10 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRME Paylaştığı için Dr. Hilal KINLI’ya teşekkürlerimle 07.Kasım2008 Bu sunum güncel ilavelerle TMMOB MMO Adana’da 5. İş Sağlığı ve Güvenliği KONGRESi’de 18.04.2009 tarihinde Dr. Hilal KINLI Tarafından Sunulmuştur 10 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRME Dr. Hilal KINLI

Gereklilik 4857 sayılı İş Kanunu’na bağlı olarak yürürlüğe giren yönetmelikler OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Standardı

Kullanılan Yöntemler Ne Olur Eğer..? (What if…?) Görev Risk Analizi (Job Safety Analysis) Hata Modu ve Etki Analizi (FMEA) Tehlike ve İşletilebilirlik Çalışmaları (Hazard and Operability Studies) Başlangıç Tehlike Analizi (Preliminary Hazards Analysis) Hata Ağacı Analizi (Fault Tree Analysis) vb. pek çok yöntem

Problem? Mevcut yöntemlerin hiç biri bir kuruluşun iş sağlığı ve güvenliği risklerinin bütünsel olarak değerlendirilmesi için yeterli olmamaktadır.

Problem? Bu nedenle, uygulamada yapılmış olan risk değerlendirmelere bakıldığında; kimi çok yetersiz, kimi ise son derece karmaşık risk değerlendirmeleri ile karşılaşılabilmektedir.

Uygulamada İhtiyaç Duyulan Yöntem? iş gücünün de katılımını gerektiren bir çalışma olduğundan, pratik, her seviyede kişi tarafından kolay anlaşılır, ve detaylı sonuca götürecek bir yöntem olması gereği bulunmaktadır.

Bildirinin Amacı Bir kuruluşta iş sağlığı ve güvenliği risklerinin değerlendirilmesi için geliştirilmiş olan ve 10 adımdan oluşan pratik ancak detaylı sonuca götürecek bir yaklaşımın sunulmasıdır. Söz konusu yöntem özellikle çalışan sayısı 50 ve üzeri olan ve sanayiden sayılan işyerleri için geliştirilmiş olmakla birlikte, adımlardaki içerikler gerektiğinde kuruluşlara özgü olarak değiştirilerek her türlü işyeri için de uygulanabilir.

10 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRME Risk Değerlendirme Proje Ekibinin Kurulması 10 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRME

ADIM 1 Risk Değerlendirmesi Proje Ekibinin Kurulması PROJE EKİBİNİN YAPISI İş güvenliği sorumlusu İşyeri hekimi Risk değerlendirmesi kapsamında olan tüm birimlerden temsilciler

10 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRME Risk Değerlendirmesi Yapılacak Alan ve Faaliyetlerin Tanımlanması 10 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRME

ADIM 2 Risk Değerlendirmesi Yapılacak Alan ve Faaliyetlerin Tanımlanması Normal şartlardaki faaliyetler Temizlik, devreye alma, durdurma, bakımonarım gibi zaman zaman olan faaliyetler Tedarikçi, taşeron vb. faaliyetleri ve Ziyaretçi faaliyetleri

ADIM 2 Risk Değerlendirmesi Yapılacak Alan ve Faaliyetlerin Tanımlanması TESİS BİRİM1 BİRİM2 BİRİM3 BİRİM4 BİRİM5 ALAN1 ALAN2 ALAN3 ALAN4 ALAN5 FAALİYET1 FAALİYET2 FAALİYET3 FAALİYET4 FAALİYET5

ADIM 2 Risk Değerlendirmesi Yapılacak Alan ve Faaliyetlerin Tanımlanması Ayrıca işyerinin dışında kuruluş için risk yaratabilecek; tesisler, karayolları, demir yolları, hava alanı, yerleşimler, akarsular vb. tüm yerler tanımlanır.

10 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRME Risk Değerlendirme Ekiplerinin Kurulması ve Risk Değerlendirme Planının Oluşturulması 10 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRME

ADIM 3 Risk Değerlendirme Ekiplerinin Kurulması ve Risk Değerlendirme Planının Oluşturulması Risk Değerlendirme Ekiplerinin Görevleri Sorumlu oldukları alanlar ve alanlarda yapılan faaliyetlerin tehlike ve risklerinin tanımlanması Risklerin önem derecelerinin belirlenmesi Risklere karşı mevcut durumda alınmış olan kontrol tedbirlerinin eksik veya yetersiz olup olmadıklarının değerlendirilmesi Eksik veya yetersiz risk kontrol tedbirleri için alınması gereken önlemlerin tanımlanması

