Prof. Dr. Oktay KADAYIFCI ÜREME TIBBINDA ETİK Prof. Dr. Oktay KADAYIFCI Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Anabilim Dalı ADANA / TURKEY

Etik Tıbbi Etik Yasa Toplum kalite değerlendirmesi ve kaliteyi devamlı yükseltme. (TQA,CQI) Kanıta dayalı hekimlik (EBM)

ETİK Etik doğrular ve yanlışların ahlaki değerlerimiz açısından belli kurallar ışığında irdelenmesi olarak tarif edilir, örneğin, -Neleri yapmalıyız ve neleri yapmamalıyız ? - İyi ve kötü huylar (erdemler ve zaaflar) etik’te en önemli sorgu “ahlak nedir ?” sorusudur.

Yasalar Dini inançlar Toplumsal değerler Çıkarlar Beklentiler

PRIMUM NON NOCERE HİPPOKRAT

Hastalıklar karşısında iki alışkanlık edinin, yardım et veya en azından zarar verme. Epidemiks-Hipokrat

6 ANA ETİK KURAL Bağımsızlık ve Özgürlüğe Saygı Yararlı Olma Sır Saklama Doğruyu Söyleme Beceri Karar

Bir Girişim için : Yapılabilir olmak Yapabilmek Ortamın uygun olması Endikasyon Toplum değerlerine ters düşmemek

DOĞUM HEKİMLİĞİ ve ETİK Anne-bebek çıkar çatışması İnsan yaşamı ne zaman başlar ? Yasalar,deontoloji ve etik ilişkisi Yardımla üreme ve etik Ultrasonografi ve etik Reprodüktif Genetik ve etik Gebeliğin sonlandırılması ve fetus sayısının azaltılması 3.trimesterde fetal anomali Anensefali ve organ bağışı İnsan embriyosu ve araştırma Üreme etiği

İnfertilitede kötü tanı ve tedavi sonuçları hasta çift ve diğer kişiler tarafından kolay farkedilmez. Bu nedenle İnfertil çifti tedavi eden ve yönlendiren hekimin omuzlarında ahlaki açıdan çok ciddi bir yük vardır. Ve hekimler bir üst düzey kuruma hastayı sevk etmeden önce yaptıkları ve yapmadıkları ile hastaya zarar vermemelidir. Jones Jr. H.W.

ART VE İNFERTİLİTEDE ETİK İnfertil çifti kim tedavi etmeli ? Bilgilendirme ve eğitim. Başarı oranı ne kadar ? İnfertil çifti nasıl yönlendirmeli ? Hangi tanı ve tedavi yöntemleri hangi sıra ile uygulanmalı ? IVF konusunda dinbilimciler, filozoflar, hukukçular, bilimadamları, sanatkarlar diğer bir deyişle tüm toplum katmanları ne düşünüyor ? Yabancı gamet kullanımında ortaya çıkabilecek sorunlar. Kiralık anne. Kriopreservasyonun etik ve hukuksal yönleri. Fetoredüksiyon etik midir ?

ART KİMLERE ETKİ EDER ? Şahıs Aile Yakın çevre Toplum ve tüm insanlık

Yanlış yaşam Yanlış doğum

İnfertil çifti tedavi eden kurum ile hastayı öneren hekim, olası çıkar çatışmasına engel olmak için ayrı olmalı.

Yaşamını korumak Üremek Bir sonraki neslin bir öncekinden daha iyi olmasını sağlamak

İv Psalti Tüpteki bebek

Bir kadın çocuk doğurmak için sevgi, yani özellikle cinsel ilişkiyle gebe kalmalıdır. Donum Vitae

Katolik, Ortodoks ve Protestan’lık gibi üç ana Hırıstiyanlık öğretisinde, genetik madde hibe etmek yasaklanmıştır.

Musevi Yasaları ve ART Adem’e Allah’ın birinci emri; “Meyveli ol ve çoğal”.

Talmud’a ve Musevi yasalarına göre AID yasaklanmamıştır ve yapılabilir.

Musevi yasalarına göre oosit bağışlamak yasak değil. Ancak anne kim ? Oositi veren mi, yoksa bebeği taşıyan mı ? Sorunun cevabı: Doğumu yapan kadın bebeğin annesidir.

Musevi dini kiralık anneliği yasaklamaz.

Doğrusu, biz insanı karışım olan bir (ovum ile) sperm’den yarattık El İnsan Suresi

İnfertilite araştırmaları için İslam görüşü: Eğer Yardımla Üreme Tekniklerinin doğacak çocuğa zarar vereceği inancı varsa uygulanamaz.

