Karmaşıklığı Yönetebilme Kabiliyeti (KYK) ya da Sorun Çözme Kabiliyeti (SÇK) Birey, kurum ve toplumların varlıklarını sürdürebilmelerinin ön-koşulu!

© Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010 Türkiye gelişiyor! GSMH artıyor Nüfusu artıyor Küreselleşme nedeniyle: Başka coğrafyalarda yaşayanlarının sayısı artıyor, Başka coğrafyalarla sermaye alış verişi artıyor, Kültür değişmeleri yaşıyor. Teknoloji ürünleri yaşamına giriyor, Yeni hastalıklar / tedaviler geliyor, Yeni uluslararası ilişkiler: Yeni dostlar Yeni düşmanlar Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

Bütün bunların bileşkesi olarak: Yönetmemiz gereken “karmaşıklık” (complexity) ve onun bir türevi olan “sorunlar” artıyor. Karmaşıklık genelde, toplumun büyüklüğü, bölümlerinin sayısı ve özellikleri, içerdiği uzmanlaşmış toplumsal rollerin çeşitliliği, gösterdiği belirli toplumsal kişiliklerin sayısı ve bütün bunları uyumlu ve işler bir bütün halinde düzenleyecek mekanizmaların türlülüğü olarak anlaşılır. Bu boyutların herhangi birini çoğaltmak bir toplumun karmaşıklığını artırır. (Karmaşıklıkta karşılaşılan bir karşıtlığı belirtmek için) avcılık - toplayıcılık ile geçimini sağlayan toplumlarda sadece bir kaç düzine belirgin toplumsal kişilik varken, çağdaş Avrupa nüfus sayımlarında 10,000 ilâ 20.000 arasında değişen özgün mesleki roller olduğu saptanmıştır; sanayi toplumlarında ise toplam olarak 1,000,000 türlü toplumsal kişilik bulunmaktadırlar (McGuire 1983; Tainter 1988) Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

© Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010 VE BİRKAÇ TANIM DAHA! “Sorun”, istenmeyen bir durum ya da karşısında engeller bulunan istendik bir durum, “Çözüm”, bir sorunu daha katlanılabilir bir düzeye indirmek, “SÇK”, sorunlara çözüm geliştirebilme kabiliyeti, “KYK”, karmaşıklığı yöneterek yeni sorun(lar) üretilmesini önleme kabiliyeti. Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

Karmaşıklık ve marjinal yarar ilişkisi Bu noktadan sonra karmaşıklığın getirisi negatife döner ! Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

Aynen “Hick yasası” gibi Bilgi girdisi arttıkçe performans artar ve bir noktadan sonra birdenbire düşer! Performance Information Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

© Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010 Yaşamımıza giren her yeni şey, bir kültürel karmaşıklık demektir! Yaşanmış bir örnek 1963 yılında kabul edilen Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu ile Zonguldak maden işçileri ilk defa toplu iş sözleşmesi yaptılar. Sözleşmeye göre maden işçisinin ücreti 13 TL’den 113 TL’ye çıktı. İngiltere’de National Coal Board da bu tarihlerde bir toplu sözleşme yaparak ücretlerde büyükçe bir artış yaptı. EKİ, ücret artışını nakit olarak ödedi ve bu, zaman içinde bir yozlaşmaya yol açtı. NCB ise ücret artışını nakit olarak ödemek yerine, maden işçilerinin çocuklarına eğitim desteği ve ev kredisi olarak verdi. EKİ kültürel karmaşıklığı yönetemeyip zarar görürken NCB, karmaşayı iyi yönetip kendine bağlı bir çalışan grubu, sosyal güvenliği sağlanmış işçiler ve eğitilmiş aile bireyleri elde etti. EKİ (TTK)’nın bugün geldiği “sürdürülemezlik” noktasında bu olayın –ve ardından yol açtıklarının- büyük payı vardır. Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

© Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010 Karmaşıklık artışı’nın sorun stoku artışına dönüşmemesi için ne yapılmalı? Karmaşıklığın getirilerinin negatife dönmemesi için yeni “Karmaşıklık Yönetimi Araçları-KYA” (teknik adıyla Sorun Çözme Araçları-SÇA denilebilir) ortaya konulabilmelidir. Dolaşıma yeni kavramların sokulması (örn. Sorun Kimyası, Seçkin Tavır Ağları vb), Dolaşıma yeni yöntemlerin sokulması (örn. Soru Konferansı vb), Dolaşıma yeni vizyonların sokulması. Kısacası zihinsel yenileşim. Bu yeni KYA / SÇA’nın gerektireceği uygun maliyetli enerji kaynaklarına sahip olmak. Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

