ETİK VE YASAL SORUNLAR Doç. Dr.Müjdat BALKAN

Genel Kavramlar Bios: Yaşam, Etik: İyilere ulaşmak için ne yapılması gerektiğine ilişkin öneriler sunan felsefenin bir dalıdır. Biyoetik: Tüm canlılar ve çevre ile ilgili etik sorunları kapsayan bir deyimdir. İnsanın sorumluluğu; İnsanı diğer canlılardan ayıran özellik, dış dünyadaki koşulları değiştirebilmesi yani özgürlüğüdür. Bu ayrıcalık en gelişmiş canlı olarak insana özgürlüğü ile eşit derecede sorumluluk yüklemektedir. Bios: Yaşam, Etik: İyi ve kötü arasında ayırım yapan, nelerin iyi ya da kötü olduğunu belirlemeye çalışan, iyilere ulaşmak için ne yapılması gerektiğine ilişkin öneriler sunan felsefenin bir dalıdır Biyoetik: Tüm canlılar ve çevre ile ilgili etik sorunları kapsar İnsanın sorumluluğu: İnsanı diğer canlılardan ayıran özellik; aklı sayesinde doğanın kendisi için çizdiği yola bağımlı olmaması, dış dünyadaki koşulları değiştirebilmesi yani özgürlüğüdür. Bu ayrıcalık en gelişmiş canlı olarak insana özgürlüğü ile eşit derecede sorumluluk yüklemektedir. İnsan diğer canlılara ve çevreye karşı sorumludur, zarar vermekten kaçınmalıdır. Bu ayrıcalık en gelişmiş canlı olarak insana özgürlüğü ile eşit derecede sorumluluk yüklemektedir. İnsan diğer canlılara ve çevreye karşı sorumludur, zarar vermekten kaçınmalıdır

Bilimsel Araştırmaların Gerekliliği Bilimin ilerlemesi insanlığa ve diğer canlılara yararlıdır. Hayvanlar üzerindeki araştırmalar bir yaşama zarar verecektir. İyiye ulaşmak için kötü sonuçların ortaya çıkmasına ne ölçüde izin verilebileceği biyo etik karar vermeyi gerektirir. Ne kadar yarar için ne kadar zararın göze alınabileceği yani; iyiye ulaşmak için kötü sonuçların ortaya çıkmasına ne ölçüde izin verilebileceği biyoetik karar vermeyi gerektirir.

Araştırmanın Bilimsel ve Etik Açıdan Haklı Çıkarılması Zorunlu olmadıkça hayvanlar araştırma amacıyla kullanılmamalıdır. Bir yaşama zarar verilecekse bunun haklı bir gerekçesi olmalıdır. Haklı çıkarma , araştırmacı dışında farklı üyelerden oluşan bir kurul tarafından incelenerek onaylanmalıdır. Zorunlu olmadıkça hayvanlar araştırma amacıyla kullanılmamalıdır. Eğer bir yaşama zarar verilecekse bunun haklı bir gerekçesi olmalıdır. Haklı çıkarma , araştırmacı dışında farklı üyelerden oluşan bir kurul tarafından incelenerek onaylanmalıdır. Bu kurulda; Araştırma; bilime, insanlara ve /veya diğer canlılara katkısının ne olacağı açısından incelenir Gerekli en az sayıda hayvan kullanılıp kullanılmadığı belirlenir

Araştırmanın Bilimsel ve Etik Açıdan Haklı Çıkarılması Bu kurulda; Araştırma; bilime, insanlara ve diğer canlılara katkısının ne olacağı açısından incelenir Gerekli en az sayıda hayvan kullanılıp kullanılmadığı belirlenir. Hayvan kullanımı dışında alternatifler sorgulanır. Araştırmanın Bilimsel ve Etik Açıdan Haklı Çıkarılması Bu kurulda; Araştırma; bilime, insanlara ve diğer canlılara katkısının ne olacağı açısından incelenir Gerekli en az sayıda hayvan kullanılıp kullanılmadığı belirlenir. Hayvan kullanımı dışında alternatifler sorgulanır

