Eğitim Sen Eğitim Uzmanı E-mail: erkanaydogan@gmail.com TORBA YASA TASARISI NELER İÇERİYOR? Dr. Erkan AYDOĞANOĞLU Eğitim Sen Eğitim Uzmanı E-mail: erkanaydogan@gmail.com

Türkiye İşgücü Piyasası İle İlgili Temel Veriler; İstihdam edilen nüfus = 22 milyon 972 bin kişi; İstihdam edilenlerden 10 milyon 107 bininin (%44) herhangi bir sosyal güvencesi yok. Bunların yarısı tarımda, diğer yarısı tarım dışı sektörlerde istihdam ediliyor; 14 milyon 12 bin (toplam istihdamın %61’i) ücretli, maaşlı ve yevmiyeli çalışanın 10 milyonunu genç işçiler oluşturuyor. Bu oran 20 yıl önce toplam işgücünün %36’sı kadardı; İşgücünün %71’i erkek (16 milyon 310), %29’u kadın (6 milyon 662). Erkeklerin & 38’i, kadınların %60’ı kayıt dışı istihdam ediliyor; Türkiye’de 3 milyon 216 bin ücretsiz aile işçisi var; Kayıt dışı çalışanlar içinde en büyük grubu ücretsiz aile işçileri, onlar içinde de en büyük grubu yine kadınlar oluşturuyor.

YILLARA GÖRE DOLU KADRO DAĞILIMI KAMU İDARELERİNDEKİ KADRO ve POZİSYONLARIN YILLARA GÖRE DOLU KADRO DAĞILIMI YILLAR MEMUR SÖZLEŞMELİ SÜREKLİ KAPSAM DIŞI KAPSAM İÇİ TOPLAM   PERSONEL İŞÇİ 2001 1.641.925 199.060 275.932 18.706 65.295 2.200.918 2002 1.653.369 195.180 247.415 17.908 65.278 2.179.150 2003 1.670.157 146.316 304.039 6.309 28.671 2.155.492 2004 1.672.374 124.997 306.833 5.067 26.368 2.135.639 2005 1.686.689 134.615 252.121 4.520 21.423 2.099.368 2006 1.695.180 132.553 199.890 3.603 9.862 2.041.088 2007 1.717.267 188.875 197.746 3.819 11.364 2.119.071 2008 1.724.486 212.581 206.556 3.200 7.966 2.154.789 2009 1.727.376 236.801 205.848 3.268 7.876 2.181.169 2010 1.776.412 262.555 226.820 3.096 7.805 2.276.688 Kaynak: Devlet Personel Başkanlığı, 2010

2002-2010 Dolu Kadro Karşılaştırması 2002 Yılı Dolu Kadrolar TEŞKİLATLAR   DOLU KADRO MERKEZ 212.733 TAŞRA 1.413.316 YURTDIŞI 300 DÖNER SERMAYE 9.737 FON 99 KEFALET SANDIĞI 25 TOPLAM 1.636.210 KİT TOPLAMI 17.159 GENEL TOPLAM 1.653.369 2010 Yılı Dolu Kadrolar TEŞKİLATLAR   DOLU KADRO MERKEZ 244.500 TAŞRA 1.517.359 YURTDIŞI 299 DÖNER SERMAYE 7.548 KEFALET SANDIĞI 24 TOPLAM 1.769.730 KİT TOPLAMI 6.682 GENEL TOPLAM 1.776.412

OECD Ülkelerinde Kısmi Süreli İstihdam

TORBA YASA’DA NELER VAR? AKP Hükümeti, “Devletin borçlarının yeniden yapılandırılması” gündemi üzerinden yaptığı hazırlıklarını tamamlayarak kapsamlı prim aflarından, esnek, kuralsız ve güvencesiz çalışmayı yaygınlaştıran düzenlemelere, 657 Sayılı DMK’da yapılması düşünülen değişikliklerden işsizlik sigortası fonundan patronların daha fazla yararlanmasına kadar çok sayıda düzenlemeyi Meclis gündemine getirdi. 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu; 4857 Sayılı İş Kanunu; 657 Sayılı DMK; 4046 Sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun vb gibi pek çok kanunda yapılan düzenlemelerle, mevcut durumdan çok daha kötü ve geri düzenlemeler öngörülüyor.