Çünkü, karmaşıklık enerji demektir! Daha karmaşık olan bir toplumda, daha çok alt-grup ve toplumsal rol, gruplar ve bireyler arasında daha çok örgüt, daha çok yatay ve dikey kontrol, daha çok bilgi akışı, daha çok bilginin belli bir merkezde toplanması, daha çok uzmanlaşma ve daha çok bölümler arası karşılıklı bağımlılık vardır. Bu boyutların herhangi birini genişletme, biyolojik, mekanik ya da kimyasal enerji gerektirir. Fosil yakıtların sağladığı yardımdan önce, bir toplumun karmaşıklığını artırmaktan anlaşılan şey nüfusunun çoğunluğunun daha çok çalışması zorunluluğuydu. (Tainter 1988, 1992, 1994a, 1995a, 1995b). Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

Bu 2 koşul sağlanamaz ise! Artan karmaşıklıkları yönetmek için yeni KYA / SÇA geliştirilmesi ve uygun maliyetli enerji kaynakları temini, bir toplumun sürdürülebilirliğinin olmazsa olmaz koşuludur. Roma İmp. ve Osmanlı İmp. bu nedenle yıkıldılar. Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

Osmanlı İmp. Nasıl Çöktü? Fetih makinesi yeniçeri mekanizması, yeterli düzeyde fetih yapabilecek “yenilikleri” (kavram, yöntem, vizyon) yapamaz hale gelince, masraflarını önce enflasyonla finanse etti. Enflasyon katlanılamaz hale gelince yeniçeri ocağı lağvedildi; yerine kurulan nizam-ı cedid de yeni KYA geliştirip yeterli fetih gerçekleştiremeyince sistem çöktü, imparatorluk parçalandı. Yani neden“müstevlilerin emelleri” değil, bir evrensel kuralın işleyişidir. Emeller ise ancak sonuçlardan birisidir. Yaşamını sürdüremeyen organizmaların diğerlerine besin olması kaçınılmazdır. Buna kızmak değil, anlamak ve “besin” olmamak için yeni KYA geliştirmek gerekiyor. Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

Karmaşıklığı Yönetme Kabiliyetimiz Düşük mü? Niçin? Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

KYK / SÇK Somut karşılığı nedir? Toplumsal KYK = Σ Kurumsal KYK + Σ Bireysel KYK Kurumsal KYK = Σ Bireysel KYK Toplumsal KYK = Σ Bireysel KYK Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

© Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010 Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

© Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010 Her katmandaki kabiliyetimizi gösteren nesnel göstergelere sahip değiliz..ama, toplumsal SÇK için 8 bileşenli bir gösterge sistemi önerilebilir.. Sorunun Tanımlanmışlık Düzeyi, Soruna yol açan Kök-Nedenlerin ortaya konulmasındaki Netlik, Sorunun, diğer sorunlarla Etkileşim Mekanizmasının Anlaşılmışlık Düzeyi, Sorunun çözümü için geliştirilmiş ve sorunun paydaşlarının katkılarına açılmış olan bir Politika Belgesinin varlığı ve varsa Kalitesi, Sorunun nedenlerine ve çözümlerine ilişkin katkıların serbestçe akabileceği Kanalların varlığı ve Kalitesi, Çözümlerin Sürdürülebilirliği, Ülkenin kuruluşundan bu yana geçen süre (ne kadar uzun geçmişi varsa varlığını o denli uzun sürdürebilmiş demektir), Sorunlarını çözememek nedeniyle uğranılan zarar. Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

Birkaç önemli konuda göstergeler Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

© Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010 Gösterge 6.1 Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

© Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010 Prof. Dr. Servet ÖZDEMİR, İlköğretim Genel Müdürü; Gazi Üniversitesi Öğretim Üyesi Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

Aradan geçen 87 yılda KYK / SÇK gelişmedi mi? Yeni bir soru! Osmanlı İmparatorluğu KYK / SÇK yetmezliği nedeniyle yıkıldı; ama onun külleri üzerinde Türkiye Cumhuriyeti yeni esaslarla kuruldu. Aradan geçen 87 yılda KYK / SÇK gelişmedi mi? Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

KYK / SÇK ekonomik büyümeden çok kültür ile bağlantılıdır 1923 yılında ekonomik göstergeler: Nüfus ≈ 12 milyon GSMH ≈ 12,000 milyon TL (1968 fiyatlarıyla) Kişi başına GSMH ≈ 1,000 TL 1990 yılında ekonomik göstergeler: Nüfus ≈56,5 milyon (4.7 kat) GSMH ≈ 343,000 milyon TL (28.5) Kişi başına GSMH ≈6.100 TL (6.1 kat) Nüfus artışından arındırıldıktan sonra %610 gibi bir ekonomik büyüme, acaba KYK / SÇK açısından ne ölçüde bir gelişmeye karşılık gelir? Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

Kültür yavaş değişiyor! KYK / SÇK bir kültürdür. Kültürler –hele küresel etkiler altında- çok yavaş değişiyor. Örneğin: 19.yy’da Osmanlı İmp zamanında, mahalle mekteplerindeki “ezber” yaklaşımı, öğretilenlerin “sorgulanamazlığı”na dayalıydı (ez+ber >> göğüs+den >>by heart = par coeur) 2000’li bu yılların modern kolejlerinde, kritik düşünce (critical thinking) önemsenen bir konu değilse, yine benzer bir “sorgulanamazlık” ile eğitim yapılıyor. Halbuki yüksek bir KYK / SÇK kültürü, bütünüyle sınırsız özgürlükte bir sorgulamaya dayanıyor. Osmanlı İmp.’nu çökerten KYK/SÇK yetmezliğinin nedenlerinden önemli birisi halen sürüyor. Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

