KONVANSİYONEL BANKALARIN İSLAMİ PENCERELERİNİN GELİŞİMİ: KÜRESEL EĞİLİMLER Dr. Sofiza Azmi Uzman Araştırma Görevlisi Asian Institute of Finance Kuala Lumpur, Malezya

Giriş: Konvansiyonel bankaların İslami Pencerelerinin sayısı 350’ye ulaştı. Bu neredeyse dünyadaki İslami bankaların toplam sayısına eşittir. Bazı ülkeler sadece İslami Pencerelere izin verip tam- donanımlı İslami bankalara izin vermemektedirler (mesela, 1 Ekim 2011’de yürürlüğe giren Yönerge ile Eyopya). Diğer taraftan, Malezya, Lübnan ve Katar gibi (perakende bankacılık için) İslami Pencerelere izin vermeyen ülkeler de vardır.

İslami Pencere Nedir? “İslami Pencere, konvansiyonel bir banka dahilinde ayrı bir bölüm olup bu gibi ürünleri talep eden müşteriler için İslami finansal ürünler geliştirmek ve arz etmek amacıyla (maruf, mutemet ve toplumca muteber Müslüman ulemadan müteşekkil) bağımsız bir İslami İstişare Heyetinin sıkı rehberliği tahtında faaliyet göstermektedir.” Bir İslami Pencere ürünlerini ve hizmetlerini konvansiyonel bankanın konvansiyonel şubeleri veya bu işe tahsis edilmiş İslami şubeleri aracılığıyla arz edebilirler.

Tarihi Gelişmeler: Batıdaki konvansiyonel yatırım bankaları 1960’lardan beri Orta Doğulu Yüksek Öz Sermayeli (YÖS) müşterilerine ısmarlama çözümler sunmaktadır. Bu esasen İslami Pencere modelinin başlangıcı idi. Ancak, İslami Pencerede en önemli gelişme Suudi Arabistan NCB’nin, bazı seçilmiş şubeleri dönüştürerek perakende bankacılık işlemlerini tedricen İslamileştirme kararı idi. Sonunda, bu uygulama, NCB’nin bütün perakende bankacılık işlemlerinin İslamileştirilmesine götürdü.

Tarihi Gelişmeler: Malezya, ana konvansiyonel bankaların tam yetkili İslami bankacılık iştiraklerinin oluşumuna götüren başarılı İslami Pencere modelinin bir başka örneğini teşkil etmektedir. Katar, son zamanlarda islami Pencerelere izin vermeyerek benzer bir yaklaşım benimsemiştir ve konvansiyonel bankaların İslami finansal hizmet vermesine izin verilmemektedir. İslami Pencerelere izin vermeyen diğer ülke de Lübnan’dır. İslami bankacılığın mevcut olduğu bütün diğer ülkelerde konvansiyonel bankaların İslami Pencereler oluşturmasına izin verilmektedir.

İslami Pencereler ile ilgili Hususlar: İslami Pencerelerin İslami esaslara yeterince duyarlı olmayan finansal ürünlerin gelişimine yol verdiği görülmektedir: Tawarruq-esaslı ürünler, Kredi kartları Zayıf İslami murakabe İslami bankacılığın gelişimine adanmışlık olmaması, Kendi cinsini yeme endişesi Birçok muhafazakar Müslüman, İslami fonların konvansiyonel bir banka bünyesinde ayrılmasının ancak bir hesap hilesi olduğuna inanıyorlar.

İslami Pencereler ile ilgili Hususlar: Sızmaların olması kaçınılmaz. Türevsellerin ve diğer bu gibi ürünlerin yardımıyla, konvansiyonel bankaların daha ileri likidite yönetimi ve hazine operasyonları kullanma imkanları olduğu göz önüne alındığında, eğer müşterilerce banka seçimi konusunda finansal performans ana kıstas ise, İslami Pencereye sahip konvansiyonel bankalar, potansiyel olarak İslami bankaları piyasadan sürebilirler. İslami bankacılık endüstrisinin gelişimine katkısı yok.