Hayvanlar Üzerinde Yapılan Bilimsel Çalışmalarda 3R Kuralı 1- Materyali Değiştirme (Replacement): Hayvan yerine, aynı güvenirlikte sonuçlar verecek başka materyal yada modeller üzerinde çalışmak. 2- Sayıyı Azaltma (Reduction): İstatistikleri etkilemeyecek en az sayıda hayvan üzerinde çalışmak. 3- Uygun Koşulları Sağlama (Refinement): Hayvanları fizyolojilerine uygun ortamlarda barındırmak ve fizyolojilerine uygun işlemlerden geçirmek. 1- Materyali Değiştirme (Replacement): Eğer mümkünse, hayvan yerine, aynı güvenirlikte sonuçlar verecek başka materyal yada modeller üzerinde çalışmak. 2- Sayıyı Azaltma (Reduction): İstatistik hesabı etkilemeyecek en az sayıda hayvan üzerinde çalışmak. 3- Uygun Koşulları Sağlama (Refinement): Hayvanları fizyolojilerine uygun ortamlarda barındırmak ve onları fizyolojilerine uygun işlemlerden geçirmek Yerine Geçirme (Replacement) Azaltma (Reduction) Arındırma (Yöntemin olumsuz yönlerini azaltma ve verimliliği arttırma) (Refinement

Yerine Geçirme Filogenetik skalada daha yüksekte yer alan hayvan yerine daha aşağıdaki hayvanı kullanma, Omurgalı hayvanları öldürdükten sonra elde edilecek hücre, doku ve organlarla in vitro çalışma yerine geçebilecek alternatifleri (doku çalışması, hücre ve doku kültürü, vb.) kullanma. Aynı amaca ulaşacaksa, filogenetik skalada daha yüksekte yer alan hayvan yerine daha aşağıda bulunan hayvanı kullanma, Omurgalı hayvanları öldürdükten sonra elde edilecek hücre, doku ve organlarla in vitro çalışma yerine geçebilecek alternatifleri (insandan çıkarılmış olan organ, doku çalışması, hücre ve doku kültürü, matematik yöntemler vb.) kullanma.

Bir araştırmada kullanılacak hayvan sayısını en aza indirme. Azaltma Bir araştırmada kullanılacak hayvan sayısını en aza indirme. Çok sayıda hayvan kullanmadan önce ortaya çıkabilecek sorunların bazılarını belirlemek için pilot çalışma uygulamak, İstatistik uzmanına anlamlılık için gerekli hayvan sayısı konusunda danışmak, Bir araştırmada kullanılacak hayvan sayısını en aza indirme. Kullanılacak hayvan türünün araştırmaya uygun olduğundan emin olma. Kullanılacak Yöntemler: Çok sayıda hayvan kullanmadan önce ortaya çıkabilecek sorunların bazılarını belirlemek için pilot çalışma uygulamak, İstatistik uzmanına anlamlılık için gerekli hayvan sayısı konusunda danışmak

Azaltma Hastalık, stres gibi deney sonuçlarını etkileyebilecek değişkenleri en aza indirmek, Elde edilecek bulguların yararlı olabilmesi için uygun hayvan türünü kullanmak, Farklı sonuç elde edilmeyecek ve bilime katkıda bulunamayacak tekrar çalışmalardan kaçınmak.

Arındırma Her deney hayvanından elde edilecek bilgiyi arttırmak ve ağrılı acılı işlemleri azaltmaya çalışmak. Ağrı ve acıyı önlemeye ya da azaltmaya çalışmak, Mümkün olan en erken dönemde deneye son vermek, ötenazi uygulanması gerekiyorsa en az strese sokacak yöntemi seçmek, Deneyde gerekli girişimi uygulamadan önce eğitim almak, Hayvanlarda kullanılan önemli girişim tekniklerini öğrenmek, (Yöntemin olumsuz yönlerini azaltma ve verimliliği arttırma) Her deney hayvanından elde edilecek bilgiyi arttırmak ve ağrılı acılı işlemleri azaltmaya çalışmak. Yöntemler: Ağrı ve acıyı önlemeye ya da azaltmaya çalışmak, Mümkün olan en erken dönemde deneye son vermek, ötenazi uygulanması gerekiyorsa en az strese sokacak yöntemi seçmek, Deneyde gerekli girişimi uygulamadan önce eğitim almak, Hayvanlarda kullanılan önemli girişim tekniklerini öğrenmek,

