İNSAN-MAKİNA SİSTEMLERİNDE PERFORMANSI ETKİLEYEN SOSYAL FAKTÖRLER Serpil AYTAÇ Ahmet Fahri ÖZOK

İnsan-Makina sistemi İnsan-Makine sistemlerinde insan; operatör, karar veren kontrolör olarak görev yapmaktadır. Manuel kontrol teorisine göre, teknoloji tarafının yanı sıra, kontrol mühendisliği, psikoloji, deneysel psikoloji konularını içeren disiplinler arası aktiviteler, insan davranışlarının tanımlanmasında ve psiko-fizyolojik yorumlanmasında rehber olmuştur. Makine Çalışma alanı Çevre İnsan

İnsan, bir iş sisteminde malzeme, enerji, enformasyon girdileriyle belli yöntemler altında makine ile etkileşimde bulunarak sistemin öngörülen üretimi yapmasını sağlar. En basit operasyonda bile, karakteristik özelliklerinin yanı sıra, kontrolör olarak görev yapan insanın çevresel değişkenler ve hatta kullanılan ilaç, alkol veya yorgunluk gibi faktörler nedeniyle biodinamiğinin, dolayısıyla performansının etkilendiği bilinmektedir. İnsanın psiko-sosyal iç dünyası da performansını bütün fiziksel faktörler yanında, en az onlar kadar, hatta daha fazla etkiler.

SOSYO-TEKNİK SİSTEMLER MODELİ Sosyal Sistem Birey ve takım davranışı Örgüt/takım kültürü Yönetim uygulamaları Liderlik Tarzı Açık iletişimin düzeyi Bireysel ihtiyaçlar ve istekler Teknik Sistem Üretim teknolojisinin türü İçbağımlılık düzeyi Fiziki iş ortamı Üretim sürecinin karmaşıklığı Hammaddenin niteliği Zaman baskısı Optimum Tasarım İş rolleri, görevler, iş akışı Amaçlar ve değerler Yetenek ve beceriler

Ergonomi ve Sosyal Çevre Ergonominin konusu iş ve insan ilişkileridir. İş ve bunu yapan kişi arasındaki tüm ilişkiler ergonominin konusuna girer. Ergonomi, iş ve işi yapan arasındaki tüm ilişkileri incelerken, bu ilişkileri etkileyen çevresel etmenleri de ele alır. Bir iş yapılırken çoğunlukla bir araç, genel bir tanımla makina kullanıldığından "iş" yerine "makina" demek yanlış olmayacaktır. İNSAN - MAKİNA - ÇEVRE

Ergonominin Temel Hedefi İnsanca ERGONOMİ Verimlilik Çalışma ve üretkenlik a)Üretimsel b)Fizyolojik c)Mental

Performans: Bir işi yapan bir bireyin, bir grubun, bir birimin, bir sürecin ya da şirketin o işle amaçlanan hedefe yönelik olarak nereye varabildiği, başka bir deyişle neyi sağlayabildiğinin nicel ve nitel olarak anlatımıdır. Performans kapasitesi ise işçinin belirli bir iş yapabilmek için doğuştan sahip olduğu özellikler ya da sonradan edindiği becerilerinin tümü, kısaca kişinin işe yönelik yeteneklerinin toplamıdır. İnsan performansının birey içi ve bireylerarası dağılımı incelendiğinde, Yaş, Cinsiyet, hastalık durumu, genetik yapı, Çalışma saatleri, çalışma şekli,, alışkanlıklar Kullanılan araç –gerecin karmaşıklığı

İNSAN-MAKİNA SİSTEMİNDE PERFORMANSI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Bireyle ilgili iç faktörler:Yas Cinsiyet Genetik yapı Fizyolojik dönem Hastalık durumu Fiziksel aktivite Diyet Polifarmasi Hormonal durum Emosyonel durum Alıskanlıklar (madde kullanımı, sigara içme, alkol, v.b.)