Genel Sağlık Sigortası (GSS) kapsamı genişliyor! Tasarıyla, genel sağlık sigortalıların kapsamı genişletiliyor. Buna göre, çıraklar, stajyer öğrenciler, üniversitelerde kısmi zamanlı çalıştırılan öğrenciler, yabancı uyruklu öğrenciler, stajyer avukatlar, İŞKUR’un açtığı meslek edinme kurslarına katılanlar, kendileri üzerinden genel sağlık sigortası kapsamında olacak; bu kursa katılanların bakmakla yükümlü oldukları da bu kapsamda yer alacak. Yabancı öğrenciler ise öğrenim gördükleri süre boyunca prime esas günlük kazanç alt sınırının 30 günlük tutarı üzerinden katkı payı ödeyerek, genel sağlık sigortasından yararlanacak. 1 Ocak 2012’de yürürlüğe girecek GSS sonrasında herkes gelirinin %12,5’u oranında prim ödemedikçe sağlık hizmetlerinden yararlanamayacak.

Asgari Ücretlilerin Yaş Sınırı Yükseltiliyor! Tasarıda plan ve bütçe komisyonunda kabul edilen “18 yaşından küçük sigortalılar için prime esas aylık kazanç alt sınırı, yaşlarına uygun asgari ücret tutarına çekilecek” ifadesi, asgari ücret yaş sınırının 16’dan 18’e çıkarılması anlamına geliyor. Ancak bu durum tepki göreceği için bu kadar açık bir şekilde belirtilmiyor. Düzenlemede “böylece bu sigortalılar yönünden asgari ücret ile sigorta primine esas kazanç arasındaki farklılık ortadan kaldırılacak. İşveren üzerindeki prim yükü azaltılacak” ifadesi kullanılıyor. Türkiye’de çalışan yaklaşık 250 bin genç, geçmiş yıllara göre ortalama 85 TL daha az ücret alacak.

Kısmi Süreli Çalışanlar Primlerini Cebinden Tamamlamak Zorunda! 4857 sayılı İş Kanununun 13 üncü ve 14 üncü maddelerine göre kısmi süreli veya çağrı üzerine çalışanlar ile bu Kanuna göre ev hizmetlerinde ay içerisinde 30 günden az çalışan sigortalıların eksik günlerine ait genel sağlık sigortası primlerini 30 güne tamamlama yükümlülüğü 01/01/2012 tarihinde başlar.” Bu düzenleme ile “kısmi süreli”, “çağrı üzerine” vb nedenlerle bir ay içinde sigortası eksik yatmış olan (Taşeron işçi, yevmiyeli çalışanlar vb gibi) bir emekçinin sigortasını “30 tam güne” kendi cebinden tamamlaması isteniyor.

Stajyer çalıştırma üzerinden ucuz emek sömürüsünün önü açılıyor! Tasarıyla mesleki eğitim gören öğrencilerin staj yapabilecekleri işyeri sayısı artırılıyor. 10’un üzerinde işçi çalıştıran işyerleri, stajyer uygulama kapsamına alınacak. İşyerinde staj yapan öğrencilerden 18 yaşını bitirenlere asgari ücretin üçte biri oranında ücret verilecek. Bu oran daha önce asgari ücretim üçte ikisi oranındaydı. Bakanlar Kurulu, 5 ve üzerinde işçi çalıştıran işyerlerini de stajyer uygulama kapsamına almaya yetkili olacak. Böylece düşük ücretli stajyer sömürüsünün yaygınlaştırılması Bakanlar Kurulu’nun kararına bağlı olacak. Tasarıda “işletmelerde meslek eğitimi gören örgün eğitim öğrencilerine, asgari ücretin net tutarının yirmi ve üzerinde personel çalıştıran işyerlerinde yüzde 30’undan, yirmiden az personel çalıştıran işyerlerinde yüzde 15’inden, aday çırak ve çırağa yaşına uygun asgari ücretin yüzde 30’undan aşağı ücret ödenemez” denilerek örgün eğitimdeki yüz binlerce gencin üç kuruşluk ücretlerine resmen göz dikilmektedir.