ADIM 3 Risk Değerlendirme Ekiplerinin Kurulması ve Risk Değerlendirme Planının Oluşturulması İDEAL EKİP ÜYELERİ İSG Sorumlusu İşyeri Hekimi Faaliyeti Bilen Kişiler Dış göz HER BİR EKİPTEKİ İDEAL KİŞİ SAYISI: Maksimum 5

Risk Değerlendirme Ekiplerinin Eğitimi 10 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRME

ADIM 4 Risk Değerlendirme Ekiplerinin Eğitimi İDEAL EĞİTİM KONULARI Uymakla yükümlü bulunan iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı ve varsa diğer şartlar İşyerinin türüne göre değişen içerikte iş sağlığı ve güvenliği temel kuralları ve risk yönetimi prensipleri Sahada örnek faaliyetler üzerinde uygulamalı iş sağlığı ve güvenliği risklerinin değerlendirilmesi

ADIM 5 10 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRME Risk Değerlendirme Ekiplerinin Ön Hazırlık Yapması 10 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRME

ADIM 5 Risk Değerlendirme Ekiplerinin Ön Hazırlık Yapması TESİS BİRİM1 BİRİM2 BİRİM3 BİRİM4 BİRİM5 ALAN1 ALAN2 ALAN3 ALAN4 ALAN5 FAALİYET1 FAALİYET2 FAALİYET3 FAALİYET4 FAALİYET5 İŞ ADIMI-1 İŞ ADIMI-2 İŞ ADIMI-3 İŞ ADIMI-4 İŞ ADIMI-5

ADIM 5 Risk Değerlendirme Ekiplerinin Ön Hazırlık Yapması Forkliftle Depoya Malzeme Taşıma Faaliyeti Forkliftin Malzemeyi Alması Malzemeyi Depoya Götürmesi Depoda İstifleme Alanına Bırakması

ADIM 5 Risk Değerlendirme Ekiplerinin Ön Hazırlık Yapması ilgili iş sağlığı ve güvenliği yasal mevzuatı ve diğer şartlar varsa kullanılan tehlikeli kimyasallar, tehlikeli özellikleri, güvenlik bilgi formları, etiketleri, kullanım, depolama, taşıma ve maruziyet şekilleri (solunum/cilde temas/sindirim), ambalajlarının özellikleri, acil durum göz ve boy duşları ve yerleri, kimyasal madde sızıntıları için müdahale donanımları, gaz detektörleri, alarmlar, vb. varsa su, enerji, ambalaj, hammadde, vb. kullanımları, kullanım, taşıma, depolama şartları varsa oluşan sıvı, katı, gaz atık türleri, muhafaza, taşıma ve bertaraf şekilleri

ADIM 5 Risk Değerlendirme Ekiplerinin Ön Hazırlık Yapması varsa kullanılan iş ekipmanları, kullanım kılavuzları, kullanım ve bakımonarım talimatları, kullanım ve bakım onarım sırasında tehlikeli özellikleri, varsa makina koruyucularının, acil stop butonlarının, sensörlerinin vb. kumanda düğmelerinin özellikleri ve yerleşimi, iş ekipmanının kullanımı ile ilgili şartlar, iş ekipmanı kullanılan ortamın özellikleri, vb. varsa elle taşıma işlerinde taşınan yükün, taşıma şeklinin, taşıma sıklığının, taşıma mesafesinin, ortam sıcaklığı, nem, havalandırma, vb. şartlarının ve zeminin özellikleri varsa kullanılan elektrik tesisatının özellikleri, kumanda düğmelerinin yerleşimi, elektrik tesisatının bakım onarım şekilleri

ADIM 5 Risk Değerlendirme Ekiplerinin Ön Hazırlık Yapması varsa kullanılan basınçlı tüplerin tehlikeli özellikleri, kullanım, taşıma ve depolama şartları varsa forklift, transpalet, kamyon, vb. araçların kullanımı, kullanım şekilleri, hareket güzergahlarının, taşıdıkları yükün, yükleme şekillerinin, park alanlarının vb. özellikleri, hız limitleri, varsa binek aracı, servis otobüsü, vb. araçların kullanımı, hareket güzergahlarının, park alanlarının vb. özellikleri, hız limitleri Varsa yüksekte çalışma gerektiren görevin ve çalışma ortamının özellikleri

ADIM 5 Risk Değerlendirme Ekiplerinin Ön Hazırlık Yapması çalışma ortamının özellikleri, zemin yapısı, yürüme yolları, havalandırma, aydınlatma, vb. şartları varsa o alan veya faaliyette meydana gelmiş olan ramak kaldı olaylar, kazalar, meslek hastalıkları kayıtları, istatistikleri varsa iş sağlığı ve güvenliğine yönelik denetim kayıtları varsa iş sağlığı ve güvenliğine yönelik uygunsuzluk/düzeltici/ önleyici faaliyet kayıtları varsa gürültü, ortam havası, radyasyon, titreşim, aydınlatma, vb. izlemeölçme kayıtları

