KÜRESELLEŞEN DÜNYADA DİN, DİNLER ARASI İLİŞKİLER VE DİN ÖĞRETİMİ (MODEL ARAYIŞLARI VE TÜRKİYE TECRÜBESİ) Prof. Dr. Cemal TOSUN Ankara Üniversitesi.

... konulu sunumlar: "KÜRESELLEŞEN DÜNYADA DİN, DİNLER ARASI İLİŞKİLER VE DİN ÖĞRETİMİ (MODEL ARAYIŞLARI VE TÜRKİYE TECRÜBESİ) Prof. Dr. Cemal TOSUN Ankara Üniversitesi."— Sunum transkripti:

1 KÜRESELLEŞEN DÜNYADA DİN, DİNLER ARASI İLİŞKİLER VE DİN ÖĞRETİMİ (MODEL ARAYIŞLARI VE TÜRKİYE TECRÜBESİ) Prof. Dr. Cemal TOSUN Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğretmenlik Bölüm ve Din Eğitimi Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Cemal Tosun

2 TEMEL SORULAR Küreselleşme ve din ilişkisi?
Küreselleşme din öğretimi ilişkisi? Dünyada Din Öğretiminde ne tür uygulamalar vardır? Yeni Arayışlar Var mıdır? Arayışların Sebepleri Nelerdir? Prof. Dr. Cemal Tosun

3 TEMEL SORULAR Din Öğretimi arayışlarında, karar vermede etkili olan belirleyiciler nelerdir? Yeni Din Öğretimi Modelleri Hangileridir ve Nerelerde Uygulanmaktadır? AB’nin Din ve Din Öğretimi Politikası ve AB ülkelerinde Din Öğretimi Prof. Dr. Cemal Tosun

4 Küreselleşme ve din ilişkisi?
Küresel dünya-açık toplum Küreselleşme-çoğulcu toplum Çok kültürlü toplum-dini çoğulculuk ve dinde çoğulculuk Din-Kültür-Medeniyet- Medeniyetler Çatışması Prof. Dr. Cemal Tosun

5 Küreselleşme din öğretimi ilişkisi?
Açık toplum idealleri ve din öğretimi Çok kültürlü toplum ve din öğretimi Dinde çoğulculuk ve din öğretimi Dinler arası ilişkiler/diyalog ve din öğretimi Prof. Dr. Cemal Tosun

6 Dünyada Din Öğretiminde ne tür uygulamalar vardır?
FARKLI FARKLI UYGULAMALAR VARDIR Prof. Dr. Cemal Tosun

7 Yeni Arayışlar Var mıdır?
HER ÜLKE ARAYIŞ İÇİNDEDİR Prof. Dr. Cemal Tosun

8 Arayışların Sebepleri Nelerdir?
Küreselleşme Dini Çoğulculuk Değerlerin Öğretilebilmesi Klasik Din Öğretimine ilgi azlığı Mevcut Uygulamaların Yetersizliği Pedagojik alandaki gelişmeler ve Diğer branşlara yansımalar Prof. Dr. Cemal Tosun

9 1. Devlet-yönetim anlayışı 2. İnsan Anlayışı 3. Bilgi anlayışı
Din Öğretimi arayışlarında, karar vermede etkili olan belirleyiciler nelerdir? 1. Devlet-yönetim anlayışı 2. İnsan Anlayışı 3. Bilgi anlayışı 4. Din Anlayışı 5. Eğitim anlayışı Prof. Dr. Cemal Tosun

10 Belirleyiciler 6. Toplumsal ve dini kültürel yapı
7. Dünyada yeriniz ve yönünüz 8. Eğitim Politikaları Prof. Dr. Cemal Tosun

11 Yönetim anlayışı-Din Devlet ilişkisi
Devlet Kilisesi Modeli, farklılıklarla birlikte kuzey devletlerinde (Danimarka, Finlandiya, İsveç (2000’ne kadar)), İngiltere, İskoçya, ve Yunanistan’da uygulanmaktadır. Bu modelin temel niteliği, devlet ile kilise arasında kurumsal/organize bir ilişkinin kurulmuş olmasıdır. Kuzey ülkelerinden Danimarka ve İsveç’te (2000 yılına kadar) Luteryan Kilisesi, Finlandiya da ise Luteryan Kilisesi yanında Rum-Ort. Kilisesi devlet kilisesidirler. İngiltere’de, başkanı İngiliz Kraliçesi olmak üzere, Anglikan Kilisesi, İskoçya’da ise Prespiteryen Kilisesi devlet Kilisesidir Prof. Dr. Cemal Tosun

12 Yönetim anlayışı-Din Devlet ilişkisi
Din ve Devlet Ayrımı Modeli; 1905’den beri Fransa’da (1918’de yeniden Fransa’ya katılan üç doğu bölgesi, yani Elsas Lothringen, hariç) 1983’ten beri Hollanda’da Biçimsel olarak İrlanda ve Portekiz’de de ayrım modeli uygulaması vardır Prof. Dr. Cemal Tosun