Ayrıca İnfertilite için gerekli tedavi yöntemlerinin uygulanması yasaklanmadığı gibi teşvik edilmiştir.

Her çocuğun İslam düzeni içinde meşru olarak doğması evlilik kuralları içinde güvenceye alınmıştır ve her çocuk anne ve babasının meşru çocuğu olma hakkına sahiptir.

Sperm donation, oosit donation, embriyo donation ve kiralık uterus-anne kabul edilmez.

Embriyo dondurularak saklanabilir Embriyo dondurularak saklanabilir. Ancak bu embriyo başka bir kişiye verilemeyeceği gibi eğer bu arada eşler boşanır ise imha edilir ve transfer yapılamaz.

İslama göre genlerin karışması önlenmeli ve genlerin saflığı sağlanmalıdır. Her çocuğun bilinen bir annesi ve babası olmalıdır.

Eğer kadının eşi ölmüşse eşinin dondurularak saklanmış spermini daha sonra gebelik için kullanamaz.

Çoğul gebelik oluşmuş ise fetoredüksiyon embriyo üç aydan küçük ise yapılabilir, daha büyük gebeliklerde ise ancak anne hayatını tehlikeye sokuyor ise müsaade edilir.

İslam Fıkıh Akademisi, Cidde Dünya Sağlık teşkilatının resmi bölgesel ofisi, İskenderiye İslam Eğitim, Bilim ve Kültür Organizasyonu ‘nun müşterek hazırladığı 1998 yılında Küveyt’te toplanan bilimsel heyetin aldığı kararlar. Toplantıya katılanlar:İslam Bilim Adamları, Doktorlar Eczacılar, İslam Hukukçuları, Biologlar ve diğer insanla ilgili bilim dalları vardı.

Gen Tedavisi Nuremberg (1963) Helsinki (1985) deklarasyonu, Inuyama (1990) ve Cairo (1991) deklarasyonuna uymak koşuluyla yapılabilir. Ancak İslam açısından gen tedavisi mutlak tedaviye yönelik olmalıdır ve insanın azabını dindirmelidir.

İNSAN GENİ İnsan genini anlamak ve haritasını çıkarmak, hem insanın kendini anlaması, hem de Allah’ın yaratıcı gücünü anlaması açısından İslam için oldukça önemlidir ve bu Kuran’da özetlenmiştir. Ayrıca böylece kalıtımsal hastalıklar kolayca anlaşılır ve bu hastalıkların tanı, tedavi ve oluşmasına engel olma amacıyla kullanılır. Bu nedenle İslam tu tip araştırmaları desteklemelidir. Fussilet Suresi 41 / 53

GENEL PRENSİPLER: 1.Allah insanları tüm yaratıklardan üstün ve en iyi şekilde yarattı. Al-İsra Suresi 17/ 70 Bundan da anlaşılacağı üzere insana Allah tarafından verilen yapısını değiştirmeye yönelik, her Genetik Mühendislik girişimi Allah tarafından verilen bu üstün vasıflara müdahale sayılır.

2. Kuran’da belirtildiği üzere İslam dini bilgi ve ilim dinidir. Zumur Suresi 39/9 Öyleyse bilimsel araştırmalara destek olmalıdır. Bu iki görüş birleştirildiğinde Allah tarafından verilmiş Genetik yapıyı değiştirmediği sürece Genetik bilimi ve buna ilişkin tüm araştırmalar ve bilgiler İslam dini tarafından teşvik edilir ve desteklenir.

3. Kuran’da belirtildiği gibi insan kendi sağlığını korumalı ve ona zarar veren tüm eylemlerden kaçınmalıdır. Bakara suresi 2 / 195 Daha da öte eğer bir hastalık varsa bu hastalık ister sonradan olma bir hastalık, isterse kalıtımsal bir hastalık olsun mutlak tedavi edilmelidir. Bu Allah’ın öğretileriyle asla ters düşmez.

4. Genetik yapısı ne olursa olsun her insanın onuruna ve haklarına saygı duyulmalıdır.

8. Böyle bir tanı sonucu kişinin genetik yapısının farklı olduğu saptanır ise, bu nedenle o kişiye hiçbir şekilde farklı muamele yapılmamalı, hiçbir zarara uğramamalı ve tüm hakları korunmalıdır.