Kısa Çalışma Ödeneğinin Süresi ve Kapsamı Genişletiliyor! Torba Yasa tasarısının 58. maddesi ile “Genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak önemli ölçüde azaltılması veya işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen geçici olarak durdurulması hallerinde, işyerinde üç ayı aşmamak üzere kısa çalışma yapılabilir.” ifadesini kullanılıyor. 4447 sayılı kanunda daha önce “genel ekonomik kriz ve zorlayıcı sebepler” ifadesi daha da genişletiliyor. Örneğin talep azalmasına bağlı olarak yaşanacak sektörel ya da bölgesel bir kriz durumunda işverenlerin kısa çalışma ödeneğine başvurmaları kolaylaşıyor. Bu düzenleme ile kısa çalışma ödeneğine başvurma uygulamasını kolaylaştırılıyor. Kısa çalışma ödeneğinin süresini altı aya kadar uzatmaya ve işsizlik ödeneğinden mahsup edilip edilmeyeceğini belirlemeye Bakanlar Kurulu yetkili…

İşsizlik Sigortası Fonu “İstihdamı Teşvik” Gerekçesiyle Patronların Kullanımına Açılıyor! Tasarıyla 31 Aralık 2015 tarihine kadar ilk defa işe alınacak her bir sigortalı için, özel sektör işverenine sigorta primi desteği getiriliyor. Buna göre, 31 Aralık 2015’e kadar işe alınan sigortalının, sigorta primlerinin işverene ait tutarı, işe alındıktan sonra belirli sürelerle İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanacak. Düzenleme ile 18-29 yaş arası erkekleri ve 18 yaş üstü kadınları istihdam edenlerin sigorta primlerinin işveren hisselerine ait tutarının, işe alındıkları tarihten itibaren İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanması yoluna gidiliyor. Böylece bugüne kadar olduğu gibi, bugünden sonra da işsizlere ödenmesi gereken Fon gelirleri patronlara “istihdam teşviki” olarak aktarılıyor. İlk bakışta “istihdamı teşvik” gibi algılanabilecek bu uygulama sonucunda 30 yaş ve üzeri çalışan işçilerin işe alınması neredeyse imkânsız hale gelecek. Bu uygulama sanıldığının aksine istihdamı teşvikten çok, özellikle 30 yaş üzerindeki işsizlerin istihdamı zorlaşacak…

Turizmde fazla mesai ücreti fiilen ortadan kalkıyor! İşverenlerin yeni işçi alımını kolaylaştırmak gerekçesiyle ilk defa işe girişlerde 2 ay olan deneme süresi 4 aya çıkarıyor. Turizm sektöründe de 4 ay ‘denkleştirme süresi’ uygulaması getirilerek, turizm sezonunda fazla mesai uygulamasına fiilen son veriliyor. Torba yasanın komisyonda görüşmeleri sırasında ise ‘25 yaş’ sınırı kaldırılarak, yerine ‘ilk defa işe girenler’ ifadesi konuldu. Böylece, yaş sınırı olmaksızın, ilk defa işe girenler için halen maksimum 2 ay olan deneme süresi 4 aya çıkartıldı. İşverenin işi dört aylık bir iş ise sürenin sonunda işçi kapının önüne konulabilecek. Bir sonraki gittiği işyerinde de ‘ilk defa işe giren’ işçi muamelesi görecek kişi, burada da 4 ay deneme süresine tabi olacak. Böylece işçi yıllarca stajyer konumundan kurtulamayacak. Denkleştirme uygulamasının yapıldığı dönemlerde işçiler yasaya göre günde 11 saat çalıştırılabiliyor. Uygulamada ise 11 saatlik süre turizm sektöründe genellikle aşılıyor. Fazla çalışılan süreler için artık fazla mesai ücreti ödenmeyecek.