13 Yönetim anlayışı-Din Devlet ilişkisi
İşbirliğine Dayalı Model: Avrupa Birliği ülkelerinde (yeni katılan üyeler hariç) üç tip işbirliği modeli bulunmaktadır. Bunların ortak niteliği, devletin temel tarafsızlığı yanında kiliselere özel bir statü tanınmasıdır. Bu modelde, Devlet ve Kilise ilişkileri Konkordato (Katolik Kiliseleri ile) ve Kilise sözleşmeleri (Protestan Kiliseleriyle) yoluyla düzenlenmekte ve yürütülmektedir. Almanya, Belçika[1], İspanya, İtalya, Lüksemburg, Avusturya ve Elsas Lothringen’de bu model uygulanmaktadır. [1] Din dvlet ilişkileri bağlamında ülkeleri net olarak sınıflandırmak zordur. Mesela Belçika, hem işbirliğine dayalı modelde hem de din devlet ayımı modelinde gösterilmektedir. Prof. Dr. Cemal Tosun

14 Yeni Din Öğretimi Modelleri Hangileridir ve Nerelerde Uygulanmaktadır?
Mezhep(Doktrin) Merkezli Din Dersi Mezhep(Doktrin) Merkezli ve Dinler Arası Açılımlı Din Dersi Mezhepler Üstü Din Dersi Mezhepler Arası Din Dersi Dinler Arası Din Dersi Fenomonolojik Din Dersi (İngiltere) Herkes İçin Din Dersi (Hamburg) Hıristiyanlık, Diğer Dinler ve Dünya Görüşleri Dersi (Norveç) Prof. Dr. Cemal Tosun

15 Din eğitimi ve öğretiminde üç yaklaşım
Dinî öğrenme (Learning Religion) Din Hakkında Öğrenme (learning about religion) Dinden Öğrenme (learning from religion) Prof. Dr. Cemal Tosun

16 Herkes İçin Din Dersi (Hamburg)
AMAÇLAR Prof. Dr. Cemal Tosun

17 Hıristiyanlık, Diğer Dinler ve Dünya Görüşleri Dersi
AMAÇLAR Öğrencileri kültürel miras olarak iman, ahlak ve dünya görüşünün bir yaşam kaynağı olarak Hıristiyanlık ve İncil bütünüyle tanışık hale getirmek Öğrencileri okul eğitiminin temeli olan Hıristiyan ve insancıl değerlerle tanışık kılmak Öğrencileri iman, ahlak ve dünya görüşlerinin yaşam kaynakları olarak diğer dünya dinleri ve yönelimleriyle tanıştırmak Prof. Dr. Cemal Tosun

18 Hıristiyanlık, Diğer Dinler ve Dünya Görüşleri Dersi
Ahlakın Yaşamdaki yeri ve inanç sorunları hakkında insanlar arasındaki farklı görüşlerle, diyalogu geliştirmeye, saygı ve sevgiye teşvik etmek Öğrencilerin Kişilik olumlarını ve gelişimlerini teşvik etmek Prof. Dr. Cemal Tosun

19 Türkiye Model Arayışlarının Neresinde
Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi nitelikli modeller yayılmakta Kuzey Ülkeleri Almanya’da Yeni İslam Din Dersi Modelleri Weimar Çağrısı ve Türkiye Modeli Prof. Dr. Cemal Tosun

20 AB VE DİN ÖĞRETİMİ 1. Amsterdam Kiliseler Deklarasyonu ( yayın tarihi, yürürlüğe giriş tarihi) 2. Avrupa Temel Haklar Şartı (7 Aralık 2000) 3. Avrupa Birliği Anayasası Taslağı Prof. Dr. Cemal Tosun

21 AVRUPA BİRLİĞİNİN DİNİ KURUMSALLAŞMA VE DİN ÖĞRETİMİ KONUSUNDAKİ TEMEL POLİTİKASI
‘Kiliselerin ve Dünya Görüşü Cemaatlerinin Statüleri Hakkında Açıklama’ ‘‘Avrupa Birliği, üye ülkelerdeki kiliselerin (Türkçeye dinî kurumlaşmanın şeklinde çevrilmesi uygun olur) ve dinî dernek ve cemaatlerin, kendi kanunlarına göre sahip oldukları statülerine saygı gösterir ve onlara dokunmaz. Avrupa Birliği aynı şekilde dünya görüşü cemaatlerinin statülerine de saygı gösterir.’’ Prof. Dr. Cemal Tosun

22 AB ANAYASA TASLAĞINDA DİN VE DİN ÖĞRETİMİ
, Madde I-52 Kiliselerin ve dini cemaatlerin statüsü 1. Birlik, Üye Devletlerde bulunan kiliselerin ve dini örgütlerin veya toplulukların ulusal yasa çerçevesindeki statülerine saygı gösterir ve ihlal etmez. 2. Birlik, felsefi ve dini cemaatlerin statülerine karşı eşit ölçüde saygılıdır. 3. Bu kiliselerin ve örgütlerin kimliklerinin ve özel katkılarının farkında olan Birlik, bunlarla açık, şeffaf ve düzenli diyalogunu sürdürür. Prof. Dr. Cemal Tosun