Arındırma Kullanılacak drogun hayvan türüne göre uygun dozda olduğundan emin olmak, Ağrılı olabilecek işlemlerden önce uygun analjezik ve anestezik kullanmak, Asepsi kurallarına uymak, Bir hayvan için tek cerrahi girişim uygulamak. Arındırma Kullanılacak drogun hayvan türüne göre uygun dozda olduğundan emin olmak, Ağrılı olabilecek işlemlerden önce uygun analjezik ve anestezik kullanmak, Asepsi kurallarına uymak, Eğer mümkünse bir hayvan için tek bir büyük cerrahi girişim uygulamak

Araştırma ve Eğitimde Deney Hayvanlarının Kullanılmasında İzlenen Etik İlkeler Avrupa Topluluğu'nun 1985'te aldığı bir kararla bilimsel çalışmalarda canlı hayvanların kullanılmasında uyulması gereken bazı kurallar belirlenmiştir. Buna göre, "hayvanların ağrı, rahatsızlık, ızdırap veya fiziksel zarar görebileceği bir deney için kullanılamayacağı" karara bağlanmıştır. Araştırma ve Eğitimde Deney Hayvanlarının Kullanılmasında İzlenen Etik İlkeler Avrupa Topluluğu'nun 1985'te aldığı bir kararla bilimsel çalışmalarda canlı hayvanların kullanılmasında uyulması gereken bazı kurallar belirlenmiştir. Buna göre, "hayvanların ağrı, rahatsızlık, ızdırap veya fiziksel zarar görebileceği bir deney için kullanılamayacağı" karara bağlanmıştır. Bu karara göre, ancak şu amaçların bir veya birkaçının geçerli olması durumunda hayvanlar üzerinde deney yapılabilir

Araştırma ve Eğitimde Deney Hayvanlarının Kullanılmasında İzlenen Etik İlkeler 1-İnsanda normal fizyolojik mekanizmaların araştırılması, 2-İnsanları hastalıklardan koruma ile hastalıkların tanı ve tedavisini geliştirme yöntemlerinin araştırılması, 3-Çevrenin korunması, 4-Bilimsel araştırma, 5-Eğitim-öğretim, 6-Adli soruşturma (toksikolojik araştırma). Araştırma ve Eğitimde Deney Hayvanlarının Kullanılmasında İzlenen Etik İlkeler Bu karara göre, ancak şu amaçların bir veya birkaçının geçerli olması durumunda hayvanlar üzerinde deney yapılabilir 1-İnsanda normal fizyolojik mekanizmaların araştırılması, 2-İnsanları hastalıklardan koruma ile hastalıkların tanı ve tedavisini geliştirme yöntemlerinin araştırılması, 3-Çevrenin korunması, 4-Bilimsel araştırma, 5-Eğitim-öğretim, 6-Adli soruşturma (toksikolojik araştırma).

Araştırmada kullanılacak en uygun deney hayvanını seçmenin 4 basamağı tanımlanmıştır. 1- Detaylı bir literatür taraması yaparak daha önce yapılmış çalışmalarda kullanılan hayvanları öğrenmek, 2- Eldeki mevcut imkanlarla karşılaştırmak üzere, çalışmada gerekli olacak malzeme ve teknik donanımı yazılı liste haline getirmek, 3- Tüm deneysel işlemleri sıralayan ikinci bir liste oluşturmak, 4- Seçilen deney hayvanının uygunluğunu denetlemek üzere bir pilot çalışma yapmaktır. Araştırmada kullanılacak en uygun deney hayvanını seçmenin 4 basamağı tanımlanmıştır. Bunlar: 1- Detaylı bir literatür taraması yaparak daha önce yapılmış çalışmalarda kullanılan hayvanları öğrenmek, 2- Eldeki mevcut imkanlarla karşılaştırmak üzere, çalışmada gerekli olacak malzeme ve teknik donanımı yazılı liste haline getirmek, 3- Tüm deneysel işlemleri sıralayan ikinci bir liste oluşturmak, 4- Seçilen deney hayvanının uygunluğunu denetlemek üzere bir pilot çalışma yapmaktır