ADIM 5 Risk Değerlendirme Ekiplerinin Ön Hazırlık Yapması varsa mevcut planlar, prosedürler, talimatlar varsa çalışanlarla ilgili sağlık gözetimi kayıtları, istatistikleri varsa çalışanların kullandıkları kişisel koruyucu donanımlar ve özellikleri varsa çalışanların mesleki ve iş sağlığı ve güvenliği eğitim kayıtları, çalışanların kişisel özellikleri, mesleki yeterlilikleri, eleman seçme ve iş teslim etme prosedürleri

ADIM 5 Risk Değerlendirme Ekiplerinin Ön Hazırlık Yapması varsa çalışanların görev ve sorumluluk tanımları ile yaptıkları işlerin tutarlılık durumu varsa ortamda mevcut olan güvenlik ve sağlık işaretleri varsa ilgili alan ve faaliyeti ilgilendiren acil durum planları ve prosedürleri, acil durum ekipleri, acil durum müdahale ekipmanları, tahliye güzergahları, tatbikat senaryoları, gerçekleştirilen tatbikat kayıtları, yaşanmış acil durum kayıtları, acil durum eğitim kayıtları vb.

ADIM 5 Risk Değerlendirme Ekiplerinin Ön Hazırlık Yapması varsa ilkyardım eğitimleri alan personel, ilkyardım dolapları, malzemeleri risk değerlendirme çalışmasında gerekli olabilecek diğer bilgiler

ADIM 5 Risk Değerlendirme Ekiplerinin Ön Hazırlık Yapması Kuruluşun kontrolü altında olmayan kuruluş dışındaki yerlerden gelebilecek tehlikelerin ve risklerin tanımlanması için; sorumlu ekip tarafından kuruluş dışındaki yerler ve tesislerle ilgili bilgi toplanması, kuruluş dışındaki yerlerin ve uygun olması durumunda tesislerin ziyareti vb. yöntemler kullanılabilir.

10 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRME İş Sağlığı ve Güvenliği Tehlike ve Risklerinin Tanımlanması 10 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRME

ADIM 6 İSG Tehlike ve Risklerinin Tanımlanması GÖZLEM İlgili alanın ve alanda yapılan faaliyetlerin her bir adımının yerinde gözlemlenmesi tehlike ve risk tanımlamanın en önemli adımıdır.

ADIM 6 İSG Tehlike ve Risklerinin Tanımlanması ÇALIŞANLARIN GÖRÜŞLERİNİN ALINMASI Not: Gözlemlenemeyen faaliyetler veya yalnızca seyrek olarak gözlemlenebilen faaliyetler var ise, daha sonra faaliyet yapılırken gözlemlemek kaydıyla görüşmeler başlangıçta bu görevlerle ilgili tehlikelerin ve risklerin tanımlanması için tek yol olarak kullanılabilir.

ADIM 6 İSG Tehlike ve Risklerinin Tanımlanması TESİS BİRİM1 BİRİM2 BİRİM3 BİRİM4 BİRİM5 ALAN1 ALAN2 ALAN3 ALAN4 ALAN5 FAALİYET1 FAALİYET2 FAALİYET3 FAALİYET4 FAALİYET5 İŞ ADIMI-1 İŞ ADIMI-2 İŞ ADIMI-3 İŞ ADIMI-4 İŞ ADIMI-5 TEHLİKE-1 TEHLİKE-2 TEHLİKE-3 RİSK-1 RİSK-2 RİSK-3

ADIM 6 İSG Tehlike ve Risklerinin Tanımlanması Her bir faaliyetin her bir iş adımı için tanımlanan İSG tehlike ve riskleri örnek bir “İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirme Formu”nda kayıt altına alınır.

Risklerin Önem Derecelerinin Belirlenmesi 10 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRME

ADIM 7 Risklerin Önem Derecelerinin Belirlenmesi Her bir faaliyet için tanımlanan iş sağlığı ve güvenliği tehlike ve risklerinin önem dereceleri Risk Değerlendirme Ekipleri tarafından örnek bir yöntem kullanılarak ve tartışılarak belirlenir, Mevcut risk kontrol tedbirleri risklerin önem derecelerini düşürmediğinden, risklerin önem derecelerinin belirlenmesinde mevcut risk kontrol tedbirlerinin varlığı dikkate alınmaz.