Küresel Eğilimler: Pencere modelinin sadece geçici bir mekanizma olarak işlev gördüğü sonucunu çıkarmak oldukça tabiidir. İslami finansal hizmetler endüstrisinin büyüklüğündeki artışla, tam donanımlı İslami bankalar, İslami Pencereler oluşturmaktan daha mantıklı görünmektedir. Al Rajhi, ADIB, KFH ve DIB gibi İslami bankalar piyasada büyük oyuncular haline gelmiş olup, dolayısıyla, yapılaşmada ve operasyonlarda konvansiyonel bankalarınkine ayak uyduran teknoloji ve imkanlara sahip olmuşlardır. Bu da, şüphesiz, İslami Pencereler işinde kapsam ve daha fazla büyümeyi kısıtlamaktadır.

Küresel Eğilimler: Malezya modeli ve NCB’ninki yegane istisnalardır. Dönüşüm arkasındaki gerçek itici güç, piyasa vakıasının “Dene ve Dönüş” türünden olmayıp, hükümetin yönlendirici rolüdür. Dönüşümün sadece yedi önemli durumu vardır: Middle East Bank’ın Emirates Islamic Bank’a dönüşümü (BAE) Sharjah National Bank’ın Sharjah Islamic Bank’a dönüşümü (BAE) Dubai Bank’in Dubai Islamic Bank’a dönüşümü (BAE) NCB (Suudi Arabistan) – sadece perakende bankacılık Khyber Bank (devam ediyor) (Pakistan) Industrial Development Bank’ın Jordan Dubai Islamic Bank’a dönüşümü (Ürdün) National Bank of Development’ın ADIB tarafından İslami bankaya (Mısır)

Küresel Eğilimler: Bu yedi dönüşüm durumundan başka biz (İslami Pencere işleten) tam donanımlı İslami bankaya dönüşen başka büyük banka görmüyoruz. Bazı oldukça başarılı İslami Pencere operatörleri bile (HSBC Amanah ve Standard Chartered Saadiq gibi), hükümetin konvansiyonel bankalara İslami (Perakende) Pencere açma izni vermeme kararı üzerine Malezya’da tam donanımlı İslami bankalar açmak zorunda kaldılar.

Küresel Eğilimler: Bütün belli başlı yatırım bankaları (Deutsche, Citi, UBS ve diğerleri gibi) İslami Pencerelerini önemli derecede küçültmüşlerdir. “İslami Pencereler, herhangi bir vakitte geri katlanabilen seccadeler gibidir; tam donanımlı İslami bankalar ise, insanların istekleri üzerine geri sarılıp dürülemeyen camiler gibidir.” (İslami bankacılığın çağdaş bir savunucusu)

Siyasal Çıkarımlar: OIC-Bloğundaki hükümetler ve finansal düzenleyiciler sadece tam donanımlı İslami bankaların kurulmasına izin verilmesini sağlamalıdır. Konvansiyonel bankalara, ancak İslami bankacılığa ciddi olarak bağlılıklarını gösterdiklerinde ve operasyonlarının İslami esaslara tam uygun hale getirilmesi için açık bir yol haritaları olduğunda İslami finansal hizmetler sunma izni verilmelidir. Son zamanlarda liberalleşen Arap Baharı ülkelerinde, İslami bankacılık için çok büyük bir talep olup, yukarıdaki siyasal çıkarımlar bu kabil ülkeler için daha çok gündemdedir.

Sonuçlar: İslami Pencereler İslami bankacılık ve finansın gelişiminde kesinlikle mühim bir rol oynamışlardır; ancak onların gelecekteki rolü oldukça kısıtlıdır. İslami Pencereler genelde İslami esasların şartlarını yerine getirmede daha az ihtimam göstermektedir ve dolayısıyla muhafazakar Müslümanlarca bunlara şüpheli nazarla bakılmaktadır. Ancak, tam dönüşüm için İslami Pencere modeli ihtiyatla ve net bir yol haritası ile beninsenmelidir.