Yetmezliğin önemli nedenleri Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

J.Tainter’dan bir alıntı daha! Tarihsel örneklerin gösterdiği şey, varlığını sürdürebilecek bir toplumun özelliklerinden birinin, -ya giderek artan veya istikrarlı getiriye sahip ya da tedariki, mâliyeti ve kalitesi güven altına alınmış enerji sübvansiyonu ile finanse edilebilecek azalan verimli- sürdürülebilir bir sorun çözme sistemi olduğudur. Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

© Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010 Peki ne yapılabilir? Öncelikle: Bütün önemli toplumsal (bireysel ve kurumsal) sorunlarımızın, KYK / SÇK yetmezliğinin birer türevi olduğunu farketmeliyiz, Bunlara çözüm olarak geliştirdiğimiz yolların çoğu zaman mevcut karmaşıklığı artırıp yeni sorunlar ürettiğini farketmeliyiz, Buna göre, kök sorunları çözerek “mevcut karmaşıklığı kabul edilebilir ölçüde artıran” yeni KYA / SÇA geliştirebilme kabiliyetimizi artırmalıyız. Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

Kritik kütle oluşumu: Anahtar gereksinim! Bunun için, nüfusumuzun tamamının bu olguyu kavraması gerekmiyor (kuşkusuz kavraması iyi olur), Sorunların köklerini sürekli merak eden, kritik bir kütle oluşturabilecek sayıda kişi ve kurumların kavraması yeterlidir; özellikle de siyasi partiler, Bu oturumun amacı da budur: KYK / SÇK yetmezliği sorununa dikkat çekmek! Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

© Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010 Güçlük nerede? Yüzyıllar boyunca oluşmuş “kısır SÇ kültürü”nün değerleri ve öğretilerinin oluşturduğu toplumsal dokunun, bu yetmezliğini kabullenmesi kolay değildir. Karşılaştığı sorunları: dış mihraklar ve/ya Yönetenler ve/ya Şanssızlık ve/ya Kader ile açıklamak, son derece rahatlatıcı iken, rasyonel düşünce’ye dayalı açıklamaların şansı var mı? “Rasyonel düşünce” deyimini dahi Türkçe’ye çevirmeyişimiz anlamlı değil midir? (ratus (L) > hesaba katmak) Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

Güçlüğün bir diğer kaynağı: Fikir sahiplenme olgusu! Fikirler sahiplenilir, çünkü: Çok sayıda seçenek arasında kararsızlık korkusunu yener, Her fikir bir kimliktir ve de bedavadır, Fikirsizlik toplumda yadırganır, Her insan, rol model olarak benimsediği kişilerin fikirlerini de benimsemek eğilimindedir, Sahiplenen, sahiplendiği fikri destekleyecek kanıt üretmek, bulmak, görmek eğilimindedir, Sahiplenilen fikir kısa süre içinde ona uymayanları süzüp atan bir filtreye dönüşür; o fikir kişinin paradigmasının bir parçası haline gelir, İnsanlar, fikirsizlik durumundaki merak ve üretkenliği -çoğunlukla- deneyimlememiş olabilirler. Ekm-13-10 © Copyright Beyaz Nokta® Gelişim Vakfı, 2010

Sahiplenilen bir fikrin parçaları! = kavramlara yüklenen öznel anlamlar + istenen / istenmeyenler + özlem / beklenti / korkular + cevabı aranan sorular + bağlantılı diğer fikirlerin getirdiği zorunluklar (ideoloji, inanç vb) Neredeyse bir kimlik haline gelen “sahiplenilmiş açıklama yolları” terkedilerek –ya da en azından askıya alınarak- yeni bir açıklamanın dikkate alınması güçtür. Rev.1.0 - 2008 © Copyright Sistem Mühendisliği Uygulama Hizmetleri, 2008

© Copyright Sistem Mühendisliği Uygulama Hizmetleri, 2008 Son Söz! Bu oturum bu nedenle bir dönüm noktası da olabilir, hiçbir şey olmayabilir de! Bu, kritik kütleyi oluşturabilecek ilk kar topunu bu oturum sonunda yapıp yapamayacağımıza bağlıdır. Rev.1.0 - 2008 © Copyright Sistem Mühendisliği Uygulama Hizmetleri, 2008

© Copyright Sistem Mühendisliği Uygulama Hizmetleri, 2008 Teşekkür ederiz HTTP://WWW.BEYAZNOKTA.ORG.TR Rev.1.0 - 2008 © Copyright Sistem Mühendisliği Uygulama Hizmetleri, 2008