ADIM 8 10 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRME Risklerden Kimlerin Zarar Görebileceğinin Belirlenmesi 10 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRME

ADIM 8 Risklerden Kimlerin Zarar Görebileceğinin Belirlenmesi Risklere maruz kalabilecek kişilerin korunmasına yönelik olarak; kişilerin; almaları gereken eğitimlerin kullanmaları gereken kişisel koruyucu donanımlar ve özelliklerinin çalışırken uymaları gereken kuralların işe girişte ve periyodik olarak tutulmaları gereken sağlık gözetimlerinin vb. hususların tanımlanabilmesi için, hangi kişilerin hangi türde risklere maruz kalabileceklerinin belirlenmesi gerekmektedir.

ADIM 8 Risklerden Kimlerin Zarar Görebileceğinin Belirlenmesi İşyerinde olan risklerden zarar görebilecek kişilere bazı örnekler aşağıda verilmektedir; İşçiler Operatörler Bakım onarım personeli Taşeronlar Temizlikçiler İdari personel Ziyaretçiler Stajyerler Çıraklar Kuruluşun civarında risklerden etkilenebilecek olanlar Vb.

ADIM 8 Risklerden Kimlerin Zarar Görebileceğinin Belirlenmesi İşyerinde risklerden zarar görebilecek kişiler belirlenirken; Engelli personele Deneyimsiz personele Stajyerlere Çıraklara Hamile bayanlara Yeni doğum yapmış bayanlara Yalnız çalışan personele İş ortamı paylaşılan diğer personele özel dikkat gösterilmelidir. Çünkü diğerlerine göre daha savunmasız olabilirler.

10 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRME Risk Kontrol Tedbirlerinin Planlanması 10 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRME

ADIM 9 Risk Kontrol Tedbirlerinin Planlanması RİSK KONTROL HİYERARŞİSİ Tehlikenin ortadan kaldırılması Riskin azaltılması Kişilerin tehlikeden uzak tutulması Tehlikenin çembere alınması Çalışanların maruziyetlerinin azaltılması İş sisteminin iyileştirilmesi Kişisel Koruyucu Donanım Kullanımı

ADIM 9 Risk Kontrol Tedbirlerinin Planlanması Tüm çalışanların görev yetki ve sorumluluklarının tanımlanması Prosedür ve talimatların oluşturulması ve uygulanması İş ekipmanlarına önleyici bakım uygulanması Hareketli parçaları olan iş ekipmanlarında koruyucu kullanımı İş ekipmanlarında acil durdurma sistemlerinin kullanımı İşe girişte ve periyodik olarak uygun sağlık gözetimi yapılması

ADIM 9 Risk Kontrol Tedbirlerinin Planlanması Personelin ve taşeronların eğitilmesi Personelin mesleki yeterliliklerinin sağlanması Danışma ve iletişim mekanizmaların oluşturulması Yasal mevzuat takip mekanizmasının oluşturulması İş izni sisteminin uygulanması

ADIM 9 Risk Kontrol Tedbirlerinin Planlanması Yeterli aydınlatma sağlanması Kuruluş içi trafik güzergahlarının ve trafik kurallarının oluşturulması Tehlikeli kimyasalların uygun şartlarda depolanmasının sağlanması Uygun havalandırma sağlanması Kişisel koruyucu donanımların sağlanması

ADIM 9 Risk Kontrol Tedbirlerinin Planlanması Acil durum planlarının oluşturulması Acil durum müdahale ekipmanlarının sağlanması Acil durum aydınlatma ekipmanlarının sağlanması Acil durum tahliye güzergahlarının ve toplanma noktalarının oluşturulması Acil durum iletişim ekipmanlarının oluşturulması Tatbikatların yapılması İzleme, ölçme Denetleme Vb.

10 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRME Risk Değerlendirmelerinin Gözden Geçirilmesi ve Gerektiğinde Revize Edilmesi 10 ADIMDA RİSK DEĞERLENDİRME

ADIM 10 Risk Değerlendirmelerinin Gözden Geçirilmesi ve Gerektiğinde Revize Edilmesi Risk değerlendirmesi özel durumlarda ve periyodik olarak gözden geçirilmeli ve güncellenmelidir. Risk değerlendirmesinin gözden geçirilmesi gereken özel durumlar başlıca; işyerine yeni makineler alınması, yeni maddelerle çalışmaya başlanması yeni yöntemler uygulamaya konulması, bir kaza ya da ramak kala olay olması ya da meslek hastalığı görülmesi olarak sıralanabilir.

TEŞEKKÜR EDERİM. Dr. Hilal KINLI RAMS Risk Analizi ve Yönetim Hizmetleri Danışmanlık, Yayıncılık ve Ticaret A.Ş. Hilal.Kinli@ramsrisk.com.tr www.ramsrisk.com.tr riskyonetimi-owner@yahoogroups.com