Araştırma sırasında Araştırma sırasında hayvanlarının maruz kalacağı ağrı ya da rahatsızlığın maksimum süresi ve sıklığı belirlenmelidir. Hayvanlar gereksiz ağrı ve strese maruz bırakılmamalı, Güvenlikleri sağlanmalı, Maliyet ve kolaylık hiçbir zaman hayvanın fiziksel ve zihinsel sağlığından önemli olmamalıdır. Deney hayvanlarının araştırma sırasında maruz kalacağı ağrı ya da rahatsızlığın maksimum süresi ve sıklığı belirlenmeli ve bu kriterler tanımlanmalıdır. Hayvanlar gereksiz ağrı ve strese maruz bırakılmamalı, hayvanların güvenliği sağlanmalı, maliyet ve kolaylık hiçbir zaman hayvanın fiziksel ve zihinsel sağlığından önemli olmamalıdır. Araştırmacılar aşağıdaki durumlarda özellikle çok dikkatli olmalıdırlar:

Dikkatli Olunacak Durumlar a-Pre ve post operatif ağrı kesici ilaçların verilmeyeceği deneyler, b-Ağrı duyusunun giderilmediği deneyler, c-Elektrik şoku uygulaması, d-Ağrı veya stres ile ilgili deneyler, e-Hayvanın fizyolojik beslenme koşullarına uymayan deneyler. Araştırmacılar aşağıdaki durumlarda özellikle çok dikkatli olmalıdırlar: a-Pre/post operatif ağrı kesici ilaçların verilmeyeceği deneyler, b-Ağrı duyusunun giderilmediği (paralizi veya immobilizasyon stresi gibi) deneyler, c-Elektrik şoku uygulaması, d-Ağrı veya stres ile ilgili deneyler, e-Hayvanın fizyolojik beslenme koşullarına uymayan (su ve besin verilmemesi gibi) deneyler

Cerrahi yöntemlerin uygulanmasında Ağrıyı önlemek için yeterli genel ya da bölgesel anestezi uygulanmalıdır. Mide içeriğinin aspirasyonunu önlemek üzere anestezi öncesi hayvanlar uygun şekilde aç bırakılmalıdır Açlık süresi kullanılan türe göre belirlenmelidir. Çalışmada deney hayvanlarının anesteziden uyanması bekleniyorsa, enfeksiyonu önleyecek aseptik koşullar sağlanmalıdır. Cerrahi sonrası analjezi ve yara iyileşmesinin uygun olmasını sağlayacak postoperatif bakım verilmelidir. . Cerrahi yöntemlerin uygulanmasında Cerrahi yöntemlerin uygulanmasında ağrıyı önlemek için yeterli genel ya da bölgesel anestezi uygulanmalıdır. Mide içeriğinin aspirasyonunu önlemek üzere anestezi öncesi hayvanlar uygun şekilde aç bırakılmalıdır. Mide boşalma süresi türden türe değiştiği için, açlık süresi kullanılan türe göre belirlenmelidir. Çalışmada deney hayvanlarının anesteziden uyanması bekleniyorsa, enfeksiyonu önleyecek aseptik koşullar sağlanmalıdır. Cerrahi sonrası analjezi ve yara iyileşmesinin uygun olmasını sağlayacak postoperatif bakım verilmelidir. Araştırmanın amacı, cerrahi bir yöntemin sonucu gelişen ağrı ya da rahatsızlığı belirlemek ise, ağrı kesiciler kullanılamayacağından, araştırmacı deneyin sonlanması gereken noktayı, ya da ötanaziye karar verilecek durumu iyi belirlemelidir. Ağrı duyumunun bozulduğu (özellikle analjezi, anestezi veya başka farmakolojik aktif maddelerden sonra) durumlarda deney hayvanı kaza ve kendini yaralama olaylarına karşı korunmalıdır.

