MOĞOL İMPARATORLUĞU

Moğollların en geniş sınırları

CENGİZ ve MOĞOL DEVLETİ Devletin Kurucusu:Cengiz Han (Asıl adı Temuçin’dir.) 1206 ilkbaharında, Türk ve Moğol kabilelerinin katıldığı bir kurultayda Temuçin, Cengiz (Çingiz) adını alarak büyük kağan ilân edildi. Kuzey Çin'deki Kin hanedanlığının merkezi durumundaki Pekin'i uzun süren savaşlar sonucunda ele geçirmiştir. (1215).

Moğollların Batıya İlerleyişi Tibet ve Çin' hâkimiyetinden sonra Cengiz batıya yönelmiş , Karahıtay ,Nayman ve Merkitleri egemenliği altına almış, Harzemşahlar ile komşu olmuştur. Büyük Selçukluların vârisi durumundaki Harezmşahlar ile Cengiz başlangıçta bir dostluk anlaşması imzalamışlar ise de Otrar şehrinde Moğol elçilik heyetinin esir alınıp, öldürülmesi üzerine anlaşma bozulur.

Buhara ve Semerkant gibi önemli şehirlerin ardından devletin merkezi olan Harezm bölgesindeki Gürgenç'te tahrip edildi. Böylece Harzemşah toprakları Cengiz’in eline geçmiş oldu. (1221)

Harzemşahlar’ın Otrar yenilgisinin önemi ne olabilir?

Harzemşahların ortadan kalkmasıyla bütün Maveraünnehir, Afganistan ve Horasan imparatorluğa dahil olurken bu bölgelerdeki yerleşik ve konar göçer Türk nüfusunun bir kısmı Moğol istilâsından kaçarak, Anadolu'ya Malazgirt'ten sonraki ikinci büyük Türk göçünü başlatmıştır. Moğol İstilası hızla batıya doğru başlamıştır.

Moğol devlet yönetiminde Uygur Türkleri önemli görevlere getirilmişlerdi. Bunun sonucunda Moğolllar ,Türk kültürünün etkisinde kalmışlar, Türkleşmişlerdir. Moğol Devleti zamanla Türk-Moğol Devleti olarak adlandırılmıştır.

Moğol İstilasının Sonuçları Türk İslam ülkelerinde büyük yıkıma neden olmuştur. Olumlu sonucu Anadolu’nun hızla Türkleşmesini sağlamış olmasıdır. Anadolu kısa sürede Türk yurdu haline gelmiştir.

Moğol Devleti’nin Parçalanması ve Moğol-Türk Devletleri Cengiz Han daha sağlığında,Türk-Moğol devlet anlayışına uygun olarak, ülke topraklarını oğulları arasında paylaştırmıştı. Bu paylaşmaya göre büyük oğlu Cuci Deşt-i Kıpçak'ın, Çağatay Türkistan'ın, Ögeday doğu bölgelerinin ve küçük oğlu Toluy Moğolistan'ın hâkimi olacaktır.

Cengiz dönemine ait sikkeler

Ancak Cengiz'in ölümü ve merkezi kağanlığın zayıflaması ile beraber bu bölgelerde ayrı devletler kurulmuştur: Kubilay Hanlığı, İlhanlılar, Çağatay Hanlığı Altın Orda Devleti

ALTINORDA DEVLETİ (1227-1502) Altın Orda Hanları, Cengiz Han'ın büyük oğlu Cuci neslindendir. Deşt-i Kıpçak'ın idaresini üstlenen Cuci'nin 1227 yılında ölmesi üzerine, Cuci’nin oğlu Batu Han ,hanlık makamını almıştır. Ak-orda veya Altın-orda adıyla Batu Han, Doğu Avrupa'ya kadar bütün Deşt-i Kıpçak'ın hâkimi olurken, kendisine bağlanan ağabeyi Orda, Gök-orda adıyla, İtil'den İrtiş'e kadar olan devletin doğudaki topraklarını yönetmekteydi. Devletin Başkenti Saray şehri idi.

Batu'dan sonra başa geçen kardeşi Berke, İslâmiyetî kabul eden ilk Altın-Orda hanıdır ve devlet en parlak dönemini onunla yaşamıştır. (1256-1266). Özbek Han (1313-1340), zamanında ise İslâmiyet resmî din olarak kabul edilmiş ve zaten ordu ve halkının hemen tamamı Türk olan Altınorda Devleti tam bir Müslüman-Türk devleti hüviyetine bürünmüştür. Aynı dönemde devletin doğu kanadı olan Gök-Orda sülâlesi ortadan kaldırılarak devlet merkezileşmiştir.

Ruslarla mücadele edip,prenslikleri devlete bağlamışlar,devletin zayıflamasıyla Rus prenslikleri bağımsızlıklarını ilan etmeye başlamışlardır. Toktamış Han döneminde Altın Orda Devleti ,yeniden güçlendiyse de güneyde devlet kuran Timur’un arka arkaya yaptığı seferler sonucu devlet yıkılma sürecine girmiştir.

Altın orda devleti’nin yıkılması Rusya’nın bölgede güçlü bir devlet haline gelmesinde önemli bir etken olacaktır.

ALTINORDU DEVLETİ’NE AİT ALTIN KULPLU KASE

Altın kemer tokaları

İLHANLILAR (1256-1336) Cengiz’in torunu Hülagü Han tarafından ,merkez Tebriz olmak üzere İran’da kuruldu. Kösedağ Savaşı’nda Anadolu Selçuklu Devleti yenerek,egemenliği altına aldı. (1243) Hülagü Han ,Bağdat’ı ele geçirerek Abbasi Devleti’ne son verdi.(1258)

Suriye ve Filistin’i ele geçirip,Mısır’a doğru ilerlemeye başladılar Suriye ve Filistin’i ele geçirip,Mısır’a doğru ilerlemeye başladılar.Memlükler ile yaptıkları Ayn-ı Calut Savaşı’nı kaybederek geriye çekildiler.(1260) Gazan Mahmut Han döenminde İslamiyet’i kabul ettiler. (1295-1304) 14.yüzyılın başlarında iç karışıklıklar sonucu parçalandılar.(1336)

İlhanlılar

İran’da İlhanlı dönemine ait kap

ÇAĞATAY HANLIĞI (1227-1369) Cengiz’in oğlu Çağatay tarafından, Doğu Türkistan’da kuruldu. Altın Orda ve İlhanlılar gibi zamanla Türkleştiler.Moğolca yerine Türkçe’yi benimsediler. Timur ,Çağatay Hanlığı’nı egemenliği altına aldı.

Çağatay Hanlığı

KUBİLAY HANLIĞI (1280-1368) Cengiz Devleti’nin Moğolistan’ı içine alan Çin’in kuzeyinde bulunan doğu bölgeleri Ögeday’ın payına düşmüştü. Oğlu Kubilay ,Çin’e yerleşti ve başkent Han Balık (Pekin) olmak üzere Çin-Moğol devleti olan Kubilay Hanlığı’nı kurdu. Kısa zamanda Japonya ve Hindistan hariç tüm Asya’yı ele geçirdi. Kubilay’dan sonra 1368’de yerli Ming soyu tarafından Çin’den çıkarıldılar.

Kubilay Hanlığı İslamiyet’i benimsememiştir.

Çin’de bulanan Moğollara ait vazo

Çin’de bulanan Moğollara ait heykelcik

Moğol halıları

Moğol minyatürleri

Moğol Çadırları

Mühür