10. Tüm islam ülkeleri Genetik mühendislikle ilgili araştırma merkezleri kurmaya, İslam kanunları çerçevesinde çalışmaya ve bu konuda çalışacak bilim adamı yetiştirmeye teşvik edilmelidir.

12. İslam bilim adamları halkı genetik ve genetik mühendisliği konusundaki gerçekler konusunda bilgilendirmek ve eğitmek için araştırma ve yayınlar yapmalıdır.

14. İslam basını halkı uyarması için bu konuda eğitime yönelik bilinçli yayın yapmalıdır.

Ancak yeni bir teknoloji uygularken: - İnsan onuruna saygılı olmalı, - İnsan genetik materyalinin güvenliği sağlanmalı, - Kişilik haklarına saygı duyulmalı, - Kişinin arzusu dışında herhangi bir şey yapılmamlı, - Servis ve hizmet mutlaka kaliteli bir şekilde verilmelidir.

Değişik Ülkelerde ART ile ilgili çok değişik kurallar ve yasalar var, hatta bu yasalar ve kurallar coğrafik ve kültürel açıdan birbirine son derece yakın İskandinav Ülkelerinde bile çok farklıdır.

Finlandiya’da ART ile ilgili herhangi bir yasa yok, buna karşın Danimarka, Norveç ve İsveç’te var. Donör spermi kullanmaya Danimarka ve Finlandiya’da yasalar karşı değil ama etik kurallar karşı. İsveç’te doğan bebek, spermin kimin tarafından bağışlandığını bilme hakkına sahip. Oocyt dondurmak Danimarka ve İsveç’te serbest, Norveç’te yasak. Oocyt donation Danimarka’da yasak. Jones ve Cohen/San Fransisco Kongresi

Gametler Konsepsiyon Fertilizasyon İlk bölünme İnplantasyon Embriyonik disk Kalp atımı Beyin fonksiyonlarının başlaması Organogenezisin tamamlanması İlk trimestr sonu Çocuk hareketlerinin hissedilmesi Çocuk kalp seslerinin duyulması Uterus dışı yaşama yeteneğini kazanma Doğumdan hemen sonra kişiliğin başlaması

Beyinle yaşam ve beyinle ölüm simetri prensibi. Fritz Zimmer, 1982

Rahner K, ed Encyclopedia of theology. New York: Seabury,1984:134.

GATA Kadın Hastalıkları ve Doğum A.D. Hekim çok gençken olgun, çok olgunken genç görünmeyi bilmelidir. Hippocrates GATA Kadın Hastalıkları ve Doğum A.D. 2002-2003 Eğitim Toplantısı 08 Kasım 2002 / ANKARA

GATA Kadın Hastalıkları ve Doğum A.D. Ahlaksızlara tıp öğretmeyiniz. Aesculap GATA Kadın Hastalıkları ve Doğum A.D. 2002-2003 Eğitim Toplantısı 08 Kasım 2002 / ANKARA

GATA Kadın Hastalıkları ve Doğum A.D. Bir kantar ilim, bir okka edebe muhtaçtır. Türk Atasözü GATA Kadın Hastalıkları ve Doğum A.D. 2002-2003 Eğitim Toplantısı 08 Kasım 2002 / ANKARA

GATA Kadın Hastalıkları ve Doğum A.D. Kazanç ve şöhret hırsının sanatına etki yapmasına izin verme. Hasta yatağı başında zihnim açık kalsın ve aykırı fikirlere saplanmadan yalnız ilim ve tecrübenin verdiği bilgiye dayansın. Hastaların başucundan şarlatanları, binbir türlü tavsiyede bulunanları ve herşeyi bilenleri uzaklaştır. Herşeyi yapabilirim fikrini benden uzaklaştır. Bilgimi artırmam için bana kuvvet, imkan ve irade ver. İbn. Meymun 11. yy. GATA Kadın Hastalıkları ve Doğum A.D. 2002-2003 Eğitim Toplantısı 08 Kasım 2002 / ANKARA

GATA Kadın Hastalıkları ve Doğum A.D. Hekimlik şifa veremediği durumlarda bile teselli etmeyi bilmelidir. Hasta bozuk bir makine olmadığı gibi bizde onları tamir eden teknisyenler değiliz. Bilim “Manolya” gibidir. Daha koklarken solmaya başlar. Birçok alanda bugünün gerçeği, yarının yanlışı olabilir. V. GOMEL GATA Kadın Hastalıkları ve Doğum A.D. 2002-2003 Eğitim Toplantısı 08 Kasım 2002 / ANKARA