Sicil yerine “disiplin” kavramı getiriliyor! Kademe ilerlemesinde memurun “olumlu sicil” alması şartı aranmayacak. 6 yılda bir verilen kademe ilerlemesinin koşulları da değiştirilerek, “olumlu sicil” yerine “disiplin cezası almamak” koşulu getiriliyor. Buna göre, 8 yıl içinde herhangi bir disiplin cezası almayan memurlara bir kademe ilerlemesi daha verilecek. Sicil yerine “disiplin” kavramının getirilmesi, bu maddenin bir anlamda Hükümet açısından “uslu durmayan, onun işaret ettiği sendikaya üye olmayan, hakkına sahip çıkan kamu emekçilerini cezalandırma” mantığı ile hazırlandığını gösteriyor.

Vali ve kaymakamlar üst disiplin amiri oluyor! Disiplin cezası vermeye yetkili disiplin amirleri; yürütülen hizmetin özellikleri ve çalışma şartları dikkate alınarak genel yönetmelikte belirtilen esas ve usuller çerçevesinde, kurumlarınca tayin ve tespit edilen amirler olacak. Valiler illerde, kaymakamlar ilçe sınırları dâhilindeki kamu kurum ve kuruluşlarının taşra teşkilatında görev yapan her düzey personelin üst disiplin amiri olacak. Vali ve kaymakamların üst disiplin amiri yapılması, onların emriyle soruşturma açılması ve bunun sonucunda sürgün cezalarının çıkmasının önünü açıyor. Yıllardır il ve ilçelerde devlet görevlisi olarak görev yaptığı kabul edilen ve tüm vatandaşlara eşit mesafede olması gereken kimi vali ve kaymakamların AKP Hükümetinin gözüne girmek için birer “Hükümet görevlisi” gibi hareket ettiği düşünüldüğünde bu maddenin uygulanmasının nasıl sonuçlar ortaya çıkaracağını tahmin etmek güç değil.

“Ödünç Memurluk” ile sürgün yasal hale geliyor! Tasarıda, “memurların, kamu yararı ve hizmet gerekleri sebebiyle ihtiyaç duyulması halinde kurumlarınca Devlet Personel Başkanlığının uygun görüşü alınarak diğer kamu kurum ve kuruluşlarında 6 aya kadar geçici süreli olarak görevlendirilebileceğine” ilişkin düzenleme yapılmış. Daha birkaç ay önce Kayseri'nin Sarız ilçesi kaymakamı cezaevinde kadın gardiyan olmadığı için ilçe milli eğitim müdürlüğünden kadın öğretmenlerin cezaevinde kadın mahkûmların üzerini araması için görevlendirilmesini istemişti. O zaman bu uygulama yasal değildi ancak AKP Hükümeti bunu da düşünmüş. Artık kimse ben öğretmenim, doktorum, büro emekçisiyim benim haklarım var diyemeyecek. Memurun onayı dışında yapılacak bu görevlendirme, çeşitli nedenlerle “istenmeyen” personelin başka kurum ve illere gönderilmesinin önünü açıyor.  

4-C statüsü yaygınlaştırılmak isteniyor ! Kurumlarında atama imkanı olmayan memurlar, Devlet Personel Başkanlığınca belirlenen başka bir kurumdaki boş kadroya atanabilecek. Bu durumda olan memurlar, atama işlemi yapılıncaya kadar kurumlarında niteliklerine uygun işlerde çalıştırılacak ve eski kadrolarına ait mali haklardan ve sosyal yardımlardan yararlanmaya devam edebilecek. 657 sayılı DMK’nın 4-C maddesi yukarıda belirtilen işlemin bizzat yapıldığı bir düzenlemedir. Özelleştirilen kamu işletmelerindeki kamu işçileri, 4-C kadrosuna geçene kadar özlük haklarını ve ücretlerini tam almış daha sonra işçilerin 4-C’ye geçirilmesi ile ücret ve özlük haklarında yarıdan fazla kayıp yaşanmıştır. Tasarıda ayrıca; “memurların yürüttükleri hizmetin özelliklerine göre, tespit edilen çalışma saat ve süreleri ile görev yerlerine bağlı olmaksızın çalışabilmeleri mümkündür”. “ İfadesi kullanılarak 4-C’li çalışma statüsünün kamuda yaygınlaştırılmaya çalışıldığı anlaşılmaktadır.