23 AB ANAYASA TASLAĞINDA DİN VE DİN ÖĞRETİMİ
Madde II-10: Düşünce, vicdan ve inanç özgürlüğü 1. Herkes düşünce, vicdan ve inanç özgürlüğü hakkına sahiptir. Bu hak, tek başına ya da başkalarıyla birlikte topluluk halinde ve herkesin önünde veya özel olarak, din ya da inanç değiştirme özgürlüğünün yanı sıra, ibadette, öğretimde, uygulamada ve törenlerde dinini veya inancını açıkça ortaya koyma özgürlüğünü de içerir. Prof. Dr. Cemal Tosun

24 AB ANAYASA TASLAĞINDA DİN VE DİN ÖĞRETİMİ
Madde II-21: Ayrım yapmama 1. Cinsiyet, ırk, ten rengi, etnik veya toplumsal köken, genetik özellikler, dil, din veya inanç,siyasi veya herhangi başka bir görüş, bir ulusal azınlığın üyesi olma, mülkiyet, doğum, özür, yaş veya cinsel tercih gibi gerekçelere dayanan her türlü ayrımcılık yasaklanmıştır. Madde II-22: Kültür, din ve dil çeşitliliği Birlik, kültür, din ve dil çeşitliliğine saygı gösterecektir. Prof. Dr. Cemal Tosun

25 AB ANAYASA TASLAĞINDA DİN VE DİN ÖĞRETİMİ
Madde 37: Kiliselerin ve Dünya Görüşü Cemaatlerin Statüleri (Taslak maddesi) Avrupa Birliği, üye ülkelerdeki kiliselerin ve dinî dernek ve cemaatlerin statülerine, o ülkenin hukuku çerçevesinde saygı gösterir ve bu hukuka zarar vermez. Avrupa Birliği, dünya görüşü cemaatlerinin statülerine de aynı şekilde saygı gösterir. Birlik, bu kiliselerin ve cemaatlerin katkılarını, sürekli onlarla ilişki içinde olarak ve onları tanıyarak alır. Prof. Dr. Cemal Tosun

26 AB genelinde üstlenicileri açısından üç ana din dersi modeli
1. Sadece dini cemaatlerce verilenler din dersleri: Mezhebe bağlı/doktriner/ilmihalci. 2. Devlet ve Dini Cemaat tarafından işbirliği içinde verilenler Mezhebe bağlı ya da mezhebe bağlı değil. Seçmeli ya da zorunlu. 3. Sadece devlet tarafından verilenler: Mezhebe bağlı değil ve/veya din kültürü. Prof. Dr. Cemal Tosun

27 AVRUPA BİRLİĞİNİN ORTAK DİN ÖĞRETİMİ STANDARTLARI VAR MIDIR? NELERDİR?
Dersin temellendirilmesinin teolojik değil pedagojik olmalı Dinin değil genel eğitimin bir parçası olarak görülmeli Ders Öğretim Programlarında şu dört hedefte ortaklık gözlenmekte ve önerilmektedir: 1. Hayatın dini boyutunun ve dinin farkına vardırma 2. Dini imkânların ve dinle ilişkili ahlaki davranış kurallarından haberdar etme 3. Dini bilgi ve tecrübe aktarımı 4. Bilme ve anlama - Şu ortak standartlar üzerinde durulmaktadır: 1. Din Dersi genel eğitim ölçütlerine dayanmalıdır 2. Din Dersi kamusal/toplumsal bir önemi haizdir. Bu öneme uygun öğretilmelidir. 3. Din Dersi mezhepler arası ve dinler arası eğilimli olmalı ve çoğulculuk gerçeğini göz önünde bulundurmalıdır. 4. Din Dersi çocuğun din ve din eğitimi hakkı üzerine dayanır. Din Dersi öğretmenleri (kendileri hakkında da dâhil) eleştirel yaklaşıma sahip olmalıdır Prof. Dr. Cemal Tosun

28 1. Mezhebe bağlı din dersi:
Belçika, İspanya, İtalya, İrlanda, Elsas Lotringen Portekiz, Polonya, Macaristan, Avusturya (Katolik yoğunluklu ülkeler) Yunanistan, Bulgaristan, Romanya (Ortodoks ağırlıklı ülkeler) İsviçre (Kısmen), Almanya, Sırbistan, Slovak cum., Letonya, Litvanya, Finlandiya, Belçika, Hollanda, Lüksemburg, Bosna-Hersek, Fransa’nın Alsace ve Moselle bölgeleri. Prof. Dr. Cemal Tosun

29 2. Mezhebe bağlı olmayan din dersi:
Danimarka, İsveç, Norveç, İngiltere ve Galler, İskoçya, Estonya, İsviçre (kısmen), Kuzey İrlanda. Prof. Dr. Cemal Tosun