygulanması, katma değerin bölüşümünü iki yoldan etkileyebilir. İlk olarak, katma değer sosyal gruplar arasında farklı bir şekilde bölüşülür, bu durumda sosyal bölüşüm etkisi önemlidir. İkinci olarak, katma değer bir ülke içindeki çeşitli bölgeler arasında farklı bir şekilde bölüşülür; bu da, bölgesel bölüşüm etkisi olarak nitelendirilir.

c. Net Döviz Etkisi Çok sayıda ekonomilerde, yatırım mallarının büyük çoğunluğu dış ülkelerden karşılanmaktadır. Buna bağlı olarak, bu yatırımlarda kullanılan girdi ihtiyaçlarının, bazı hammadde ve malzemenin ithal edilmesi karşılanması zorunluluğu vardır. Projenin dış ödemeler dengesine etkisi, döviz harcamaları açısından yatırım süresinde hammadde, yardımcı madde ve işletme malzemeleri alımları dolayısıyla söz konusudur. Döviz gelirleri açısından ise, proje ile üretilecek malların ihracatı dolayısıyla söz konusudur.

Ödemeler bilançosu, bir ülkedeki kişi veya işletmelerin diğer ülkelerle yürüttükleri ekonomik faaliyetler sonucunda oluşan döviz giriş ve çıkışlarını göstermektedir. Burada, döviz girişlerinin döviz çıkışlarından fazla olması, yani ödemeler dengesinin fazla vermesi istenir. Bu nedenle, döviz kazandırıcı yatırım projelerine ağırlık verilmektedir.

— Projenin doğrudan döviz geliri etkilerinin ölçülmesi, Bir yatırım projesinin ekonomik değerlendirilmesinin önemli yönlerinden biri, projenin uygulanmaya konmasıyla, o ülkenin döviz gelirleri üzerindeki etkilerinin ölçülmesidir. Bu, iki aşamayı içerir: — Projenin doğrudan döviz geliri etkilerinin ölçülmesi, — Projenin ithalâtı ikame etkisinin ölçülmesi. 23

1. Aşama: Projenin Net Döviz Akımlarının Bulunması 2. Aşama: Bir projenin Ödemeler Dengesi Üzerindeki Etkilerinin Saptanması 3. Aşama: Projenin İthalatı İkame Etkisinin Hesaplanması 4. Aşama: Projenin Net Döviz Etkisinin Hesaplanması 24

NET DÖVİZ ETKİSİ TABLOSU MADDELER YATIRIM DÖNEMİ   İŞLETME 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1.Döviz Girişleri 22 1.1.Yabancı Ödenen Sernaye 12 - 1.2.Dış Kredili Teçhizat 1.3.İhracat 2.Döviz Çıkışları 4,6 7,6 7,4 7,2 4,4 2.1.Patent 2.2.İthal Edilen Maddeler 1,6 2,4 2.3.Dış Borç Ödentileri 2.4.Yabancı Personelin Ücret Transferi 0,6 0,4 0,2 2.5.Yabancı Hissedarlara Ödenen Kar Payı 2.6.Dış Borç Faizleri 3.Net Döviz Akımı (1-2) 21 -3,6 -5,6 -2,4 -1,4 -1,2 4.İthal İkame Etkisi 16 14 13 Net Döviz Etkisi (3-4) 8,4 10,4 10,6 10,8 13,6

d. Uluslararası Rekabet Gücü Etkisi İhracata dönük bir projenin üretim mallarının, uluslararası pazarlarda rekabet edici olup olmadığını, böylece ihraç edilme şansının varlığını araştırmak, değerlendirici açısından önem taşır. Ayrıca, ekonomik üretim kapasitesi, iç piyasadaki tüketimi fazlası ile aşan projelerin değerlendirilmesi özel bir değerlendirme gerektirir.

TEŞEKKÜRLER… Prof.Dr. Öcal USTA 27