Cerrahi yöntemlerin uygulanmasında İlaçlara psikolojik ve fizyolojik bağımlılığı konu alan çalışmalarda yoksunluk sendromunu azaltmak ya da önlemek için önlem alınmalıdır. Travma içeren yöntemler anestezisiz uygulanmamalıdır. Nöromuskuler blokaj yapan ajanlar ancak anestetiklerle birlikte kullanılmalıdır. Deney boyunca deneyimli personel, fizyolojik bulguları değerlendirmek ve hayvanın anestezide kaldığından emin olmak için mevcut olmalıdır. İlaçlara psikolojik ve fizyolojik bağımlılığı konu alan çalışmalarda yoksunluk sendromunu azaltmak ya da önlemek için önlem alınmalıdır. Travma içeren yöntemlerin (yanık, kırık, sıyrık gibi) anestezisiz uygulanması kabul edilemez. Nöromuskuler blokaj yapan ajanlar duyu kaybı oluşturmadan paralizi yaptıkları için ancak anestetiklerle birlikte kullanılabilirler, anestezik madde yerine kullanılamazlar. Motor paralizi anestezi derinliğini değerlendirmede zorluk oluşturacağı için, deneyimli personel ve uygun teknik donanım deney boyunca fizyolojik bulguları değerlendirmek ve hayvanın anestezide kaldığından emin olmak için mevcut olmalıdır

Cerrahi yöntemlerin uygulanmasında Uzun süreli fiziksel kısıtlama, ancak alternatif işlemler yetersiz olduğunda uygulanmalıdır. Kısıtlama uygulamasının minimum derecede ve sürede olmalıdır. Hayvanların aç bırakılmalarının gerekli olduğu uzun süreli çalışmalarda vücut ağırlığındaki azalma, deney öncesi ağırlığın %20'sinden ya da uygun kontrol hayvanlarının ortalama ağırlığının % 20'sinden fazla olmamalıdır. Gıda kısıtlamalarında metabolik ve fiziksel yan etkilerin hangi aşamasında deneyin sonlandırılacağı iyi belirlenmiş olmalıdır. Uzun süreli fiziksel kısıtlama, ancak alternatif işlemler yetersiz olduğunda uygulanmalıdır. Kısıtlama uygulamasının minimum derecede ve minimum sürede olmasına dikkat edilmelidir. Hayvanların aç bırakılmalarının gerekli olduğu uzun süreli çalışmalarda vücut ağırlığındaki azalma, deney öncesi ağırlığın %20'sinden ya da uygun kontrol hayvanlarının ortalama ağırlığının % 20'sinden fazla olmamalıdır. Gıda kısıtlamalarında metabolik ve fiziksel yan etkilerin (ülser, kırık, enfeksiyon)hangi aşamasında deneyin sonlandırılacağı iyi belirlenmiş olmalıdır

Cerrahi yöntemlerin uygulanmasında Su kısıtlaması, çalışmanın amacı susuzluk mekanizmalarını araştırmak ise ya da anesteziden önce güvenlik amacıyla gerekli ise yapılabilir, bunun dışında su kısıtlaması yapılmamalıdır. Başka işlemlerle birlikte su kısıtlaması da yapılıyorsa, susuzluğun hayvanın fizyolojik ve metabolik durumunu gıda kısıtlamasından çok daha fazla etkileyeceği göz önünde bulundurulmalıdır. Cerrahi yöntemlerin uygulanmasında Su kısıtlaması, çalışmanın amacı susuzluk mekanizmalarını araştırmak ise ya da anesteziden önce güvenlik amacıyla gerekli ise yapılabilir, bunun dışında su kısıtlaması yapılmamalıdır. Başka işlemlerle birlikte su kısıtlaması da yapılıyorsa, susuzluğun hayvanın fizyolojik ve metabolik durumunu gıda kısıtlamasından çok daha fazla etkileyeceği göz önünde bulundurulmalıdır

