Politik Fay Hatları (cleavages) Yardımcı Doçent Doktor Cenk Aygül

Batı Avrupa parti sistemlerini araştıran Seymour Martin Lipset ve Stein Rokkan analizlerini dört yüzyıllık bir uzun dönem içinde ele alarak politik fay hatlarını incelediler. Gözlemleri: Eğer bir ülkede ana sağ parti Hristiyan Demokratik Parti ise o ülkede mutlaka büyük bir Katolik oy vardır. Protestan ülkelerde ise ana sağ parti Muhafazakar parti olmaktadır. Bu ayrım 1517’de Martin Luther Wittenberg’deki kilisesinin kapısını 95 tezini astığı andan itibaren oluşmuştur.

Rotterdam ve Venedik arasındaki çizginin güney ve batısındaki ülkeler Roma’ya sadık kalırlar: Fransa, İspanya, Belçika, Lüksemburg, İtalya, Hollanda. Ayrıca: Avusturya ve güney Almanya. Hollanda hem Katolik hem de Protestan oyu olduğu için Katolik ve Protestan Hristiyan partilere sahip.

Fay hattının tanımı: insanları temel toplumsal-yapısal özelliklerine göre birbirlerinden ayıracak meslek, statü, din, etnik grup gibi ayrımlar. 1-Ayırım sadece politik düzeyde değil, yapısal düzeyde de var. 2-İnsanların bu ayırım hakkında toplumsal bilinçleri var. Bu nedenle örneğin cinsiyet bir fay hattı olarak politikada henüz yok (İzlanda hariç). 3-Bu ayırım örgütsel düzeyde de ifade ediliyor.

Lipset ve Rokkan’a göre Avrupa’da dört tarihsel fay hattı var: Merkez hakim kültürü ve çevre bağımlı kültürleri Kilise ve devlet Kır ve kent İşçiler ve kapitalistler

Merkez/çevre Otoritesini genişletirken merkez çevreden bir dirençle karşılaşır. Sonuç: Ayrılma: İrlanda – İngiltere Otonomi: Flemish ve Walon (Belçika) Asimile etme / İçerme (?): Fransa Bretonlar

Kilise ve devlet Fransız devrimi sonrasında temel ayrım kullanılan ayrıcalıklar ve en önemlisi de eğitimin kimin sorumluluğunda olacağı. Protestan ülkelerde yeni kurulan ulusal kiliseler devletin kurumları oluyor ve bu nedenler kilise devlet ayrımı çok fazla değil (İstisna: Hollanda’da Fransız devrimine karşı bir Protestan parti örgütlü ve 1970’lere kadar etkili). Katolik ülkelerde ise devlet kilise ayrımı kuvvetli. Vatikan etkisini kırmak zor. Laikleşme istemiyorlar. Kendi okullarını korumak istiyorlar. Boşanma, kürtaj, sansür konularında kendi projeleri var. Eğitimdeki tekellerini kırmak istemiyorlar.

Kırsal-kentsel Sanayileşme sonucunda önemli oluyor. Kentin kırı ‘sömürmesi’ ile ortaçağdan itibaren bu ayırım kendisini gösteriyor. Ancak aynı zamanda ‘Stadtluft macht frei!” Post-endüstriyel dönemde de suburban (altkentsel) alanlara göç, kentleri bu sefer fakirliğin yoğunlaştığı bir alan haline getiriyor.

Sınıf Bu da kendini işçi/ sermaye ayrımı olarak kendini gösteriyor. Ancak işçi de sermaye de kendi içinde bölümlüdür.

Avrupa’da kilise-devlet ve kent-kır ayrımlarının giderek azaldığını diğer iki ayrımınsa önemli olmaya devam ettiğini görüyoruz.

Fransa: Sınıf, din ve merkez-çevre ayırımı devam ediyor Fransa: Sınıf, din ve merkez-çevre ayırımı devam ediyor. Ulusal cephenin ortaya çıkışı yeni bir olgu. Almanya: Temel ayırım sınıf. Ancak Doğu Almanya’nın birleşmesi sonrasında merkez-çevre ayırımı yeniden gündeme geldi. İtalya: Fransa gibi, sınıf, din ve merkez-çevre ayırımı var. Hızlı laikleşme din ayırımı törpülüyor. Hristiyan Demokrat parti, Forza İtalya’ya dönüştü. İspanya: Sınıf ve merkez-çevre ayırımı önemli. Bölgecilik eğilimleri Avrupa’da en kuvvetli ülke. İngiltere: En önemli ayırım sınıf. Dinsel ve kent-kır ayırımı çok az da olsa var.

Soru Türkiye’de bu ayırımlar nasıl? Burada söylenmeyen ayırım var mı?

Avrupa’da bu ayırımların / fay hatlarının 1920’lerden itibaren donduğu söylenebilir. Bu tarihten itibaren oluşan kimlikler korunuyor. Genel oy hakkının kabul edilmesinden sonra kitlesel oy alan başka partiler yok. Seçim sistemleri yeni oluşumları desteklemiyor. Partiler yeni kimlikleri massetmeye çalışıyor ve ‘rekabete’ izin vermiyorlar.

1970’lerde ise parti yapılarının hızla değiştiği, bu ‘donma’nın çözüldüğü görülüyor. 1968 öğrenci olayları, sokak gösterileri, yeni toplumsal hareketler. Ulusal hareketlerin ortaya çıkışı, Flanders, Walon. Dinin yeniden ortaya çıkması, aşırı sağın yükselişi Sosyal yapılar hızla değişmeye devam ediyor. 1960’da Batı Avrupa’da tarımda tam istihdam oranı %34, sanayide %40, hizmet sektöründe %26. 1995’te sayılar sırasıyla %12, %31 ve %56. Dinsel kimlikler değişiyor. 1990 yılındaki bir araştırmaya göre, 65 ve üstü insanların %83’ü kendileri dindar olarak değerlendirirken, gençlerde bu oran %53’e düşüyor. İtalya’da kiliseye gitme oranı 1956’da %69’dan, 1976’da %37’ye düşüyor.

Seçimlere katılma oranları düşüyor. Sınıfsal kimliğine göre oy verme oranı düşüyor. Ancak bütün bunlara rağmen solun oy oranı düşmüyor! ?? Parti sadakati azalıyor ve volatilite artıyor. Seçimlerde oy verme oranı azalıyor. Almanya’da volatilite 1960’lardan sonra azalırken, Fransa’da, İtalya’da artma eğiliminde.