Performansı Sosyal Açıdan Olumsuz Etkileyen Unsurlar Yetersiz eğitim, Yetersiz iletişim Yetersiz takdir ve ödüllendirme, Açık olmayan görev tanımları, Yetersiz katılımcı yönetim, Yetersiz iş emniyeti, Yetersiz donanım, araç, gereç vs. Aşırı iş yükü, Kadrolama hatası (işe uygun olmayan elemanların organizasyonda istihdam edilmesi), Çalışanlara her şeyden önce “insan” olarak değer vermeme, İşin gerektirdiği bilgi ve beceriye sahip olmama, Şahsi ve ailevi sorunlar (evlilik, çocuk, hastalık vs.), Maddi sorunlar, Duygusal ve ruhsal sorunlar. Çalışan sağlığı ve güvenliği anlayışı Gelişme ve ilerleme olanaklarının yetersizliği, Çevresel stresler

PERFORMANSI ETKİLEYEN SOSYAL FAKTÖRLER Çevresel Stres kaynakları İş yükü Çalışma Koşulları Örgütsel İletişim (yönetim ve takım desteği) İŞ Güvenliği Teşvik Sistemleri

PERFORMANSI ETKİLEYEN BİREY İÇİ VE BİREYDIŞI SOSYAL FAKTÖRLER Örgüt içi kaynaklar: Bireyin örgüt içindeki görevi İşin yapısal özelliği Kariyer gelişimi Örgüt içi ilişkiler Örgütün iç çevresi Örgütün dış çevre ile ilişkileri Davranışların kısıtlanması, Bölüm içi politikalar Yeterli danışma eksikliği Bireysel kaynaklar Aşırı ödüllendirme Yetersiz ödüllendirme İş güvencesizliği İş güvenliğinin yokluğu Rol çatışması Rol belirsizliği Öğrenme, eğitim Kararlara katılamama Motivasyon Birey dışı kaynaklar Çevresel, kimyasal faktörler Teknoloji Çalışma koşulları Sosyal faktörler Fiziksel çevre faktörleri Isı, ışık Basınç Nem Havalandırma Gürültü Radyasyon vb. BİREY İÇİ VE BİREYDIŞI PERFORMANSI ETKİLEYEN SOSYAL FAKTÖRLER İşin yapısal özelliği: Çok fazla veya çok az iş, Kötü çalışma koşulları, Zaman baskısı Motivasyon ve güven: Motivasyon Verimliliği ve kaliteyi etkiler Bir işçi ücret dışında; Sosyalleşme Kendini geliştirme Bir şeyler başarmış olma hissi gibi nedenler için de çalışır. İş tasarımında bunların farkında olmak iş ortamına katkıda bulunur Güven Verimlilik ve çalışan-yönetim ilişkilerini etkiler Çalışana daha fazla sorumluluk verme, çalışanın yönetimce istenileni yapması şansını arttırır.

GENEL DEĞERLENDİRME Yetersiz personel İş yükü ücret Olası riskler iletişimsizlik Etik ikilemler Sosyal statü ve haklar Ödüllendirme Bilgi eksikliği Teknoloji ÇÖZÜM İÇİN SORUNLARIN İRDELENMESİ

Sonuç olarak, İnsan-teknoloji ve iş arasındaki etkileşim ve performans artışını sağlamak için; İnsan-Makine sistemlerinin sayısallaştırılması ve ölçümü, İnsan kapasitesinin genişletilmesi, İnsan yeteneklerinin yararlı hale getirilmesi, İnsan eylemlerinin kolaylaştırılması, Aşırı veya yetersiz yüklenmenin önlenmesi, Katılımcı yönetim, İnsan onuruna yakışır iş sistemi düzenlemesi Çalışma koşullarının iyileştirilmesi İş güvenliği kültürünün yerleştirilmesi Eşitlik ve adalet ilkeleri ile uyumlu bir yönetim politikasının uygulanması gerekmektedir.

Dikkatiniz için teşekkür ederiz saytac@uludag.edu.tr a.ozok@iku.edu.tr