Deney hayvanının öldürülme metodu Deney hayvanının öldürülmesinin gerektiği durumlarda, deney hayvanlarının acı çekmeden öldürülmesi için kabul edilmiş kurallar uygulanmalıdır. Deney hayvanı herhangi bir nedenle, çalışmanın amacı dışında, önlenemeyen, şiddetli, ani ya da devamlı ağrı, huzursuzluk veya kısıtlılıktan dolayı acı çekerse, araştırmacı tarafından hemen ötanazi uygulanmalıdır. Burada hayvanın bilincini hızla yitirmesini sağlayacak metodlar uygulanmalıdır. Deney hayvanının öldürülme metodu, "acı çekme"nin fiziksel ve psikolojik olarak minimuna indirildiğini garanti etmelidir a- Deney hayvanının öldürülmesinin gerektiği durumlarda, deney hayvanlarının acı çekmeden öldürülmesi için kabul edilmiş kurallar uygulanmalıdır. b- Deney hayvanı herhangi bir nedenle, çalışmanın amacı dışında, önlenemeyen, şiddetli, ani ya da devamlı ağrı, huzursuzluk veya kısıtlılıktan dolayı acı çekerse, araştırmacı tarafından hemen ötanazi uygulanmalıdır. Burada hayvanın bilincini hızla yitirmesini sağlayacak metodlar uygulanır

Deney hayvanının öldürülme metodu Protokolünde hayvanın öldürülmesinin kaçınılmaz olduğu çalışmalarda, ötanazinin uygulanması gereken "kabul edilebilir son nokta’yı belirlemek için her türlü gayret gösterilmelidir. Ölüm kriterleri ispatlanmadan hayvan atılmamalıdır. Ötanaziden sonra, hayvan organ ve dokuları araştırmacılar arasında paylaşılarak hayvan kullanımı azaltılmalıdır. Deney hayvanının öldürülme metodu c-Protokolünde hayvanın öldürülmesinin kaçınılmaz olduğu çalışmalarda gereksiz acı çekmeyi önlemek amacı ile ötanazinin uygulanması gereken "kabul edilebilir son nokta"yı belirlemek için her türlü gayret gösterilmelidir. d- Ölüm kriterleri ispatlanmadan hayvan atılmamalıdır. f-Ötanaziden sonra, hayvan organ ve dokuları araştırmacılar arasında paylaşılarak hayvan kullanımı azaltılmalıdır

Uluslar arası mevzuat Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesi (1978)- Unesko. Helsinki Bildirgesi (1964 ve revizyonları en son 2004) Avrupa Birliği Kararları Uluslar arası mevzuat Hayvan Hakları Evrensel Bildirgesi (1978)- Unesko. Helsinki Bildirgesi (1964 ve revizyonları en son 2004) Avrupa Birliği Kararları

HAYVANLARI KORUMA KANUNU Kanun Numarası: 5199 Kabul Tarihi: 24. 06 HAYVANLARI KORUMA KANUNU Kanun Numarası: 5199 Kabul Tarihi: 24.06.2004 Yayımlandığı R.Gazete: 01.07.2004-25509 Hayvan deneyleri Madde 9 — Hayvanlar, bilimsel olmayan teşhis, tedavi ve deneylerde kullanılamazlar. Tıbbî ve bilimsel deneylerin uygulanması ve deneylerin hayvanları koruyacak şekilde yapılması ve deneylerde kullanılacak hayvanların uygun biçimde bakılması ve barındırılması esastır. Başkaca bir seçenek olmaması halinde, hayvanlar bilimsel çalışmalarda deney hayvanı olarak kullanılabilir. Hayvan deneyi yapan kurum ve kuruluşlarda bu deneylerin yapılmasına kendi bünyelerinde kurulmuş ve kurulacak etik kurullar yoluyla izin verilir. HAYVANLARI KORUMA KANUNU Kanun Numarası: 5199 Kabul Tarihi: 24.06.2004 Yayımlandığı R.Gazete: 01.07.2004-25509 Hayvan deneyleri Madde 9 — Hayvanlar, bilimsel olmayan teşhis, tedavi ve deneylerde kullanılamazlar. Tıbbî ve bilimsel deneylerin uygulanması ve deneylerin hayvanları koruyacak şekilde yapılması ve deneylerde kullanılacak hayvanların uygun biçimde bakılması ve barındırılması esastır. Başkaca bir seçenek olmaması halinde, hayvanlar bilimsel çalışmalarda deney hayvanı olarak kullanılabilir. Hayvan deneyi yapan kurum ve kuruluşlarda bu deneylerin yapılmasına kendi bünyelerinde kurulmuş ve kurulacak etik kurullar yoluyla izin verilir