Özelleştirme Uygulamalarında Yargı Devreden Çıkarılıyor! Torba Yasa tasarısında 4046 sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun'una geçici madde eklenerek, maddenin yürürlüğe girdiği andan itibaren özelleştirmeye karşı açılan davalardan feragat edilmesinin önü açılıyor. Bu düzenleme ile özelleştirmeye karşı açılan "yürütmeyi durdurma” ve "iptal" kararlarının alındığı davaları bertaraf etmek amaçlanıyor. Madde düzenlemesine göre, özelleştirmesi tamamlanarak teslimi edilen kuruluşların özelleştirilmesi aleyhine açılan davaların dolaylı olarak kaldırılması öngörülüyor. Düzenlemeye göre devri yapılan kamu işletmelerinin geri alım maliyeti “kamu yararı” gerekçe gösterilerek yapılmayacak ve bu şekilde yüksek yargı kararları by pass edilmiş olacak. Anayasa Referandumunda Anayasanın 125. maddesinin Danıştay’a vermiş olduğu “yerindelik denetimi”nin kaldırılmasının ardından yapılan bu düzenleme ile kelimenin tam anlamıyla özelleştirme uygulamalarında yargı devreden çıkarılıyor.

Merkezdeki belediye işçileri taşraya sürülecek! İl özel idarelerinin sürekli işçi kadrolarında çalışan ihtiyaç fazlası işçiler, Karayolları Genel Müdürlüğünün taşra teşkilatındaki sürekli işçi kadrolarına, belediyelerin (bağlı kuruluşları hariç) sürekli işçi kadrolarında çalışan ihtiyaç fazlası işçiler, Milli Eğitim Bakanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğünün taşra teşkilatındaki sürekli işçi kadroları ile sürekli işçi norm kadro dâhilinde olmak üzere ihtiyacı bulunan mahalli idarelere atanır. İhtiyaç fazlası işçilerin tespitini yapmak üzere vali veya görevlendireceği vali yardımcısının başkanlığında, il emniyet müdürü, defterdar, il milli eğitim müdürü, Türkiye İş Kurumu il müdürü, Karayolları Genel Müdürlüğü bölge müdürü, il mahalli idareler müdürü ve işçi devreden işyerinde toplu iş sözleşmesi yapmaya yetkili işçi sendikası temsilcisinden oluşan bir komisyon kurulur. Mahalli idarelerde 122.343 işçi norm kadrosu bulunduğu, fakat 174.644 işçi çalıştığı belirtilmektedir. Bu düzenleme ile norm fazlası işçiler ile norm içinde olup da ihtiyaç fazlası olan işçilerin belirtilen kurumlara geçişi, başka bir ifade ile sürgünü gerçekleştirilmek isteniyor.

TORBA YASANIN ASIL HEDEFİ; Güvencesizleştirmenin ve esnek çalışmanın Yaygınlaşması… 4-C statüsü benzeri çalışma biçimini daha da yaygınlaştırmak… Atamaları daha da siyasallaştırmak… Parti-devlet bütünleşmesine gidiş… Suskun, itiraz etmeyen, itaatkar işçi ya da memur profili… Sendikasız ya da yandaş sendikaya üye yeni işgücü profili… Emekçiler arasındaki rekabeti derinleştirmek…

Önümüzdeki Dönemde; Çalışma ilişkilerinde kuralsızlaşma artacak, kamu personelinin istihdamı iş güvencesiz ve sözleşmelilik temelinde olacak… Performans ve disiplin hükümleriyle birlikte kamu istihdamı esnekleştirilecek ve piyasa ile uyumlu bir istihdam politikası benimsenecek… Güvencesiz istihdam yaygınlaşacak ve iş güvencesi sadece küçük bir azınlık için (asker, polis, hakim, savcı vb) geçerli olacak... Emekçiler arasındaki birlik ve dayanışma yerini, acımasız bir yarışa ve rekabete bırakacak… Mücadeleci sendikaların etkisi kırılacak, ‘yandaş ve işbirlikçi sendikacılık’ daha da güçlenecek…