HAYVANLARI KORUMA KANUNU Kanun Numarası: 5199 Kabul Tarihi: 24. 06 HAYVANLARI KORUMA KANUNU Kanun Numarası: 5199 Kabul Tarihi: 24.06.2004 Yayımlandığı R.Gazete: 01.07.2004-25509 Etik kurulların kuruluşu, çalışma usul ve esasları, Tarım ve Köy işleri Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığının ve ilgili kuruluşların görüşleri alınarak Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. Deney hayvanlarının yetiştirilmesi, beslenmesi, barındırılması, bakılması, deney hayvanı besleyen, tedarik eden ve kullanıcı işletmelerin tescil edilmesi, çalışan personelin nitelikleri, tutulacak kayıtlar, ne tür hayvanların yetiştirileceği ve deney hayvanı besleyen, tedarik eden ve kullanıcı işletmelerin uyacağı esaslar Tarım ve Köy işleri Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. HAYVANLARI KORUMA KANUNU Kanun Numarası: 5199 Kabul Tarihi: 24.06.2004 Yayımlandığı R.Gazete: 01.07.2004-25509 Etik kurulların kuruluşu, çalışma usul ve esasları, Tarım ve Köy işleri Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığının ve ilgili kuruluşların görüşleri alınarak Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. Deney hayvanlarının yetiştirilmesi, beslenmesi, barındırılması, bakılması, deney hayvanı besleyen, tedarik eden ve kullanıcı işletmelerin tescil edilmesi, çalışan personelin nitelikleri, tutulacak kayıtlar, ne tür hayvanların yetiştirileceği ve deney hayvanı besleyen, tedarik eden ve kullanıcı işletmelerin uyacağı esaslar Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle belirlenir

Amaç, Kapsam, Tanımlar ve İlkeler Kanun Numarası: 5199 Kabul Tarihi: 24.06.2004 Yayımlandığı R.Gazete: 01.07.2004-25509 HAYVANLARI KORUMA KANUNU BİRİNCİ KISIM Genel Hükümler BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Tanımlar ve İlkeler Amaç Madde 1 — Bu Kanunun amacı; hayvanların rahat yaşamlarını ve hayvanlara iyi ve uygun muamele edilmesini temin etmek, hayvanların acı, ıstırap ve eziyet çekmelerine karşı en iyi şekilde korunmalarını, her türlü mağduriyetlerinin önlenmesini sağlamaktır. Kapsam Madde 2 — Bu Kanun, amaç maddesi doğrultusunda yapılacak düzenlemeleri, alınacak önlemleri, sağlanacak eşgüdümü, denetim, sınırlama ve yükümlülükler ile tâbi olunacak cezaî hükümleri kapsar. Tanımlar Madde 3 — Bu Kanunda geçen terimlerden; a)Yaşama ortamı: Bir hayvanın veya hayvan topluluğunun doğal olarak yaşadığı yeri, b) Etoloji: Bir hayvan türünün doğuştan gelen, kendine özgü davranışlarını inceleyen bilim dalını, c) Ekosistem: Canlıların kendi aralarında ve cansız çevreleriyle ilişkilerini bir düzen içinde yürüttükleri biyolojik, fiziksel ve kimyasal sistemi, d) Tür: Birbirleriyle çiftleşebilen ve üreme yeteneğine sahip verimli döller verebilen populasyonları, e) Evcil hayvan: İnsan tarafından kültüre alınmış ve eğitilmiş hayvanları, f) Sahipsiz hayvan: Barınacak yeri olmayan veya sahibinin ya da koruyucusunun ev ve arazisinin sınırları dışında bulunan ve herhangi bir sahip veya koruyucunun kontrolü ya da doğrudan denetimi altında bulunmayan evcil hayvanları, g) Güçten düşmüş hayvan: Bulaşıcı ve salgın hayvan hastalıkları haricinde yaşlanma, sakatlanma, yaralanma ve hastalanma gibi çeşitli nedenlerle fizikî olarak iş yapabilme yeteneğini kaybetmiş binek ve yük hayvanlarını, h)Yabani hayvan: Doğada serbest yaşayan evcilleştirilmemiş ve kültüre alınmamış omurgalı ve omurgasız hayvanları, ı) Ev ve süs hayvanı: İnsan tarafından özellikle evde, işyerlerinde ya da arazisinde özel zevk ve refakat amacıyla muhafaza edilen veya edilmesi tasarlanan bakımı ve sorumluluğu sahiplerince üstlenilen her türlü hayvanı, j) Kontrollü hayvan: Bir kişi, kuruluş, kurum ya da tüzel kişilik tarafından sahiplenilen, bakımı, aşıları, periyodik sağlık kontrolleri yapılan işaretlenmiş kayıt altındaki ev ve süs hayvanlarını, k) Hayvan bakımevi: Hayvanların rehabilite edileceği bir tesisi, l) Deney: Herhangi bir hayvanın acı, eziyet, üzüntü veya uzun süreli hasara neden olacak deneysel ya da diğer bilimsel amaçlarla kullanılm

Hayvan deneyleri etik kurullarının çalışma usul ve esaslarına diar yönetmelik 6.07.2006 R.G.26220 Say. Çevre ve orman bakanlığından Deney hayvanının kullanılma amaçları Madde 5 Hayvan deneyleri merkezi etik kurulunun kuruluşu Madde 6 HADMEK Hayvan deneyleri merkezi etik kurulunun çalışma yöntemi Madde 7 Hayvan deneyleri merkezi etik kurulunun görevleri Madde 8 Hayvan deneyleri etik kurullarının kuruluşu Madde 9 HADYEK Hayvan deneyleri etik kurullarına atanma ve görev süresi Madde 10 Hayvan deneyleri etik kurullarının çalışma yöntemi Madde 11 Hayvan deneyleri etik kurullarının çalışma görevleri Madde 12 Hayvan deneyleri yerel etik kurullarının çalışmaları Madde 13 Yerel etik kurullarının çalışma ilkeleri Madde 14 Deney hayvanı ile uğraşacak personelin eğitimi Madde 15 Bilimsel etkinlikllerde yerel etik kurulların yeri Madde 16

Hayvan deneyleri etik kurullarının çalışma usul ve esaslarına dair yönetmelik Kayıt ve deney hayvanlaının kimliklendirilmesi Madde 18 3285 sayılı hayvan sağlığı ve zabıtası kanunu 441 sayılı Tarım ve Köyişleri bakanlığının kuruluş ve görevleri hakkında kanun hükmünde kararname, 6343 sayılı veteriner hekimliği mesleğinin icrasına dair kanuna dayanılarak Tarım ve Köyişleri bakanlığınca hazırlanan ve 16.05.2004 tarih ve 25464 sayılı resmi gazetede yayımlanan deney hayvanlarının korunmasına dair yönetmeliğe göre yapılır. Denetim ve denetleme Madde 19; 5199 sayılı hayvanları koruma kanununun 17. Maddesine istinaden bu yönetmelik hükümlerinin tamamı hayvan deneyleri merkezi etik kurulunun vereceği görüş doğrultusunda bakanlık denetimine tabidir. 6 temmuz 2006 tarih ve 26220 sayılı resmi gazetede yayımlanmıştır.